Къаягент район – Дагъыстанны юрт хозяйство тармагъында гёрмекли ер тутагъан муниципал къурулувланы бириси. Мунда юзюмчюлюк – аслу тармакъ. Юзюм бавланы майданлары, татли емишни оьсдюрегенлени санаву йыл сайын арта. Шо гьар кимни де сююндюре.
Юзюм аслу гьалда райондагъы пачалыкъ унитар предприятиелени авлакъларында оьсдюрюле. Тек артдагъы йылларда, юзюм бавлар ижарачыланы, далапчыланы акъча маялары, адам гючю булан да генглеше. Оланы санаву бугюнлерде 300 адамдан айлангъан десек, янгылыш болмасбыз. Юзюмчюлюк тармакъда орта гьисапда алгъанда емиш береген бавланы гьар гектарындан 100-120 центнер татли емиш къайтарыла. 2023-нчю йылны гьасиллери де яман болмады. Бавларда тизив емиш оьсдюрюлдю.
Тек юзюмчюлени алдагъы йылларда йимик бу йыл оьсдюрген тюшюмюн къайтарыв гьаракатында да четимликлер, кемчиликлер кёп болду. Шо гьакъда оьз ойларымны гелтиремен.
Оьзге юрт хозяйство гелимлени оьсдюрювде йимик, юзюмчюлюк тармакъда да оьр тюшюм къайтармакъ муратда бек гьаракат этип чалышмагъа тюше. Айтагъаным, юзюмчюлюкню сырлары кёп. Татли емишни оьсдюрювде сынавлу усталар тарыкъ. Бавлардагъы ишлер январ айдан башлап, сентябр-октябр айлагъа ерли узатыла. Демек, йылны башындан тутуп, ахырына ерли узатыла. Гьар ишни заманында юрютмесенг, тюшюмню тас этмеге яда ондан толу къуру къалмагъа боласан. Шону учун юзюмчюлер бавларда оьтгерилеген гьар-бир ишни оьз гючю, демек оьз къоллары булан кютмеге герек яда юзюмчюлюкню усталарын табып, олар булан дыгъар байлап ишлемеге борчлу. Сонг да, гьар иш сан яны булан оьтгерилме тюше.
Бизде ата-бабалардан гелген ишни енгили болмас деген айтыв бар. Юзюм бавлардагъы ишлер енгиллерден тюгюл. Заманында юзюмлюклени сыдра араларын сюрмеге, культивация этмеге герек, сонг сугъарыв, юзюм борлаланы гесив ишлер юрюле. Сонг байлав, артыкъ япыракъланы тайдырыв башлана. Оланы арты булан 4 айны узагъында юзюмлюклени ичинде зараллы жанлагъа къаршы 7-8 керен дарман урула. Къысгъача айтгъанда, бавланы есилерине ял алмагъа чола ёкъ. Озокъда, булай гьаракат этип чалышгъан бав есилер иш йылны ахырында тёкген къыйынына гёре бай тюшюм къайтармагъа умут этелер. Юзюмчюлени ойларын англамагъа боласан. Амма сав йылны боюнда уллу гьаракатда ва умутлу ишлеген юзюмчюлени ойлары яшавгъа къыйын чыгъарыла. Шолай гьалгъа биз татли емишни къайтарывну ва сатывну вакътисинде кёп ёлугъабыз.
Тюшюм къайтарыв заман – жаваплы вакъти. Биринчиси, емишлени сатып алагъан адамны тапмагъа тарыкъ. Экинчиси, юзюмню багьалары эки де якъны рази этеген даражада болмагъа герек. Сонгда, бу аралыкълагъа гьава шартлары да къошула.
2023-нчю йылны яй айлары бек исси болду. Шо – юзюмлюклени оьсювюне пуршавлукълар яратды. Юзюм бюртюклер къызыл тюсге тез боялса да, олагъа тарыкълы татлилик гирмеди. Натижада биринчилерден юкленип гетген емишлени татлиси осал болуп чыкъды. Шо буса алывчуланы ижарачылардан, далапчылардан къачыра. Ишлер артгъа тебериле.
2023-нчю йыл юзюмчюлер учун шолай йыл болуп чыкъды. Жуманы узагъында себелеп тургъан янгурлар да юзюм бюртюклеге уллу зарал гелтирди. Яман аврувлар, жан-жаныварлар тез жанландылар ва айланагъа яйылдылар. Булай гьал юзюмчюлеге бек зарал гелтирди. Шону учун гьар ижарачы, далапчы юзюм бавланы ичиндеги гьалны билип, юзюм салкъынланы тас этмей сакъламагъа ва жыйып алмагъа къасткъылса да, бажарылмады. Татли емиш пуч болмагъа, сан янын тас этмеге башлады. Натижада юзюм бавларда авур гьал тувулунду.
Гьалны янгыз чагъыр заводлар тюзелтмеге болажагъы белгили болду. Ижарачыланы, далапчыланы бары умутлары олагъа байланды. Натижада сав йылны узагъында загьмат тёгюлюп оьсдюрюлген татли емишлер ташланагъан даражагъа етишди. Юзюмчюлени уьстюне тюшген авур гьалны чечивге Дагъыстанны Гьукуматы да къуршалды. Масала эки де якъгъа гелишеген даражагъа тюшдю ва чечилди.
Озокъда, 2023-нчю загьмат йылда тувулунгъан гьал гележекде дагъы да такрарланмагъа бола. Ижарачыланы, далапчыланы башындан булай ойлар бир де таймай. Яда заводлар къурмагъа тарыкъ, яда сатыв-алывчулар булан алданокъ дыгъарлар байламагъа тюшежек. Дагъы ёллар ёкъ.
Ибрагьим РАСУЛОВ,
Къаягент район.
