Бугюн республикабызны тахшагьарында ва ону айланасындагъы посёлокларында яшайгъан ватандашланы умуми санаву йылдан – йылгъа артып тура. Гьали-гьалилерде шо гьакъда ДР-ни Башчысы Сергей Меликов да ачыкъдан эсгерди. Неге десегиз, ерли ватандашланы яшавлукъ-коммунал къуллукъларын кютювню масъаласы да талаплар артгъан сайын четимлеше.

 

Къоллавчулар чакъда-чакъда сувдан, электрик токдан, табии ягъарлыкъ газдан магьрюм къалагъаны саялы, айланабызда къыставуллу гьаллар тувулуна. Шогъар да къарамайлы, законсуз къурулагъан кёп квартирлик уьйлерде яшайгъанлар ихтиярсыз оьзбашына ЖКХ-ны къуллукъларына къошула. Натижада харжланагъан сувгъа, электрик гючге, газ ягъарлыкъгъа тийишли гьагъы тёленмей, уллу оьлчевлерде борчлар топлана. Дагъысын айтмай къойсакъ да, харжлангъан электрик гючню гьагъы тёленмей 9 миллиард манатны оьлчевюнде борчлар топлангъан. Муна шо саялы этилинеген къуллукъланы даражасы да тёбенлеше. Уьстевюне, йыл сайын яшавлукъ-коммунал къуллукъланы багьалары артып тербей. Респуб-ликабызны электрик хозяйствосунда йиберилеген кемчиликлени ёрукъ-лашдырмакъ учун гиччи-мичи харжлар, аз ишлер булан алдын алма бажарылмай, федерал бюджетден харж булан кёмек этивге харлылыкъ арта.

Гьали-гьалилерде Сергей Алимович  РФ-ни Президенти Владимир Путин ва шолай да Федерация Советни Председатели Валентина Матвиенко булан бир нече гезиклерде ёлугъуп, шо масъалагъа байлавлу гьакълашдылар. Ёлугъувларда дагъыстанлы къоллавчуланы толу кюйде электрик ток, ичеген сув булан таъмин этивге байлавлу къыйынлыкъланы гьакъында  ачыкъдан эсгерилди. Дагъысын айтмагъанда, янгыз электрик хозяйствону янгыртмакъ учун 14 миллиард манат харж тарыкъ болажагъы токъташдырылды.

– Озокъда, шо къысгъа болжалны ичинде чечилеген масъала тюгюл, деди Сергей Меликов. – Ломай харжланы асувлу кюйде пайдаландырмакъ учун, азындан, беш-алты йыл яхшы гьаракат этип ишлемеге тюшежек. Биз гьисап этеген кюйде, йылда эки миллиард манат харжлап болсакъ республикабызны электрик хозяйствосун 2030 -нчу йылгъа ерли толу кюйде янгыртмагъа бажарылажакъ.

Республикабызда къоллавчуланы къуллукъларын кютюв булан машгъул болагъан уллу ва гиччи 18 электрик станция ишлей. Артдагъы йылларда иссилик булан ишлейген ва гюн энергия станциялар да къурулуп пайдаландырывгъа берилген. Дагъыс­танны темиркъазыкъ боюндагъы Сухокумскиде елни гючю булан ишлейген станцияланы къурув да­ давам этиле. Умуми кюйде алгъанда, савлай респуб­ликабызда гьалиги заманда бар электрик станцияларда  4112 миллион кВт электрик гюч болдурула. Айтмагъа сюе­генибиз, болдурулагъан электрик гючню станциялардан республикабызны шагьарларына ва юртларына тас этивлерсиз етишдирмек учун транспорт линияланы, пайлайгъан къуралланы янгыртывгъа тергевню артдырмагъа тюшежек.

 

Сувну къытлыгъы гьис этилине

 

Республикабызда яшайгъанланы умуми санаву бугюнлерде 3 миллиондан айлангъан. Демек, оьзге къуллукъланы йимик арт вакътилерде къоллавчуланы ичеген таза сув булан толу кюйде таъмин этивню масъаласы да ойлашдыра.

Курортларда къоллавчулар сувну къытлыгъындан къыйнала, ял алывну вакътисинде бизин рес­публикабызгъа гелеген туристлени санаву белгили кюйде артып тербей. Шо заман Магьачкъала. Буйнакск, Дербент, Дагес­танские Огни, Каспийск ва Избербаш шагьарларда ичеген сувну къытлыгъы айрокъда разисизликлени тувдура.

– Къоллавчуланы ичеген сув булан таъмин этивге байлавлу болуп савлай респуб­ликабызда бугюнлерде  38 объект къурулуп тура, – деди Печатны уьюнде оьтгерилген прес-конференциясында ДР-ни къурулуш, архитектура ва ЖКХ масъалалагъа къарайгъан министерлигини вакили. – Шоланы 24-сю бу йылны ахырына пайдаландырывгъа берилежек демеге ярай. «Яшавлукъ уьйлер ва шагьар шартлар» деген пачалыкъ оьлчевдеги милли программаны оьлчевюнде Дагъыстанда 250 мингге ювукъ адамны ичеген сув булан таъмин этмек учун  ишлер давам этилине.

