Инсан эс тапгъан заманындан тутуп табиатны гьалларын ва шолай да жан-жаныварланы, оьсюмлюклени сырларын оьз пайдасы учун ий этип уьйренмеге муштарлы болгъан.

Арадан хыйлы девюрлер оьтген. Айлана якъдагъы тюрленивлени, алмашынывланы къайсын-бирин айтайыкъ?! Бу гезик бизге кёп къадардагъы охувчуларыбызны разисизликлерин де гьисапгъа алып, шагьарларыбызда ва юртларыбызда саякъ айланагъан уьй гьайван-ланы, айрокъда итлени къысматы гьакъда сёз юрютсек асувлу болур. Неге десегиз, гьалиги заманда шо халкъара, пачалыкъ ва регион оьлчевдеги уллу ва агьамиятлы масъала болуп токътагъан.

 

Бугюнлерде Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Нариман Абдулмуталибовну ёлбашчылыгъы булан оьтгерилген жыйында «Дагъыстанны муниципал къурулувларында саякъ айланагъан уьй гьайван-ланы санавун ёрукълашдырывну гьакъындагъы» масъалагъа гёре генг кюйде гьакълашыв, пикру алышдырыв болду.

Арагъа салынгъан агьамиятлы масъалагъа гёре ДР-ни ветеринар ишлеге къарайгъан комитетини башчысыны къуллукъларын заманлыкъгъа кютеген Рагьматулла Муслимов жыйынны ортакъчыларын барыбызны да  ойлаш-дырагъан пик­рулары булан ювукъдан таныш этди.

–  Есилери языкъсынмай ташлап дув айланагъан гьайванланы да, къаравсуздан саякъ йиберегенлерин де бир-биринден айырып сёйлемеге тюше,  – деп узатды ол оьзюню сёзюн. –  Амалсызлагъа языкъсыныв, кёмеклешив оьр маданияты, оьсген экономикасы булангъы пачалыкъларда яшайгъан ватандашланы янашывундан гьасил бола. Шону учун бизин уьлкебизде де артдагъы йылларда уьй гьаванланы сакълавну ва олагъа тарыкълы къуллукъ этивню низамын токъташдырывгъа байлавлу хас федерал закон чыкъгъан. Россияны оьзге регионларында йимик бизин республикабызда да арт вакътилерде эсгерилген законну оьлчевюнде гёрсетилинген талапланы гьисапгъа алып, тийишли чаралар гёрюле. Шо ишде пачалыкъ, жамият къурумлар йимик, айрыча адамлар да оьз къошумун болдура. Буса да, саякъ айланагъан уьй гьайванланы санаву Магьачкъала, Дербент, Хасавюрт, Буйнакск, Каспийск, Къызылюрт шагьарларда ва шолай да Дербент, Магьарамгент, Бабаюрт, Хасавюрт ва Къызлар районларда кем болмай артып турагъаны къыставуллукъну, къоркъунчлу гьалланы тувдура. Муна шо саялы да, уьй гьайванланы саякъ къоягъанланы, жамият низамгъа ва законлагъа бойсынмай, айлана ягъы­бызда къоркъунчлукъ тувдурагъаны саялы жавапгъа тартмагъа герек бола, – деди ол.

Уьстде де эсгерилгени йимик, есилери ташлагъан саякъ итлени санаву оьзге уьй жанлардан эсе артып тербей. Шону учун респуб­ликабызны 23 муниципал къурулувларында саякъ къалгъан итлени сакълайгъан ерлени-питомник­лени къурмагъа гёз алгъа тутулгъан эди. Тек не этерсен, гьалиге ерли шоланы 8-нде тюгюл эсе бар имканлыкълардан пайдаланмагъа бажарылмай.

Айтмагъа сюегенибиз, савлай Дагъыстанда артдагъы 2-3 йылны ичинде  2,5 минг саякъит тутулуп питомниклерде тийишли ветеринар къуллукълары этилип йиберилгени гьакъда белгили. Ватандашланы аманлыгъына ва савлугъуна къоркъунчлукъну тувдурагъан итлер айлана ягъыбызда гьали де кем къаршылашмай, оланы къыйынлы къысматына къарап языкъсынмай, кёмеклешмей де болмайсан.

