Маълумат

Исматпаша Токътарбекович Арсланов Къаягент районну Жавангент юртунда тувгъан ва оьсген. Юртдагъы сегиз йыллыкъ школадан сонг ол хоншудагъы Башлыгент юртда охувун ерли орта школада узата.

Орта билимге ес болгъан тюнегюнгю охувчу яш пачалыкъ экзаменлерден уьстюнлю кюйде оьтюп, Дагъыстан пачалыкъ университетни тарихи факультетини биринчи курсуна студент гьисапда къабул этиле. Оьр охув ожакъны уьстюнлю кюйде яхшы ва оьр къыйматлагъа тамамлай ва анадаш районунда билим берив тармакъда гьалал загьматгъа бериле. Ишинден айрылмайлы, эсгерилген оьр охув ожакъны экономика факультетин ва шондан сонг Дондагъы Ростов шагьарда партия кадрлар гьазирлейген школаны да охуп битдире.

Янгыртывланы башлапгъы четим девюрюнде огъар районда халкъны ишге къуршавну центрыны башчысыны жаваплы къуллугъу тапшурула ва шонда ол 20 йыл ишлей.

2011-нчи йылдан тутуп, бугюнге ерли райондагъы билим берив, маданият, яшёрюмлени ва спорт ишлени масъалаларына къарайгъан управлениени ёлбашчысы. Агьлю ёлдашы Бивиханум булан бирликде уьч авлетни оьсдюрген ва тарбиялагъан.

«Оьсюп гелеген наслуну билимлерин камиллешдирив булан янаша оланы макътавлу милли мердешлеге аминликде тарбиялав бугюнню аслу масъаласы», – деп Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатиповну ДР-ни Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызында негьакъ эсгерилмеген. Белгили болгъаны йимик, бу йыл РФ-ни Президенти Владимир Путинни указы булан Россияда Маданиятны йылы деп де белгиленген.

Бугюнлерде бизин мухбирибиз ишге байлавлу болуп Къаягент районда болгъанда, уьстде эсгерилген масъалагъа ва шолай да милли «Ёлдаш» газетибизни къысматына байлавлу болуп район администрацияны янында къурулгъан билим берив, маданият, яшёрюмлени ва шолай да, спортну масъалаларына къарайгъан управлениени ёлбашчысы Исматпаша Арсланов булан ёлугъуп лакъырлашгъан. Шо лакъырлашыв тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де бериле.

– Исматпаша Токътарбекович, сиз башчылыкъ этеген управлениени алдында бугюн не йимик борчлар токътагъаны бизге де англашыла. Дёрт де тармакъны чалышыву бир муратгъа байлангъан. Демек, билим берив, яшёрюмлени арасында тарбиялав ишлени камиллешдирив, маданиятны оьсдюрюв ва спортгъа къуршав не йимик натижалагъа етишмеге имканлыкълар ярата?

– Уьстде де эсгерилгени йимик, бизин управление 2011-нчи йылны июн айында, депутатларыны жыйынына салынып, район администрацияны таклифи булан къурулгъан ва бугюнге ерли ишлеп де тура. Гертиден де, билим беривде, маданиятны оьсдюрювде, яшёрюмлени тарбиялавда ва спортгъа къуршавда жаваплы жамият-политика масъалаланы чечме тюше. Демек, иши де шогъар гёре авур, тек абурлу деп гьисап этемен. Неге десегиз, оьсюп гелеген наслуну насипли гележеги бизин намуслу чалышывубуздан гьасил болагъаны гьакъ. Оьсюп гелеген нас­луну къысматы бизин къолубузда экенни унутмайыкъ. Шону учун милли мердешлерибизни ва маданиятыбызны абурлама тюше.

– Бугюнгю чалышывугъузда айрыча аслу тергев герекли масъалалар бармы?

– Бар. Биринчилей, Россияда бу йыл маданиятны йылы деп белгиленгени гьакъда мен де айрыча эсгермеге сюемен. Неге десегиз, артдагъы йылларда Россиягъа тышдан милли мердешлени, маданиятны агъуландырагъан зараллы агъымлар яйыла. Гертиден де, бизин пачалыгъыбыз бир жамиятдан башгъасына гёчеген базар аралыкъланы девюрюнде талавурчулукъ уьст гелип, бизин маданиятыбыз, билим берив, савлукъ сакълав тармакъларыбыз къыйынлыкълагъа тарыды, кётюр болма башлады. Гьечден геч де къолай дегенлей, гьали милли мердешлени, маданиятны янгыр­тывгъа ва оьсдюрювге тергев гючленегени гележек учун инамлыкъны тувдура.

– Озокъда, инамлыкъны имканлыкълары уллу. Районда алгъа салынгъан агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун не этмеге герек?