«Таза сув» деген проект алда  «Экология» деген милли борчну оьлчевюнде яшавгъа чыгъарыла эди. Бугюнлерде бизин респуб­ликабызда шону булан янаша «Мени Дагъыстаным – мени сувларым» деген регион программаны талапларын яшавгъа чыгъармакъ учун гьаракат этилине. Адамланы ичеген сув булан таъмин этивге байлавлу проектлер 2019-нчу йылда РФ-ни Президенти Владимир Путинни сиптечилиги булан гьазирленип пайдаландырывгъа берилгени гьакъда да айрыча эсгермеге тюше.

Артдагъы йылларда Дербентни ватандашларыны санаву белгили кюйде артгъан: шо шагьарда ичеген сувну къытлыгъын тувдура. Къыставуллу гьалланы алдын алмакъ учун бугюнлерде 35 чакъырымдагъы «Гьайдакъ-Дербент» деген сув алагъан быргъы бутакъ къурулуп тура. Буйнакск шагьарлылар да бу йылны ахырларына таба ичеген сувдан толу кюйде таъмин этилежегине умут бар. Избербаш, Каспийск, Магьачкъала шагьарлагъа да Солакъдан бутакълар алынып къурулуш ишлери юрюлюп тура.

Айтагъаныкъ, узакъ къалмай сув къыт бойларда яшайгъан къоллавчулар сув булан толу кюйде таъмин этилежегине бизге де инанмакъ къала.

 

Транспортну  гьакъында

 

Пассажир транспорт масъалаланы айланасында айрокъда респуб-ликабызны тахшагьарында артдагъы йылларда кёп разисизликлер тувулуна. Къуллукъланы багьалары артса тюгюл, онгайлыкъланы даражасы, талапланы яшавгъа чыгъарылыву алда йимик акъсай бара.

Магьачкъаланы темиркъазыкъ боюнда артдагъы йылларда къурулгъан Семендер посёлок  Темиркъазыкъ Кавказда шо даражадагъы лап да уллу яшавлукъ отав санала. Бугюн шонда гьисапгъа алынып ва алынмай яшайгъанланы умуми санаву 50 мингден аз тюгюл демеге ярай. Тек не этерсен, эсгерилген посёлокда яшайгъанлар учун шагьар шартланы, къуллукъланы болдурув семендерлилени рази къалдырмай. Лап да яманы – посёлокда яшайгъан уллулар да, яшлар да пассажир транспорт къуллукъ-ларындан магьрюм къалагъаны. Бир-эки йыл алда ЦУМ-дан Семендерге уллу автобуслар юрюй эди. Гьали буса шолар да бузулуп-тозулуп, маршрутдан тайдырылгъан, янгылары да ёкъ.

Биревлеге – садагъа, биревлеге – къадагъа деген кюй бола. Айтмагъа сюегеним, Магьачкъаладан Ленингентге, Шавхал-тирменге юрюйген янгы маршрут автобуслар тетиксиз ишлеп тура. Бары да къыйын –Семендерде яшайгъанлагъа. Эки йыл алда Пальмира-Семендер аралыкъда адамланы алып юрюйген 40 маршрут такси ишлей эди. Бара-бара шоланы 30-зу къалды. Гьали буса транспорт системадагъы бузукъ тогъатартывгъа гёре дёрт-бешиси тюгюл маршрутгъа чыкъмай. Адамлар ёлларда транспорт къуллукълагъа бозарып сагьатлар булан токътай, гечигип, заманы тас бола.

Бугюнлерде транспорт масъалаланы айланасында ДР-ни Башчысы Сергей Меликовну янында уллу гьакълашыву болду. Жыйында эсгерилген кюйде, бу йылны декабр айыны орталарына таба Магьачкъалагъа гьар-бир онгайлыкълары булангъы 47 янгы автобуслар гележек. Бизге де, ашагъандан умут да къолай деген кюйде, янгы автобуслагъа бозарып турмакъ къала.

Гертиден де, янгыз Семендер посёлокда тюгюл, савлай Магьачкъалада транспорт линияларда ишлейген маршруткалардан битеген къуллукъ къоллавчуланы рази къалдырмай. Транспорт къуллукълар етишмейгени ва оланы даражасы осал саялы айлана якъдагъы къыставуллукъ адамланы бирден-бир гьаките.

Узун сёзню къысгъасы, гележекде а­дамланы янындан яшавлукъ-коммунал ва транспорт къуллукълагъа харлылыкъда тувулунагъан рази-сизликлени гьисапгъа алып, тийишли чаралар гёрмеге герек. Шо гьакъда пассажирлер учун транспорт къуллукъланы болдурагъанлагъа унутмагъа тюшмей.

 

Къ. КЪАРАЕВ.