«Хазар» деген сабанчы-фермер хозяйствода ишлер «къайнай» демеге ярай. Айтагъаным, геч болгъунча къоймай, инжи емишлени къайтармакъны гьайы этиле. Хозяйствода ишлер бир хотгъа салынгъан демеге ярай. Шону мен эсгерилген хозяйствону ёлбашчысы Хизри Хизриев булан ёлукъмакъ учун юзюмлюклеге баргъанда эследим.
Оьзюню ишлерини къыставуллугъуна да къарамай, ол мени бир нече соравума жаваплар бермеге рази болду. Тюпде Хизри Хизриев булан этген лакъырлашывну «Ёлдаш» газетни охувчуларыны тергевюне беремен.
– Хизри, мен юзюмлюклеге гиргенде биринчи эслеген зат – къыставуллу кюйде айланагъан ишчилер. Олар булан сизге авара болмагъа тюшмейгенге ошай?
– Тюзюн айтмагъа герек, бугюн чю юзюм жыягъанланы санаву аз да аз. Бир-бир гюнлерде оланы санаву 30-гъа да етише. Олар оьзлени гьагъын гьалал ишлеп къазаналар. Къазанчы да яман тюгюл. Юрт ерде олар тюшюм къайтарылагъан вакътини ичинде къазанагъан харжны оьзге ерлерде ишлеп алмайлар. Биз ишчилеге къыйынына гёре алапа бермеге къаст этебиз. Бугюнге ерли оланы янындан да бизге зарал гелмеген. Гьар ишде де адамны къыйынын багьалап билме герек. Сонг оланы янындан къайтарыш яхшы болажакъгъа шеклик этмеймен.
– Алдындагъы къышда сувукълар болуп, сизин юзюмлюклеге хыйлы зарал болгъан эди. Шо гьакъда кёп керенлер язылды, оьр трибуналардан таба сабанчылагъа кёмек этилежек деп де билдирген эди. Сорайгъаным, гертилей де, шо кёмек ерлеге етишдими, заманында тас болгъан гектарланы янгыртмагъа болдугъузму?
– Озокъда, юзюмлюклени янгыртмакъ учун пачалыкъ оьлчевде гьайы этилмесе, юрт ерде яшайгъанлагъа бек къыйын. Шо къагьрулу къышда бизин 15 гектардагъы борлалар уьшюп, хыйлы зарал болду. Шо оьлчевдеги борлаланы янгыртмакъ учун аз харж герекмей. Мисал учун айтгъанда, бир борланы тюбюн биз 18 манатдан сатып алабыз. Бир гектаргъа буса азындан 18 минг тюп орнатылмагъа герек. Ишчилеге берилген алапаны да къошса, 400 минг манатгъа олтура. Къайтарып айта бусам да, бизде 15 гектардагъы борла уьшюген эди. Демек, 6 миллионгъа ювукъ зарал болду.
Сонг да, шо оьр трибуналардан айтылагъан калималаны кёплери гьакъыкъатда бош сёзлер болгъан гезиклер кёп ёлугъа. Бизге шо кёмек, пачалыкъны тюгюл, биз оьзлер булан дыгъар байлагъан Къызлардагъы коньяк заводну янындан гелди. Завод бизге болагъан чакъы кёмегин этди. Бугюн буса биз олагъа «борчубузну» инжи емишлер булан къайтарып турабыз.
– Тюшюмню гьакъында сёз чыкъгъанда эсгерейим, огъар явунлу гелген яй айлар зарал гелтирмедими?
– Гелтирди. Чинкдеси, биз оьзюбюз де юзюмлюклени сугъаргъан эдик. Яй айларда буса гьар жума дегенлей янгурлар да болду. Гьасили, топуракъны дымлыгъы таймады демеге ярай. Борла оьзю де онча сувну сюймей. Гьакъыкъатда, тюшюмню оьлчевю де кемиди.
