Бугюнлерде республиканы газ булан таъмин этивню кюрчюсюн салгъан, Россияны промышленностуну ат къазангъан къуллукъчусу Насрутдин Илмутдинович Насрутдиновгъа 90 йыл бите. Бажарывлу ёлбашчы Н.Насрутдинов Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны депутаты болуп да кёп керенлер сайлангъан, кёп районланы гьюрметли ватандашы да дюр. Дагъыстанлыланы яшавун енгил этген адам ва мени таныйгъан ким ёлукъса да, башлап ону гьалын-кююн сорай. Кёбюсю ону бажарывлу адам деп таный. Мен буса,  ону иниси, дос-къардашгъа бавурлугъу гьакъда, мени ва тайпаны къысматында ону къошумуну гьакъында айтма сюемен. 

 

Мени де, агъамны да арабызда 17 йыл бар, буса да бизин аралыгъыбыздагъы шолай башгъалыкъны гьис этмей оьсдюм. Насрутдин де, сонг мен де яшлайын улланам Тотумну алдында оьссек де, ону ата йимик гьай этивю ва тергевю гележегим учун пайдалы болду.

Атабыз къатты хасиятлы адам эди, ону булан биз айтардай кёп гьакълашмай эдик. Аслу гьалда бары да оюбузну Насрутдинге айта эдик. Мен ону тергевюню тюбюнде оьсдюм, неге тюгюл ол даим де мени якълай эди ва яшавумда уьлгю болуп турду.

Насрутдин Грозныйдагъы нап институтну битдиргенден сонг, загьмат ёлун Манасдагъы «Сельхозтехникада» инженер болуп башлады. Оьзюню къайратлы иши булан шо къурумну ёлбашчысына ерли гётерилди. Шо йылларда эсгерилген «Сельхозтехника» районгъа чы нечик де, савлай республикагъа да уьлгюлю этди.

Школадан каникуллагъа чыкъгъанда, аслу гьалда яйлыкъ каникулларда, мен оларда, Манасда турма  сюе эдим. Ону агьлюсю Байгинат мени оьзюню авлети йимик сюе эди. Насрутдин  мени булан гиччи экениме де къарамай, юрегин ачып сёйлей, охувумну, ишлеримни ва умутларымны гьакъында сорай бола эди.  Бир-бир гезиклерде оьзю булан ишине де алып гете эди. 9-нчу класны битдиргенде, мен атамны таклифине гёре, яйлыкъ каникулларда комбайнёрну кёмекчиси болуп ишлеме токъташдым. Шону агъам да арив гёрдю.

Насрутдинни Къарабудагъгент районну халкъ депутатларыны Советини исполкомуну председатели этип сайлагъанда бизин аралыгъыбыз дагъы да тыгъыс болду. Шо ­1967-нчи­ йыл эди. Арадан кёп заман гетмей, мен Ленин районну комсомол комитетини къурум бёлюгюню заведую­щийи болуп ишлеме башладым.

Шо замангъы бир иш эсиме гелип гетди. Ишиме гёре ёлгъа чыгъып, мен Аданакъда, Гьелиде, Паравулда ва Дёргелиде болуп, Къакъа­шурагъа етишдим. Шонда колхозну машинин гёрдюм ва Къарабудагъгентге етишдирмекни тиледим. Гетип барагъанда, бизге Магьачкъаладан къайтып гелеген атам къаршы болуп къалды. Мени гёрюп, машинни токътады, магъа урушду ва юртгъа яяв йиберди. Къашкъаралып гелегенге де къарамай, мен 5 чакъырым ёлну яяв юрюп гетдим. Етишгенде агъамны кабинетинде ярыкъ гёрюп, атам этген затны кантын этдим. Агъам атабыз этген затны ушатмады, телефон булан сёйлеп, тюз этмегенни айтды.

1973-нчю йылда, мен комсомолну Дагъыстан обкомуну къурум бёлюгюню инструктору болуп ишлейгенде, атамны ВДНХ-да «Москвич 412» машин булан савгъатлады. Агъам атама айтып, шо машинни магъа бердилер. Шондан сонг мен дагъы ёлгъа чыгъып юрюмедим.

О чу недир, агъам мени бир масъаламны да чечмей къоймады. Сюйсе охувларым болсун, яшав гьалым, гьатта турагъан ериме ерли агъам онгара эди. Агьлю яшав къурма сюйгенде де, мен Загьидатны алгъанны сюйдю. Шондан берли кёп заман гетген, тек агъам хата болмагъан: агьлюм булан шунча йыл татувлу яшап турабыз.

