– Къутлавларыгъыз саялы савболугъуз. Романны аслу темасы буса бизин бугюнгю яшавубузгъа ба­гъышлангъан. Сиз де билеген кюйде, мен элли йылдан да артыкъ журналистиканы касбусун юрютгенмен. Шо йылланы ичинде бизин респуб­ликада, айрокъда Къумукътюзде ерлешген шагьарларда, районларда, юртларда мен болма­гъаны ёкъ. Гьатта къотанларда да, фермаларда да, авлакъ участкаларда да мени аягъым тиймеген, мен билмейген ер ёкъдур. Шо вакътилерде мен кёп адамны таныгъанман, олар булан гьар гюнлер дегенлей ёлукъгъанман, загьматын, яшав гьалын, къыйынын-тынчын уьйренгенмен, оланы гьакъында кёп санавда ма­къалалар, зарисовкалар, очерклер, оьзге тюрлю жанрларда материаллар язгъанман.

Яшавну яхшы янлары булан янаша ёлугъагъан аслу кемчиликлеге де тергев бакъдыргъанман. Республика ва район гезетлени бетлеринде «Салманны сибирткиси», «Изини бизи», «Молла Насрутдинни иргъагъы» деген, шолай да оьзюм ойлашып чыгъаргъан, оьзюм юрютген, хыйлы йылланы узагъында газетлени бетлеринден таймай тургъан «Янгыны – тёрге, эсгини – кёрге», «Сюйсегиз инаныгъыз, сюйсегиз инанмагъыз» деген сатиралы рубрикаланы тюбюнде печат этилинген кёп санавдагъы критикалы макъалаларым, фельетонларым шогъар шагьатлыкъ эте. Шо фельетонланы артдагъы йылларда язылгъанларындан бирлери «Сюйсегиз инаныгъыз, сюйсегиз инанмагъыз» деген китабымда да печат этилинген.

Айтагъаным, мени бугюнгю яшав иштагьландыра, бугюнгю яшав ругьландыра. Шо саялы болмагъа ярай, мени асарларым аслу гьалда бизин наслуну яшавуна багъышлангъан.

– Къумукъ адабиятда гьалиги замангъа багъышлангъан асарлар аз. Шо къыйын тема сама тюгюлмю?

 

– Башгъа авторланы билмеймен, мен ойлашагъан кюйде, нечакъы бола буса да къыйын. Тарихи темалар мекенли кюйде токъташдырылып битген, шоланы биз школада охуйгъан чагъыбыздан берли яхшы билебиз. Шо темаларда алмашынывлар аз бола. Бугюнгю яшавубуз буса гьар гюн дегенлей алышына. Бугюн бизин гёзюбюзге гёрюнеген яшавну яхшы къайдалары тангалагъа бютюнлей башгъача алышына. Бизин гьакъылыбызгъа, къаравларыбызгъа, мердешлерибизге къыйышмайгъан эрши, вагьши агьвалатлар, арадан заман гетген сайын, бир тайпа адамланы якълавун таба. Адамланы гьакъылы, къаравлары, янашыву алышына. Шоланы къайсы яхшы, къайсы яман, къайсы оьзюне гележекге ёл табажакъ, къайсы арадан таяжакъ, токъташдырмагъа къы­йын. Бугюн биз эрши гёреген агьвалатланы тангаласын да макътайбыз, кёкге чюебиз. Халкъ кимге инанма, нечик багьа берме герек. Масала, бир тайпа печат къураллар уручуланы, беш башлы аждагьаны башын гесген нартлар йимик савлай бетлени толтуруп, суратларын да салып макътап язалар. Шолай этсек, нечик болар?! Адамлар шогъар нечик багьа берер?! Нечик багьа берегенин мен яхшы билемен. Айтмасам да, шону сиз де яхшы билегенигизге бир де шеклик этмеймен. Печат къуралларда бир де токътамай макътай чы. Юз де, минг де айтылгъан ялгъан, Молла Насрутдин де айтгъанлай, арты гертиге айланып къалагъан кюй бола. Озокъда, заман шоланы оьз ерине салар. Тек, шолай болгъунча къаравуллап турма кюй ёкъ чу, гьар-бир агьвалатгъа тюз багьа берип бажармагъа тарыкъ.

– «Къоркъувда» шолай агьвалатлар эсгерилеми?

– Мен романдагъы агьвалатланы бирисин де ойлашып, гьавадан алмагъанман. Барысы да – яшавда болгъан, мен гёзюм булан гёрген, кёбюсю гезиклерде туврадан-тувра оьзюм ортакъчылыкъ этген, оьз­лени уьстюнде юз керен де, минг керен де ойлашгъан агьвалатлар. Мен шоланы янгыз бир къалипге гелеген сюжетин къуруп, онгарып, ёрукълашдырып язгъанман, гьалиги яшавну гюзгюде йимик суратлама къаст этгенмен. Романны нечик чыкъгъанын магъа айтмагъа къы­йын, арив де тюгюл. Оьзлени англавуна гёре охувчулар шогъар оьзлер багьа берер.