Бугюнге ерли 30 гектар ердеги юзюм салкъынлар жыйылгъан ва биз Къызлардагъы заводгъа 280 тонгъа ювукъ юзюм тапшуруп битгенбиз. Дагъы да 13 гектар ердеги тюшюмню жыймагъа герекбиз. Шо ишлени сентябр айны ахырына тамамламагъа боларму экенбиз деп ойлашаман. Ингдеси, къол гюч де бар, артдагъы гюнлерде чакъ да яман тюгюл.
Техника булан да четимликлер чыкъмай. Техника оьзюбюзнюки. Гьар гюн дегенлей биз Къызлардагъы заводгъа эки машин юзюм салкъын тапшурабыз. Шо, озокъда, бизин ишибизни толу гёрюнюшю тюгюл. Гележекде шо санавланы дагъы да артдырмагъа къат этежекбиз.
– Мен билеген кюйде, сизде юзюмню чагъыр этеген сортундан къайры да, ашамлыкъ журасы да болдурула. Шо тайпасын сатывгъа чыгъарывда четимликлер болмаймы?
– Гетген йыл магъа шо соравну берген эдинг буса, мен гьеч ойлашмай: «Болмай», – дежек эдим. Неге тюгюл де, гетген йылларда юзюмлюклени айланасында алывчулардан абат басма ер болмай къала эди. Бу йыл, негер буса да, бизин юзюм алывчуланы тергевюн тартмай. Нагагь бирев гелсе тюгюл, сорайгъан адам да болмай къала.
Тюзюн айтмагъа герек, сувукъ къыш аслу гьалда шо тайпа борлалагъа аслам гюч де этген эди. Янгыртагъанда оланы кёплерин биз алышдырдыкъ, чагъыр этилеген жураланы орнатдыкъ. Шо да, инг башлап, алынагъан гелим булан байлавлу. Биз оьзюбюзню баш амалыбызны этмесек бажарылмай. Заводгъа тапшурсакъ, ломайлап харж да геле, увакъ алывчулар булан доланмагъа да тюшмей. Тек юзюм ашамагъа сюегенлени де бош къайтармайбыз. Олагъа сувукъ къоркъутмагъан борлалардагъы юзюм де таманлыкъ эте, янгыз алывчулар герек.
– Дагъыстанны Президенти юзюмчюлюк тармакъны республиканы алдынлы тармагъы болма герекни билдирген эди. Сизин сынавугъузгъа гёре, ерлерде шо иш яшавгъа чыкъмагъа имканлымы?
– Борлалагъа яшгъа йимик тергев герек. Заманында къуллугъун да этип, хадирин билип юрютгенге, олар да пайда гелтире. Яшырып не этейим, бек инживлю иш. Тек гелим бермеге башласа, шо унутулуп да къала. Мен оьзюм де башлап шу ишге урунгъанда, ишни кёплюгюн гёрюп, «къайдан да башладым», деген ойлар башыма аз гелмей эди. Тек заман оьзюнюкин ала. Замангъа гёре, ишге тюшюндюк, ишибизни гьасиллери гёрюнген сайын, сююнеген болдукъ.
Сени соравунга жавап бере туруп, мен бир затны эсгермеге сюемен: шо тармакъны оьсдюрмек учун ерли сабанчылагъа кёмек герек болажакъ. Топуракъгъа тарыкъ чакъы харж салынмаса, о тюшюм бермей, пайда да. Бизин халкъ буса ишден къачмай. Неге тюгюл де, топуракъ – бизин байлыгъыбыз. Топуракъ ишлемеге, халкъгъа да, республикагъа да пайда бермеге герек. Оьрден де тергев герек. Къалгъанын сабанчылар оьзлер этежекге шекленмеймен.
– Ишни кёплюгюне де къарамай, лакъырлашыв этгенигиз саялы баракалла!
– Сен де савбол!
Лакъырлашывну юрютген
Герейхан Гьажиев,
хас мухбирибиз.
Суратда: Х.Хизриев.