– Бизин районда маданиятны йылыны программасын гьисапгъа алып, хас план къурулгъан. Дагъысын айтмагъанда, 2014-нчю йылны апрель айындан тутуп, бизде де Россияны халкъларыны милли мердешлерин уьйренеген хас центры ишлемеге башлажакъ. Шолай агьамиятлы чаралар билим берив тармакъда, яшёрюмлени арасында айрыча ерни тутма герек. Шолайлыкъда, оьсюп гелеген наслуланы терс ёллардан, зараллы хасиятлардан къорума бажарылагъаны шек­ликни тувдурмай. Район администрацияны янында жамият совет ачылгъан. Шо советни башчысыны заместители гьисапда маданият ишлени камиллешдирив ва агьамиятлыгъын артдырыв магъа тапшурулгъан. Шо иш булан ерли талапланы гьисапгъа алып машгъул болмагъа тюше. Йиберилген кемчиликлени алдын алма тарыкъ. Мисал учун айтгъанда, алмашынывланы натижасында юртлардагъы клублар, маданият уьйлери, Алхожагентден къайрыларында, ерли административ къурулувларына бегетилинген эди. Тек ишлени жанландырмакъ, янгыртмакъ учун харжлар етишмей. Шо масъаланы пачалыкъ оьлчевюнде чечмеге герекдир деп ойлайман. Маданият ишлени камиллешдиривде кадрлагъа, алапалагъа байлавлу къолламагъа тюшеген имканлыкълар дагъы да кёп бар.

– Дагъыстанны маданият министерлиги о гьакъда билеми?

– Билме де биле, бар имканлыкълагъа гёре ерли халкъны патриот ругьда тарбиялавда маданият ожакъланы ишин, таъсирин артдырывда бизге кёмеклешме де къарай. Неге тюгюл, бир-бир юртларда бугюн клублар, маданият уьйлери толу кюйде тозулгъан. Мен уьстде эсгерип гетген районда къурулагъан Россияны халкъларыны милли мердешлерин уьйренеген центрны къурувда да тийишли министерликлени янындан кёмек болдурула.

– Исматпаша Токътарбекович, гертиден де, маданият ишлени ёрукълашдырыв бугюн айрыча тергевню талап эте. Ону натижаларына йылны ахырында да къайтмагъа ярай. Бугюн сизин управлениени табилигине гиреген башгъа тармакъларда не йимик натижалар къолда этиле?

– Савлукъ – бары да затны башы. Савлугъунг болмаса, дюньяны бир байлыгъы да гёзюнге гёрюнмей. Шону учун яш наслуланы оьз заманында спортгъа ва физкультурагъа къуршав да милли ва пачалыкъ агьамияты булангъы масъаладыр. Бизин районда да шогъар жаваплы янашыв бар десем, гьа­къыкъатгъа къыйышмай къалмас. Натижада физкультура ва спорт булан дослар кёп бола барагъаны гьис этиле. Къаягентде, Гьюсемегентде, Первомайское ва оьзге юртларда шону учун имканлыкълар бар, онгайлы шартлар яратылынгъан. Шо да оьз натижаларын бермей къоймай. Мисал учун айтгъанда, гьюсемегентли спортну халкъара усталары агъа-инилер Зайналабит ва Али Магьамматовлар – тай боксдан ва ушу-саньдадан дюньяны чемпионлары. Къаягентли кочаплар Нариман Исрапилов ва Ильяс Бекболатов тутушуп ябушувдан Россия, Европа чемпионатланы ва халкъара турнирлени чемпионлары. Первомайск юртлу къыз Саният Гьамитова – яшёрюмлени арасында боксдан дюньяны ва Европаны чемпиону, Россияны жыйым командасыны капитаны. Спорт булан машгъул болагъанланы ва гьар тюрлю оьлчевлерде савгъатлы ерлеге ес болагъанланы сыдыралары районда йыл сайын толумлаша…

– Исматпаша Токътарбекович, битмейген хазна сюе бусанг, билимли бол деген бизин ата-бабаларыбыздан къалгъан айтыв бар. Шогъар сизин райондагъы янашыв рази къалдырамы?

– Бизин райондан чыкъгъан алимлени гьакъында савлай дюнья­гъа белгили болгъан. Эсделиги ярыкъ болгъур, профессорлар башлыгентли Сакинат Гьажиева, алхожагентли Шайых Исмайылов, халкъ арада генг кюйде белгили эди. Биз оьзлеге яхшы савлукъ ва узакъ оьмюр ёрамагъа сюеген гьюсемегентли алимлер агъа-ини Зайит ва Илмутдин Абдулагьатовлар, къаягентли алим Мирзабек Мирзабеков ва оьзгелери яш наслуланы билимлерин артдырывда ва камиллешдиривде лайыкълы къошумун болдурагъан адамлар гьисапда танывлу. Оланы табанларын таптап гелеген яш наслуну вакиллери де сююндюрмей болмай. Дагъысын айтмагъанда, 2013-нчю йылда 50 яш школаны яхшы ва оьр къыйматлагъа битдирди. Бугюн олар бизин республикабызны ва Россияны оьзге бойларында оьр охув ожакъларда оьзлер тангла­гъан касбуланы уьйрене. Бугюнлерде охувчу яшларыбыз да гьар тюрлю олимпиадаларда ортакъчылыкъ эте ва савгъатлы ерлеге ес бола. Шону учун охутув-тарбиялав ишлерде алдынлы къайдалар пайдаландырыла. Бары да школалар Интернетге къошулгъан, гьарисини оьз сайты бар… Республикабызны оьзге районларында ва шагьарларында йимик билим беривню янгы пачалыкъ стандартлары гьазирлене.

