Дагъыстан Республикада аманлыкъны къоруйгъан къурумланы тувулунуву Россия Империясында февраль инкъылап янгырып, ону учгъунлары лап арек тарапларына ерли етишген вакътиден башлана.
1917-нчи йылны май айыны 1-нде Тав республиканы парламентини ва Дагъыстан милли комитетини председатели полковник Даниял Апашев халкъ милицияны къурмакъны масъаласын арагъа чыгъара. Ону таклифине гёре шо гюн Владикавказда оьтгерилген тав халкъланы биринчи къурултайыны делегатлары, гьар округда башалманлыкъгъа, тонавлагъа ва урулагъа къаршы ябушагъан къурумлар болмаса ярамай деген къарарны къабул эте.
1917-нчи йылны ноябр айыны 27-нде Милли комитетни гезикли жыйынында Д. Апашев бирдагъы керен шо масъалагъа къайта. «Биз, дагъыстанлылар, кёп миллетли болсакъ да, бир халкъбыз. Бары да миллетлерибизни ихтиярларын якъламакъ учун, бизге халкъ милиция тарыкъ!» деп эсгерген ол докладында. Ону къайнар кюйде Уллубий Буйнакский де якълагъан. Шондан сонг хас комиссиягъа сайлангъанлар Дагъыстанны гьар тюрлю округларына бакъдырылгъан. Оланы алдына ерлерде халкъ милиция къурумланы яратмакъ деген борч салынгъан.
1920-нчы йылда Дагревкомну председатели Жалалутдин Къоркъмасов ревкомну янында айрыча аманлыкъны болдурувгъа къарайгъан управление болмаса ярамай деген ойгъа геле ва Дагъыстангъа шо ишде яхшы сынаву бар Москвадан къурдашын, Къызыл Армияны Генеральный штабыны акаде-миясындан Борис Ивановну чакъыра. Олар хыйлы йыллар Ставрополь гимназияда, сонг Париждеги Сорбон университетде бирче охугъанлар.
1920-нчы йылны апрель айыны 28-нде Темир-Хан-Шурада Дагревкомну гезикли генгешинде Ж.Къоркъмасов «Инкъылап низамны ва жамият аманлыкъны болдурмакъ учун «Къызыл милицияны къурмакъ» деген декретге къол салгъан. Шо тарихге дагъыстан милицияны тувгъан гюню деп гирген.
Лап биринчи гюнлеринден тутуп, милициягъа кимлени танглама тюше деген сорав тувулунгъан. Озокъда, къызыл партизанлагъа ва инкъылапда жанлы кюйде ортакъчылыкъ этгенлеге алдынлыкъ берилген. Оланы лап сынавлулары бёлюклени башчылары болуп токътагъан.
Мисал учун, Порт-Петровск милицияны начальниги этилинип Шангерей Таркинский белгилине. Гечге таба ол савлай Дагъыстан милицияны ахтарыв къурумларына башчылыкъ эте. 1937-нчи йылда о замангъы жазалав тирмен ташларыны тюбюне тюшген, тек оьзюн нечакъы къыйнаса да, айыплыгъына мюкюрлюк этмеген ва эки йылдан туснакъдан чыкъгъан. Бир вакъти Магьачкъалада Ленинни атындагъы майданда ерлешген Гьукуматны уьюн къурагъан къурумгъа башчылыкъ этген. Шангерей Таркинский Таргъу юртлулары гючден гёчюрюлген Бамматюртда 1949-нчу йылда гечинген ва шонда гёмюлген. Ону гьакъында белгили алимибиз, профессор Адил-Герей Гьажиев айрыча китап язып чыгъаргъан.
Дагъыстан милиция бек къыйынлы шартларда тувулунгъан. Инкъылапны душманларыны савутлу къаршылыкъ билдиривлери токъталмай юрюлген. Милиционерлеге не савут, не опуракъ, не ашамлыкъ маллар етишмей тургъан, заманында тийишли алапаларын алмай къыйналгъанлар. Тек шогъар да къарамай олар тонавчуланы, бандитлени гюплерин уьстюнлю кюйде дагъытгъан.
Шондан берли хыйлы сув эниш акъгъан. Биринчи милиционерлени макътавлу ишлерин аманлыкъны къоруйгъан къурумланы бугюнгю наслусу узата. Дагъыстан милиционерлени 35-вюне Россияны Игити деген оьр ат берилген. Оланы арасында халимбекавуллу Аскер Аскеров ва оьркъаза-нышлы Закир Давутов да бар.
Алав АЛИЕВ
