– Мен жаваплы ёлбашчы къуллукъда чалышагъаным кёп болмай. Тюзюн айтса, къысгъа болжалны ичинде мен республикабызны базарларында тазалыкъ болдурмакъ учун салынагъан талаплар осал кютюлегенине тюшюндюм. О саялы, яшырмайлы, бары да кемчиликлени ачыкъгъа чыгъарма тарыкъ. Шону бизден ДР-ни Президенти Рамазан Абдулатиповну сиптечилиги булан къурулгъан «Ачыкъ гьакимлик» деген проектинде белгиленген борчлар да талап эте. Узун сёзню къысгъасы, бугюн бизин республикабызны базарларында тазалыкъ болдурувну низамы биринде де сакъланмай.
– Шону ким алдын алма тарыкъ?
– Республикабызны базарларында бугюнлерде бизин комитетни ва ДР-ни сатыв-алыв ишлер министерлиги булан бирликде къурулгъан комиссиясы иш гёре. Биринчи гьасиллер гёрсетеген кюйде, гертиден де, базарларыбызны барысын да янгыртма тарыкъ. Неге тюгюл, тазалыкъ болдурувну талаплары толу кютюлмей. Шолайлыкъда, къоркъунчлукъ тувулуна.
– Дагъыстан ветеринария къуллугъуну башчысы гьисапда сиз не айтма боласыз, гьайванчылыкъ продукция некъадар къоркъунчлукъ тувдура?
– Яшырмагъа тарыкъ болмай, бруцеллёздан авруйгъан адамлар Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде Дагъыстанда аз тюгюл. Тюзю, ДР-ни Роспотребнадзору баян этеген кююнде, бу йыл тахшагьарыбызда Магьачкъаланы базарларында гьайванчылыкъ продукцияны сатып алып къоллайгъанланы савлугъу бузукълашгъанын, зараллангъанын ташдырагъан мисаллар кёп тюгюл.
– Тутдуруп айтгъанда, сизин комитетни касбучуларыны алдына не йимик хас борчлар салынгъан?
– Аслу борчубуз, озокъда, адамланы-къоллавчуланы гьайванлардан, жанлардан къабунма имканлы аврувлардан къоруп сакъламакъ ва шону учун тийишли чаралар белгилеп иш гёрмекдир. Шондан къайры, дагъы да бизин касбучуларыбыз базарларда сатылагъан оьсюмлюкчюлюк продукцияны, авлакъ ниъматланы пестицид ва нитрат агъуланы оьлчевлерин аянлашдыра.
– Ишни барышында не йимик кемчиликлени уьстю ачыла?
– Тюзюн айтгъанда, юрт хозяйство продукция аслам пайы базарларда тийишли документлерсиз сатыла. Шо да къоркъунчлу. Кемчиликлер ветеринар ва санитар талапланы йырагъаны саялы да тувулуна.
– Сиз уьстде бруцеллёздан авруйгъанлар Дагъыстанда оьзге регионлардан эсе кёп деп эсгердигиз. Шо аврув адамлагъа ва гьайванлагъа хас. Адамлагъа нечик, неден къабуна ва нечик къорулма тарыкъ?
– Аслу гьалда сютден таба къабуна. Шону учун бизин республика ветеринариядагъы хас лабораториягъа бары да ишни юклеп турмай, ерлерде де районланы ва шагьарланы юрт хозяйство управлениелеринде адамланы ва гьайванланы савлугъу бузулмасын учун кемчиликлени уьстюнде гьар бёлюгюне ишлемеге герек бола.
– Бруцеллёздан къайры, дагъы башгъа зараллы аврувланы къоркъунчлугъу ёкъ деп айтма бажарыламы?
– Дагъыстанда бруцеллёз ва къутурув (бешенство) аврувлар къаршылаша. Оспа, туберкулёз, ящур аврувланы алды алынгъан десек, гьакъыкъатдан арек болмас деп эсиме геле.
– Зараллы аврувлар нечик яйыла, шогъар не зат болушлукъ эте?
– Артдагъы йылларда адамланы кёмекчи агьлю хозяйстволарында, сабанчы агьлюлерде гьайван-мал, жанлар кёп сакъланагъан болгъан. Тек, мен билеген кюйде, артдагъы 5-7 йылланы ичинде шоланы барысында да зараллы аврувлар къабунмасын ва яйылмасын учун тийишли ветеринар чаралар оьтгерилмеген. Бугюн биз шоланы аян этип турабыз.
– Не ерде?
– Гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларында: Къызлар ва Кочубей бойларда, Къызылюрт ва Хумторкъали районларда.
– Тергевлени натижалары нени гёрсете?
– Гьайван-мал сакълайгъанлар талаплагъа тергевлю янашмай. Топуракъланы мекенли ер есилери белгиленмегени саялы да сиривлер, тувар башалман кюйде бир ерден башгъа ерге гёчюрюле, гьайдала ва сатыла. Топуракъланы тюпден таба соравсуз-соргъусуз сатылагъаны да зараллы ва аврувланы яйылывуна болушлукъ этегени гьакъ
.
– Сизин далиллени ташдырагъан мисал гелтирме бажарыламы?
– Бажарыла. Гьали-гьалилерде бизге Роспотребнадзордан гелген маълуматда Талгиде 2 яш бруцеллёздан авругъаны гьакъда айтыла эди. Пачалыкъ ветеринария къуллугъуну Дагъыстанда иш гёреген къуруму шогъар байлавлу хас ахтарывлар юрютдю. Натижада, Магьачкъала шагьарны Ленин районуна гиреген Талги юртда магьачкъалалы М. Ибнухажаров Манасдагъы тувар базардан 30 эчки сатып алгъаны аян этилди. Тек ол шо гьакъда ветеринар къуллугъуна билдирмеген. Эчкилени савуп сютюн къоллама, сатма башлагъан. Биз тергеп чыкъгъан сонг, эчкилени 50 процентге ювугъу бруцеллёздан авруйгъаны ачыкъ болду. Гёресиз, адамлар нечик алгъасавлукъгъа ёл берип, оьзюне ва оьзгелеге зарал эте. Ветеринария талаплагъа шолай бузукъ янашывлар болма ярамай.
– Ветеринария талапланы яшавгъа чыгъармакъ учун сизин управлениени коллективине не йимик имканлыкълар яратылынгъан?
– Имканлыкълар рази къалдыра демеге тилинг къайтмай. Биринчилей, гьайван докторланы алапаларыны оьлчевлери аз. Шо саялы да кадрланы-касбучуланы гьазирлевню ва танглавну масъалалары да къыйынлаша.
– Шолай къыйынлыкълагъа чул бермейли, борчларына бажарывлу янашагъан ветеринар касбучуларыгъызгъа агьамиятлы милли проектлени талапларын яшавгъа чыгъарывда уьстюнлюклер ёрайбыз. Лакъырыгъыз учун сизге баракалла.
– Савбол.
Къ. КЪАРАЕВ.
Газетни печатгъа гьазир этгенде белгили болгъаны йимик, республиканы ветеринария комитетини ёлбашчысы этилип Вахмурат Курчаев белгиленген.