Ол адамланы ишге иштагьлы этеген, оьзюню оюн яшавгъа чыгъармакъ учун оланы къуршай­гъан кююне буссагьатда да гьайранлыкъ этемен.  Ол оьзюню ишин сюеген кюйню гёрмесе пайда ёкъ эди. Шону гьакъында хабарлай туруп, ишине барыбызны да сюйдюрюп къоя эди.

Ол газны ожакълагъа гелтирмекни гьайын этип турду. Шо адамлар балонлар булан газ гелтирип яшайгъан вакъти эди. Атылажакъ, яллажакъ деген хабарлар булан алланып, ону ойларына кёп заман чатакъ салынып турду. Ону къоллама чы нечик де, проектлерин этме де къоймай эди. Ол атабызны да, шо заманларда СССР-ни Оьр Советини депутаты, газлашдырыв масъалалагъа къуршай ва къоллай эди. Олар министр­лер булан ёлугъувлагъа Мос­квагъа нечесе керенлер де бардылар. Артда да, шо къыйынлы масъаланы чечмеге Дагъыстанны Оьр Советини Президиумуну Председатели Алипаша Умалатов ва яшавлукъ-коммунал хозяйствону минис­три Микайыл Юсупов бек кёмек этдилер.

Оьзюню къаныгъывлугъу ва белгили мурадына етишмек учун къаст этивю булан Насрутдин Дагъыстанда газ тармакъны къурма болду. «Емишлерин» гьали бары да дегенлей адамлар къоллай, шо – ону яшавлукъ уьс­тюнлюгю. Дагъыстанда «Газпромну» къурмакъгъа да къаршылар кёп эди. Шо йыллардагъа Мычыгъыш республикадагъы гьаллар да адамланы рагьат къоймай эди. Адамланы кёбюсю давну оту Дагъыс­тангъа да гёчер деп ойлашып турдулар. Дагъыс­тан Россиядан айрылмакъ бар дейгенлер де болду. Тахшагьардагъы бир жы­йында шо масъала арагъа чыкъгъанда, Насрутдин «Москва ва Москва область Россиядан айрылса да, Дагъыстан бир заманда да айрылмажакъ», – деди.

Ону ишге къаттылыгъы, оьзюне инанагъанлыгъы ва талабы жыйындагъылагъа бек таъсир этди ва Дагъыс­танда «Газпромну» бёлюгюн ачма токъташдырылды.

Яхшылыкъны хадирин англайгъан дагъыстанлылар, Насрутдин газ промышленностну кюрчюсюн салгъанны билелер. Билмейгенлеге айтма сюемен, Москва ва Ленинград областланы бир-бир юртларына бугюнлерде газ тартылып тура. Шолай болгъанда газ булан таъмин этивден Дагъыстан Россияны орта бойларындан 40 йыллагъа алда бара.

Биз къайсыбыз да элибизни, Ватаныбызны сюе­биз деп тёшюбюзню де къагъып къычырма болабыз. Эгер де айтгъаныбыз иш булан беклешмей буса, шо – ялгъан патриотлукъ. Насрутдин гиччи ватанына бакъгъан сюювюн, биринчи оьзюню районуна газ тартып билдирди. Бара-бара шо иш Дагъыстанны шагьарларына да, башгъа юртларына да чыкъды.

Халкъ Насрутдинге оьз­лени разилигин сайлавларда тавуш берип билдирди. Ол бир нече керен Дагъыс­танны Халкъ Жыйы­ныны депутаты болуп да турду.

Ол «Моздок – Казимагомед» деген газ быргъыдан Дагъыстангъа газ алмакъ учун кёп къыйынлыкълар гёрдю. Ону къаныгъывлу кюйде айланагъанын ушатмайгъанлар да кёп эди. «Сабур бол, сени ишингден тайдыражакъ», – дейген гезиклер де болду. Ол оьзю тутгъан муратларын яшавгъа чыгъармакъ учун бек къаст этип ишледи, айланасына оьзю йимик адамланы да жыйып айланды.

Эсигиздедир, 2005-нчи йылда Терик сувну уьс­тюнден оьтеген «Моздок – Казимагомед» деген газ быргъыгъа террорчулукъ иш этилди.  Дагъыстангъа гелеген газ токъталды. Халкъ не этегенни билмей адашып къалгъан эди. Насрутдин «Газпромгъа» шону оьзюню гючю булан ярашдырма сюегенин айтгъанда, бек тамаша болалар: яннавурунда дав юрюле, террорчулукъ ишлер такрарланмакъ бар чы. Насрутдин ярашдырыв ишлер болагъан ерни ОМОН  булан сакълатып 3 гече 3 гюнден кёп уллу иш этди. Шо вакътиде Мычыгъыш Республикада да кёп санавдагъы къурулуш ишлер юрюле эди.