«Къоркъувда» эсгерилеген агьвалатлар Жавгьар-Къала деген шагьарда юрюле. Бир арив, гёзел ерде ерлешген, алдын адамлар сююнюп-къуванып яшайгьан шагьарда ала-саладан гючлю боран ургъанда йимик жинаятчылыкълар яйылып гете. Гьар гюн эшитилеген адам урлавлар, оьлтюрювлер, къатын-къызны хорлавлар, талавур, намуссузлукъ, рагьмусузлукъ, къайсын бирин айтайым, алдын оьмюрюбюзде эшитилмеген шолай оьзге жинаятчылыкълар, нукъсанлыкълар халкъны къоркъунчлу гьалгъа сала.

Шолай гьалларда шагьарны башчысына сайлавлар оьтгерилме бир жума къалгъанда, бир гечеден экевню оьлтюрюп чыгъа. Оланы бириси шагьарны шашыгъы, уллу бай, бириси ярлы, уьйсюз-эшиксиз амалсыз. Байны оьлюмюн ахтармакъны оьрдеги къурумлар оьзлени бойнуна ала. Ярлыны оьлюмюн ахтармакъны буса полицияны капитаны Назим Назимовгъа тапшуралар.

Арадан кёп де гетмей, байны оьлюмюн вагьгьабылагъа да салып, енгилден къутулалар. Ярлыны оьлюмюне байлавлу буса оьрден токътатма герекни гьакъында къаныгъывлу кюйде этилинеген къастлагъа да къарамайлы, ишни яхшы бажарагъан, тюзлюкню сюеген Назим Назимов, полициягъа янгы ишлеме гелген яш къуллукъчулар Мурат ва Гюлизар булан бирликде кёп къыйынлы, четим шартларда ахтарывланы давам эте. Олагъа байлардан, гьакимлерден, оьрдеги къурумлардан кёп зарал гёрген журналист Авап Абдулов, шагьардагъы лап да уллу фабрикни директору болуп ишлеп тургъан Адил Гереев, механик Башир Балаев мекенли кюйде кёмек эте. Натижада, янгыз ярлыдан къайры да, шашыкъ байны оьлюмюне, шолай оьзге оьлтюрювлеге, жинаятчылыкълагъа айыплылар да ачыкъ этилине.

Шо жинаятчылыкълагъа айыплы, уллу къурумчулукъ банда къайда чыгъып гетегенни охувчулагъа китапдан таба англама къояйыкъ.



– Яхшы. Охувчулар шону оьз­лер англар. Роман шону булан битеми?

– Тюзю, роман, алданокъ ойлашылгъан кюйде, уьч бёлюкден къурулгъан эди, язылып да битген эди. Бир тюрлю агьвалатлагъа гёре романны сюжетине алмашынывлар этмеге, уьчюнчю бёлюкню къысгъартып, экинчи бёлюкню ахырын онгармагъа тюшдю. Аллагь аз буса да оьмюр де, савлукъ да берсе, романны узатмагъа, уьчюнчю бёлюкге бирдагъы бир бёлюк де къошуп, айрыча китап этип онгармагъа хыялым бар.

– Адабиятгъа байлавлу чалышывугъуз сукъландыра, дагъы да язылгъан асарларыгъыз ёкъ тюгюлдюр?

– Озокъда, яратывчулукъ ёлда ишлейген адамгъа язмай турмагъа къыйын. Язылгъанлары да бар, язма гёз алгъа тутулгъанлары да ёкъ тюгюл. Тангала печатгъа берсе де ярайгъан кюйде тезден берли онгарылгъан, гьап-гьазир уьч китап бар…



– Неге чыгъарма къарамайсыз дагъы?



– Мен бир заманда да язгъан асарларымны чыгъармагъа алгъасамагъанман, бир ерге берме де бермегенмен. Не бюджетни кисесине сугъулмагъанман. Онгай гелгенде, оьзбашыма чыгъарсам тюгюл. Гьали де бир онгайлыкъ болар бугъай деп къаравуллап тураман. «Ашагъандан умутлу къолай» деген айтыв бар. Бары затгъа арт берип къоймай, умут булан яшамакъ да яхшы.



– Китапларыгъызны сатып къошум этмеге къарамаймысыз?

– Аллагь сакъласын! Мен не савдюгерчи, не де сютюр адам тюгюлмен. Биревге де бир китап да сатмагъанман. Бары да китап­ларымны таныш-билишге пайла­гъанман. Етишип болгъан ерлериме оьзюм артындан элтип бергенмен. Айрыча айтгъанда, Къарабудагъгент районну Къарабудагъгент, Къакъашура, Дёргели, Аданакъ, Гьели, Паравул юртларына, Буйнакск районну Янгы­къумукъ, Халимбекавул, Атланавул, Жюнгютей юртларына барып, школалагъа, юрт библиотекалагъа савгъат этгенмен. Етишип болмайгъанда, китапларымны республиканы китап библиотекасындан, демек, библиотечный коллектордан таба Хасавюрт, Бабаюрт, Къызылюрт, Къаягент районланы юртларына йибергенмен.



– Баянлыгъыгъыз саялы савболугъуз! Сизге гележекде де яхшы савлукъ, яратывчулукъ яндан уьстюнлюклер ёрайман.