Бугюн бизин пачалыгъыбызда йимик, айры-айры регионларында да ерли адамлагъа ишлемеге имканлыкълар ёкъ деген меселде халкъарада кёп разисизликлер тувулуна. Неге десегиз, белгили болгъаны йимик, Москвада, Санкт-Петербургда, Сочиде йимик Магьачкъаланы къурулушларында, айланасындагъы топуракъларында аслу гьалда тыш пачалыкълардан гелген тайпалар-мигрантлар гьар тюрлю ишлеге къуршалагъаны тергевню тартмай болмай.
Бизин ерли адамларыбыз буса о авур иш, бусу нас деген себеплер булан къазанч этме сюймейли, аслу гьалда сатыв-алыв тармакъда кепеклер къазаныв булан машгъул бола. Яшырмагъа тарыкъ болмай, шо себепден уллу майданларда юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыбыз ишлетилинмейгени, ашамлыкъ ва шолай да, промышленный маллар тышдан ташылып турагъаны ичингбушдура.
Озокъда, гьалиги заманда ёллар салып, кёпюрлер ишлеп, татавуллар къуруп, айлана якъдагъы авлакъланы толу кюйде къоллама тынч тюгюл. Тек шогъар да къарамайлы, къоллайгъанлар да бар. Кимлер къоллай? Баягъы, шо тышдан гелеген тайпалар яда буса бизин республикабызны тав районларындан башалман кюйде тюзге гёчюп турагъанлар топуракъ пайланы къоллай ва къазанч эте…
Биз буса яшавлукъ уьйлер къурмакъ учун берилген топуракъ пайларыбызны да олагъа сатып, яшавубузну къыйынлашдырабыз. Йыракъгъа бармайлы, тахшагьарыбызны темиркъазыкъ боюндагъы Семендер посёлокну къысматын гёз алгъа гелтирип къойсакъ да, кёп зат англашыла.
Белгили болгъаны йимик, бугюн эсгерилген посёлок ерлешген авлакъ давну йылларында ихтиярлары къыйыкъсытылып, онгайлыкълардан магьрюм къалгъан Таргъу тавдагъы уьч де къумукъ юртну халкъына – таргъулулагъа, кахулайлылагъа ва албёрюгентлилеге деп берилген эди…
Тюзюн айтгъанда, шо вакъти шагьарны ичинде онгайсыз шартларда, гьакъ берип квартирлерде яшайгъан оьзге районланы къумукъ вакиллерине де аз-кёп буса да топуракъ пайлар берилди.
Берилсе-берилсин, ахырында не болду? Не болсун, гёрюнюп тура. Баягъы, бизин адамларыбыз топуракъ пайларын сатып, къолдан чыгъарып, бугюн шонда яшайгъанланы 15–20 проценти де къумукълар тюгюл.
Озокъда, о заман бизин къумукъ юртланы ватандашларына, давну йылларында болгъан тас этивлерин гьисапгъа алып, пачалыкъ къайтарыш этмеге герек эди. Тек этмеди ва гьали де этмеге хыялы да ёкъ. Кюйге къарагъанда, биз шо къалгъан ерлерибизни де сатып къолдан чыгъарма тарыкъбызмы? Тюгюлбюз!
Бар имканлыкъланы къолдан чыгъармас учун, биригип, гьакълашып-гьаллашып дегенлей, топуракъланы асувлу кюйде къоллайгъан къайдаланы танглама тарыкъбыз. Биз буса шону орнуна, аякъ тюбюбюздеги ерлерибизни де къолдан чыгъарып турабыз.
Атлары уьстде эсгерилген уьч де къумукъ юртну вакиллери бугюнлерде де топуракъ пайларын къайтарма умут этип, Къараман авлакъда «Къара ташлар» деген участкада тюзсюзлюклеге къаршылыкъ билдирип токътагъаны эки йылгъа ювукъ бола.
Шонда токътап бугюн де олар ихтиярларын якълайгъаны, топуракъларын къайтарма къаст этегенине биз де разибиз. Оланы талапларын якълап, «Ёлдашда» мени уллу-уллу савлай бетни елеген бир нече макъалаларым печат этилинди. Гьали де якълайман оланы талапларын ва якълажакъман.