1999-2001-нчи йылларда Мычыгъыш Республиканы  газ булан байлавлу ишлерин де «Газпромну» Дагъыстандагъы бёлюгю юрютюп турду. Законсуз савутлу гючлер къувалангъан ерлердеги бары да газ тартыв масъаланы оьзлени бойнуна алдылар. Шелковской районну буса толу кюйде газлашдырды.

Ол бажарывлу адам болмакъдан къайры, адамланы арасында маслагьат салма да бажарывлугъу бар эди. Хасавюрт бойдагъы къумукъ ва авар милли гьаракатланы арасындагъы разисизликлени вакътисинде  Насрутдинни ва ону якълайгъанланы тартынмайгъанлыгъы ва тавакаллыгъы «къызгъан» башланы тез «сувутма» бажарды.

Мен партияны Къарабудагъгент райкомуну 1-нчи секретары, сонг район администрацияны башчысы болуп ишлейгенде, ­агъам ёлбашчылыкъ этеген «Газпромну» янындан кёп керенлер якълав тапдым. Шо йылларда уьлкебизни къыйынлы йыллары эди: ишчилеге алапалар, пенсия­лар, кёп яшлы аналагъа кёмек харжлар заманында берилмей эди. Бизин районда буса къурулушлар оьтгериле эди. Шо йылларда биз Манасгентде 2 спорт залы булангъы 1250 яшгъа школа къурдукъ. Район милицияны бинасына тийдирип, шолар учун спорт зал этдик, яллап бузулгъан Къарабудагъ-гентдеги маданият къаланы мукъаятлы ярашдырдыкъ. Уллубийавулда музей къурдукъ, Къакъашурада маданият къаланы ярашдырдыкъ ва спорт зал къурдукъ. Газ гелеген быргъыны  кюйлеп, Къарабудагъгент, Къакъашура,  Дёргели, сонг Аччысув, Лаваша, Губден юртлагъа толу кюйде газ гелеген этдик. Шолай да, Дёргели, Манасгент, Къарабудагъгент, Уллубийавул ва Къакъашура юртланы боюнда газ станциялар къурдукъ. Сув ва электрик ток булангъы ишлени де бир ёрукъгъа салдыкъ. Шоланы этегенде Насрутдинни аслам къошуму болду. Муна шолай адам мен агъам.

Яшырмайман, мени айланамдагъыланы бирлери хасиятымны ушат-майлар, гьар заман агъам булан тенглешдире: «Сен Насрутдин йимик тюгюлсен», — дей. Мен шо сёзлеге сабур кюйде  янашаман, неге тюгюл биз башгъабыз. Ол уланларына урушмакъны да магъа тапшура эди.

Ону адамлыгъына, яхшылыгъына, жаваплы­гъына ва ишге берилгенине сукъланып къарайгъанлар кёп эди.

Мен агъама узакъ йыллар ёрайман. Ол оьзюню уллу чагъына ва аз-маз аврувларына да къарамай, бизин ишлерибизни гьали де тергевде сакълай, бек тизив эси де бар.

Ону саламатлыгъы магъа гьали де бек таъсир эте. Ол бир заманда да байлыкъгъа талпынмагъан, огъар оьзюню гьалал ва адамланы пайдасына этген иши къайсы байлыкъдан да артыкъ эди.

Магъа артдагъы заманда, агъагъызгъа Загьматны Игити деген атны неге бермеген деп кёп сорайлар. Не деп айтайым? Оьзюню къайратлы загьматы булан ол алдан берли де халкъны игити болгъан. Къалгъан яны  Дагъыстанны гьакимия­тыны иши.

Аста-аста оьзлени загьматгъа бергенлер, халкъны яшавун рагьат этмек учун жаны-къаны булан ишлегенлер гетип туралар. Шоланы гьалал ишин гёрген биз де уллу болгъанбыз. Гьали адамланы яшаву енгил. Шолай енгилликни гелтирмек учун, бир вакътиде адамлар гёрген къыйын­лыкъланы яшёрюмлени бириси де билмей. Олар спичканы ягъып, газ плитагъа элте. Газны гёк ялынына уьс­тюне салынгъан чайник къайнай, уьйге иссилик геле. Чашкагъа да тёгюп иче ва жанын женнетде йимик гьис эте. Шо «женнетни» гелтиривде къыйынлыкълар гёрген Насрут­динни юреги де хош, неге тюгюл ол оьзюню мурадына етишген.

 

Умалат НАСРУТДИНОВ.