Ер юзюндеги бир-бир пачалыкъларда итлеге ва шолай да уьй гьайванланы оьзге жураларына тийишли даражасында къуллукъ да этиле, гьатта оланы гьюрметине тизив-тизив эсделиклер де салына…

Тарыкъда итлер бизге гьавда да, давда да дегенлей кёмеклешегени белгили. Ер тербенивлерден балагьгъа тарыгъанланы, сувда батылагъанланы ва шолай оьзге  тюрлю къыйынлыкълагъа тюшгенде итлер бизин кёп гезиклерде къутгъарагъаны гьакъда унутма тюшмей эди. Уьстевюне, олар жамият низамны болдурувда ва шолай да жинаятчыланы алдын алывда бизин аманлыгъыбызны якълайгъанын сынав ачыкъдан ташдыра.

Гьалиги заманда Магьачкъаланы Семендер ва Редукторный посёлок-ларында ва оьзге ерлеринде саякъ итлер къышы-язы булан табун-табун болуп къыдырагъаны тергевню тарта. Ишге гелегенде ва уьйге къайтагъанда, гьаманда йимик, «Акъ Кёл» яллыкъ бавну ичинден сувну бою булан ари де-бери илгьам ала туруп оьтеген гезиклер бола. Сувукъ заманда саякъ итлер азыкъ излеп айланагъанда  айрокъда сакъ болмагъа тюше. Арт вакътилерде Редуктор посёлокда яшай­гъан яшлагъа бир-бирде чапгъын этеген гезиклерине де рас болгъанбыз… Ким гюнагьлыдыр?

Саякъ итлени санавун аянгъа чыгъарыв булан машгъул болагъан къуллукълар маълумат береген кюйде, гьалиги заманда бизин республикабызда шоланы 20 минге ювугъу гьисапгъа алынгъан. Яшырмагъа негер тарыкъ, гьисапгъа алынмай къоркъунчлукъ тувдуруп къыдырагъан-лары да шондан эсе аз тюгюл.

Тахшагьарыбызны ичинде ва айланасындагъы посёлокларда  къарав-суздан ташлангъан саякъ итлер булан янаша есилери йиберип къоя­гъан дув айлана­гъан атлар, эшеклер, эчкилер де къаршылаша. Гьар орамда дегенлей олар тазалыкъгъа, яшыллыкълагъа зарал этегени гёзге илине. Шо да шагьарлыланы ва оланы яшавлукъ-коммунал къуллукъларын кютюв булан машгъул бола­гъанланы къыйынын-харжын къыйыкъсыта. Шолайлыкъда, къыйматлы гюл ва яшыл уьлкюлер, багьалы тереклер заралгъа-тас этивлеге  тарый. Къаравсуздан йиберилген гьайванлар тутулгъанда есилерине нагагь да заманда бир къоду салынып къала. Айтагъаныкъ, жавапсызланы къатты кюйде жавапгъа тартмаса, кемчиликлени алдын алмагъа бажарылмай.

2021-2023-нчю йыллагъа саякъ къыдырагъан гьайванланы, итлени алдын алмакъ учун республика бюджетден 100 миллион манатгъа ювукъ акъча маялар гёрсетилип харж этилсе де, тек  къоркъунч­лукъ гьал бугюн де рази къалардай тюгюл.

Бизин савлугъубуз ва аманлыгъыбыз ашайгъан сурсатыбызны, ичеген сувубузну, тыныш алагъан гьаваны тазалыгъы булан тыгъыс кюйде байлавлу. Шогъар да къарамайлы муниципал къурулувларындагъы чёплюклерде итмишиклерден башгъа «отлайгъан» гьайванлар да  гьалиги заманда аз къаршылашмай. Ветеринар къуллукълар аян этеген кюйде, савлай рес­публикабызда уьйлерде сакъланагъан 150 минге ювукъ тувар ва шолай да ярым миллионгъа ювукъ къой-эчки маллар гьисапгъа алынгъан, олагъа ветеринар къуллукълары этилеми?

Яшырмагъа тарыкъ тюгюл, топуракъ ва муниципал реформалар чаналайгъаны да гьайванланы санавун ва аманлыгъын толу кюйде токъташдырмагъа четимликлер тувдура. Уьй гьайванлагъа бакъгъан якъда ветеринар ва оьзге къуллукъланы толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа шартлар етишмейгени теренден ойлашмагъа борчлу эте. Айтмагъа сюегеним, республикабызны шагьарларындагъы ва районларындагъы юрт хозяйство управлениелени башчыларына ва касбучуларына ерли гьакимлик къурулувлары булан байлавлукъда гьакълашып-гьаллашып жаваплы ишге янашывну кюрчюсюнден алышдырмаса бажарылмай.

 

Къ. КЪАЗАКЪМУРЗАЕВ.

СУРАТЛАРДА: чёплюкде къаравсуз йиберилген гьайванлар, итлер.