Тек шолай къыйынлыкъларда къайтарылагъан топуракъларыбызны, байлыкъларыбызны, мал-матагьыбызны къолдан чыгъармайлы, оьзюбюз пайдаландырайыкъ. Сатывгъа салып, сонгунда баягъы кюйде кантгъа бойсынмайыкълар.
Гьалиден бир нече йыллар алда къакъашуралы сабанчыланы арзасына гёре магъа Къарабудагъгент райондагъы белгили Къакъашура юртда болма тюшдю. Шонда магъа ишге байлавлу болуп о замангъы ерли акционер жамиятны башчысы Умалат Насрутдинов булан да ёлукъма тюшдю.
Эсимден таймай, Умалат Илмутдинович биз авлакъланы айланып чыкъгъандан сонг, «Кавказ» федерал ёлну ювугъундагъы топуракъланы гёрсетип: «Муна, шу ерлени де биз адамларыбызгъа-юртлулагъа пайлажакъ эдик, тек сатажакълар. Пайлап, харжым болгъан буса, оьзюм сатып да алажакъ эдим», – дегени.
Сонг Къараманда токътагъан халкъны алдына чыгъып сёйлейгенде биз оьзюне оьр абур этеген таргъулу тамазабыз Амин агъай Магьамматов да айтды: «Шулай ерлерибизни сатывгъа салып къолдан чыгъарып акъча этмеге сюегенлер этген къазанчын тёшегине ятып ашасынлар», – деп.
Айтмагъа сюегеним, ишден сен бий, мен бий, атгъа бичен ким салар деп жиргенмеге тарыкъ тюгюл. Ёгъесе, къалгъан топуракъларыбыздан да къол жуважакъбыз.
Узун сёзню къысгъасы, гьечден геч де къолай дегенлей, ишлемеген тишнемес деген буварывгъа толу кюйде бойсынсакъ, хаталарыбыз аз болур, нечик де, гележекде бизин яш наслубузну алдында бетибиз къара болмас. Шу сёзлени мен сизге таза гьакъ юрекден айтаман. Аты ярыкъ атоллулагъа, къоллары акъ тайпалагъа да шону ахтигин англамагъа заман болгъан эди. Топуракъ ва муниципал законланы талапларына арт бермейли, гьали сама оьз ихтиярларыбыздан пайдаланма белсенейиклер.
Бизин ерли адамларыбыз буса о авур иш, бусу нас деген себеплер булан къазанч этме сюймейли, аслу гьалда сатыв-алыв тармакъда кепеклер къазаныв булан машгъул бола. Яшырмагъа тарыкъ болмай, шо себепден уллу майданларда юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыбыз ишлетилинмейгени, ашамлыкъ ва шолай да, промышленный маллар тышдан ташылып турагъаны ичингбушдура.
Озокъда, гьалиги заманда ёллар салып, кёпюрлер ишлеп, татавуллар къуруп, айлана якъдагъы авлакъланы толу кюйде къоллама тынч тюгюл. Тек шогъар да къарамайлы, къоллайгъанлар да бар. Кимлер къоллай? Баягъы, шо тышдан гелеген тайпалар яда буса бизин республикабызны тав районларындан башалман кюйде тюзге гёчюп турагъанлар топуракъ пайланы къоллай ва къазанч эте…
Биз буса яшавлукъ уьйлер къурмакъ учун берилген топуракъ пайларыбызны да олагъа сатып, яшавубузну къыйынлашдырабыз. Йыракъгъа бармайлы, тахшагьарыбызны темиркъазыкъ боюндагъы Семендер посёлокну къысматын гёз алгъа гелтирип къойсакъ да, кёп зат англашыла.
Белгили болгъаны йимик, бугюн эсгерилген посёлок ерлешген авлакъ давну йылларында ихтиярлары къыйыкъсытылып, онгайлыкълардан магьрюм къалгъан Таргъу тавдагъы уьч де къумукъ юртну халкъына – таргъулулагъа, кахулайлылагъа ва албёрюгентлилеге деп берилген эди…
Тюзюн айтгъанда, шо вакъти шагьарны ичинде онгайсыз шартларда, гьакъ берип квартирлерде яшайгъан оьзге районланы къумукъ вакиллерине де аз-кёп буса да топуракъ пайлар берилди.