– Районда музейлер бармы? Бар буса, билим беривде, тарбиялав ишлени генг­лешдиривде, яшёрюмлени англавларын камиллешдиривде, спортгъа къуршавда ва маданиятны асувлугъун артдырывда шоланы таъсири гьис этилеми?

– Гьалиден 30 йыллар алъякъда районда белгили жамият-политика чалышывчулар Умразият Жабрайылованы ва Мустапа Насимовну сиптечилиги булан Янгы Къаягентде район музей ачылгъан эди. Гьали шо савлай республикагъа белгили болгъан. Дагъыс­танны Башчысы Рамазан Абдулатипов Къаягент районда ишчи сапары булан болгъанда, шо музейге гирип эсделик экспонатлар булан ювукъдан таныш болду ва оьсюп гелеген нас­луланы билимлерин камиллешдиривде, анг­лавларын, маданиятын оьсдюрювде этеген къошуму саялы музейни гьалиги директору тарихчи Сиражутдин Мирзабековгъа разилигин билдирди. Гертиден де, мунда пайдалы кёп-кёп къужурлу экспонатлар, маълуматлар жыйылгъан. Оьтемиш школаны музейи гьакъда да «Ёлдашда» гьали-гьалилерде язылып къужурлу макъала чыкъды. Ону директору муаллим Зайнарбек Зайнарбеков герти патриот ва пагьмулу муаллим гьисапда гьаракатын бошатмай.

– Исматпаша Токътарбекович, къумукъланы милли музейин ачма тарыкъ деген пикругъа сизин янашывугъуз нечикдир?

– Ачмагъа герек! Гьар адамгъа оьзюню милли мердешлерини, ата-бабаларыны сыйлы эсделиклери, маданияты гьакъда билмек парз.

– Шо ишде бизин республикабызны милли маълумат къуралларыны къошумун сиз гьис этемисиз?

– Озокъда, маълумат къураллар бизин ишибизде – лап да гючлю, инамлы савут ва маълумат хазна.

– «Ёлдаш» газетни охуймусуз?

– «Ленин ёлу» – «Ёлдаш» булан мен гьалиден 40 йыллар алда ювукъ къурдаш болгъанман. Шондан берли гьар йыл языламан ва охуйман. Пайдалы маълуматланы оьз ишимде де къоллайман.

– Исматпаша Токътарбекович, сени газет охувчу гьисапда бай сынавунг бар. Арадан оьтген вакътини ичинде бизин милли республика газетибиз нечик алышынгъан?

– Яхшылашгъан ва оьсген. Сонг да, о бизин ана тилибизни сакълама школалагъа лайыкълы кёмек этеген аслу къуралыбыз, имканлыгъыбыз да дюр.

– Олай буса, неге дагъы язылагъанлар аз?

– Бизин районда да язылагъанланы санаву белгили кюйде аз болгъан. Озокъда, шону себеплери башгъа-башгъа. Интернетден, телевидениеден пайдаланагъанлар кёп болгъан. Тек билим берив ва тарбиялав ишлени асувлугъун артдырывда милли газетлени къошумун айрыча гьис этемен. Мен бир затгъа тамаша боламан, район центрда газетлер, журналлар сатылагъан бир сама киоск ёкъ, алда бар эди темир ёл вокзалда. Айтагъаным, район центрда ва уллу юртларыбызда киоск­лар болса, язылмагъа рагьат, онгайлы ва учуз болажакъ эди.

– Дагъы не йимик имканлыкълар бар язылывну артдырма?

– Школаларда ана тиллерде дарс береген муаллимлени, ясли бавларда тарбиялавчуланы къуршап, ата-аналар булан бирче оьсюп гелеген наслуну газетге къатнайгъан ёлларын тапма тарыкъ.

– Кимлер?..

– Сен, мен, охувчулары ва шолай оьзге мадарлы къумукълар. Гьюсемегентде охувчу яшлар учун «Школьные вести» деген журнал-газет чыгъарыла. Шо да уьлгюге лайыкълы мисал.

– Орусчамы?

– Орусча, озокъда. Тек шо кюйде уьстден таба буйрукъ булан ана тиллерде юрюлеген журналлар да орусча юрюлегени булан мен разилешме болмайман. Айтмагъа сюегеним, Дагъыстанда аз деп саналагъан ерли халкъланы тиллерин якълайгъан республика закон къабул этилмейгени разисизликлени тувдура.

– Англашыла. Гертиден де, сёзден ишге гёчмеге, шолай законну къабул этмеге заман болгъан. Лакъырлашыв саялы сизге баракалла.

– Сен де савбол.

Гьазирлеген

Къарамагьаммат Къараев.