Берилсе-берилсин, ахырында не болду? Не болсун, гёрюнюп тура. Баягъы, бизин адамларыбыз топуракъ пайларын сатып, къолдан чыгъарып, бугюн шонда яшайгъанланы 15–20 проценти де къумукълар тюгюл.
Озокъда, о заман бизин къумукъ юртланы ватандашларына, давну йылларында болгъан тас этивлерин гьисапгъа алып, пачалыкъ къайтарыш этмеге герек эди. Тек этмеди ва гьали де этмеге хыялы да ёкъ. Кюйге къарагъанда, биз шо къалгъан ерлерибизни де сатып къолдан чыгъарма тарыкъбызмы? Тюгюлбюз!
Бар имканлыкъланы къолдан чыгъармас учун, биригип, гьакълашып-гьаллашып дегенлей, топуракъланы асувлу кюйде къоллайгъан къайдаланы танглама тарыкъбыз. Биз буса шону орнуна, аякъ тюбюбюздеги ерлерибизни де къолдан чыгъарып турабыз.
Атлары уьстде эсгерилген уьч де къумукъ юртну вакиллери бугюнлерде де топуракъ пайларын къайтарма умут этип, Къараман авлакъда «Къара ташлар» деген участкада тюзсюзлюклеге къаршылыкъ билдирип токътагъаны эки йылгъа ювукъ бола.
Шонда токътап бугюн де олар ихтиярларын якълайгъаны, топуракъларын къайтарма къаст этегенине биз де разибиз. Оланы талапларын якълап, «Ёлдашда» мени уллу-уллу савлай бетни елеген бир нече макъалаларым печат этилинди. Гьали де якълайман оланы талапларын ва якълажакъман.
Тек шолай къыйынлыкъларда къайтарылагъан топуракъларыбызны, байлыкъларыбызны, мал-матагьыбызны къолдан чыгъармайлы, оьзюбюз пайдаландырайыкъ. Сатывгъа салып, сонгунда баягъы кюйде кантгъа бойсынмайыкълар.
Гьалиден бир нече йыллар алда къакъашуралы сабанчыланы арзасына гёре магъа Къарабудагъгент райондагъы белгили Къакъашура юртда болма тюшдю. Шонда магъа ишге байлавлу болуп о замангъы ерли акционер жамиятны башчысы Умалат Насрутдинов булан да ёлукъма тюшдю.
Эсимден таймай, Умалат Илмутдинович биз авлакъланы айланып чыкъгъандан сонг, «Кавказ» федерал ёлну ювугъундагъы топуракъланы гёрсетип: «Муна, шу ерлени де биз адамларыбызгъа-юртлулагъа пайлажакъ эдик, тек сатажакълар. Пайлап, харжым болгъан буса, оьзюм сатып да алажакъ эдим», – дегени.
Сонг Къараманда токътагъан халкъны алдына чыгъып сёйлейгенде биз оьзюне оьр абур этеген таргъулу тамазабыз Амин агъай Магьамматов да айтды: «Шулай ерлерибизни сатывгъа салып къолдан чыгъарып акъча этмеге сюегенлер этген къазанчын тёшегине ятып ашасынлар», – деп.
Айтмагъа сюегеним, ишден сен бий, мен бий, атгъа бичен ким салар деп жиргенмеге тарыкъ тюгюл. Ёгъесе, къалгъан топуракъларыбыздан да къол жуважакъбыз.
Узун сёзню къысгъасы, гьечден геч де къолай дегенлей, ишлемеген тишнемес деген буварывгъа толу кюйде бойсынсакъ, хаталарыбыз аз болур, нечик де, гележекде бизин яш наслубузну алдында бетибиз къара болмас. Шу сёзлени мен сизге таза гьакъ юрекден айтаман. Аты ярыкъ атоллулагъа, къоллары акъ тайпалагъа да шону ахтигин англамагъа заман болгъан эди. Топуракъ ва муниципал законланы талапларына арт бермейли, гьали сама оьз ихтиярларыбыздан пайдаланма белсенейиклер.
Къ. Къараев.
Суратда: Къазанда сабанчыны гьюрметине
