Врач Мамаева Бурлият Мамаевна… Ону бютюн Дагъыс­тан таный десек, бир де къопдурув болмас. Янгыз тавлар элинден де тюгюлдюр. Доктор Бурлиятны эмли къолларындан кёмек къаравуллап, уьлкени гьар тюрлю ерлеринден гелегенлер де бар эди. Ол оьз заманында оьтгереген четим операцияланы савлай Темиркъазыкъ Кавказда дагъы бирев де этмей эди. Бугюн аты данггъа айтылгъан  макътавлу врач оьзюню  90 йыллыгъын белгилей.

 

Оьз ёлун тапгъан

 

Бурлият Мамаевнаны гьакъында алгъасамай, тёкмей-чачмай дегенлей ону къызы Зарема Имрановна хабарлай.  Бурлиятны ата-анасы Мамма ва Аба – Тёбен Къазанышдан. Уллу байлыкълагъа етишмесе де, тарчыкълыкъгъа тарып да яшамагъан. Атасыны ат йылкъысы болгъан. Оьзюню пайтонлары, арбалары  булан юртлуларын Каспийскидеги   «Дагдизель» заводгъа   ва Двигательстрой посёлокну къурулушларына етишдирип юрюген.

Яш заманындан тутуп  китапланы  эпсиз охума сюеген  Бурлият гележекдеги касбусуну гьакъында кёп ойлаша. Нелер ону эсине гелмей. Тек ахырда, оьзю де чакъ-чакъда авруйгъан саялы, медицинаны танглама токъташа.  Башлап мед­училищеге тюше, ондан сонг  Дагъыс­тан медицина институтну да уьстюнлю кюйде тамамлай.  Ону гележекдеги медицина касбусу – отоларинголог, къысгъача лор – къулакъ, тамакъ, бурун аврувланы багъагъан врач.

Отоларингология медицинада четим, кёп затны гьисапгъа алма тюшеген инче тармакъланы бириси гьисаплана. Эндоскоплар, оьзге алдынлы алатлар ва технологиялар къолланмайгъан вакътилерде аврувну алдын алывда кёп зат докторну бажарывлугъундан, тергевлюгюнден, жаваплылыгъындан гьасил бола. Шо якъдан Бурлиятны ишине сёз тапма къыйын эди.

Ону айрыча пагьмуларын эс этген иш ёлдашлары огъар оьзюн илму чалышывда сынап къарамакъны таклиф эте. Тюзюн айтгъанда, Бурлиятны илму ахтарывлагъа талпыныву бары тезден берли де бола. Узакъ да къалмай, огъар шолай имканлыкъ тувулуна. Уьч  йыл жагьил врач РСФСР-ни савлукъ сакълав министерлигини  Москвадагъы  илму институтуну ординатурасында  касбу билимлерин артдыргъандан къайры, илму кюрчюде адамланы эшитегенин къайтара­гъан четим операцияланы этмеге уьйрене.

Бурлият Мамаева уьлкени инг гёрмекли отоларингологлары, белгили алимлери, профессорлар  Н. Приображенскийни, В. Варшавскийни, Д. Тарасованы, В. Никитинаны алдында охугъан.  Да­гъысын айтмагъанда, СССР-ни медицина илмулар академиясыны член-корреспонденти Н. Приображенскийни башчылыгъы булан оьтгерилген илму ахтарывлагъа Ленинни савгъаты берилген.

 

Загьматгъа берилген наслудан

 

Йыллар гетип, аяп сакълангъан саргъайгъан эсги кагъызлар …  Олагъа къарап, нече йыл бола­гъанын айтмагъа да къы­йын.  Охуйсан ва тамаша боласан. Гьар тюрлю хатлар булан гьакъ юрекден язылгъан сатырлардан  инг алдын о замангъы уьлкебизни зорлугъу сезиле. Гьарисинде  дагъыстанлы алимге, республикабызны медицинасыны отоларингология тармагъында  алдынлы къайдаланы къоллагъан врач Бурлият Мамаевагъа  баракалла сёзлер чалына.

Академик Н. Бобровский лап башындан тутуп пагьмулу ординаторну оьзгелерден  айыра, ону илму къаравларын ушата болгъан. Академикни гьаракаты булан СССР-ни  савлукъ сакълав минис­терлиги Дагъыстанда  адамланы эшитегенин къайтармакъ учун  оьр технологияланы къоллавгъа ва яшавгъа чыгъарывгъа къошум маяланы бакъдыра. Н.Бобровский  респуб­ликада шо ишни мекенли аякъгъа тургъузувда Бурлият Мамаева да ягъада турмажагъына инана.

Бурлият гиччи ватанына къайтгъанда,  ­ мединститутну ЛОР кафедрасыны заведуюшийи Никитин жагьил касбучугъа санитар авиациядан иш ер гёрсетген. Шо заман огъар хыйлы четимликлеге де къарамай, гиччи самолёт булан лап йыракъ ва бийик тав юртлагъа учмагъа тюше. Тек ол къыйынлыкълардан къайпанагъанлардан тюгюл. Ону къатты, тавакаллы хасияты бар,  муратларына да етише.

– Олар олай наслу эди, – деп узата Зарема Имрановна. – Гече де, гюн де ишлей туруп, анам агьлюсю­­­не де  тергев бермеге  унутмай эди. Уьч яшны тарбиялама, оьсдюрме, эрине тергев берме тынч тюгюл, тек ол агьлюсю булан байлавлу борчларын бир де унутмай эди. Атабыз Имран Алмасханович де  загьматгъа берилген адам эди. Магьачкъаладагъы  Уьчюнчю интернационалны атындагъы фабрикни баш инженери эди. Ишибиз кёп деп, мен олардан бир де кантланы эшитмегенмен.  Шолай загьмат низам булан бютюн уьлкебиз яшай эди. Биз де, яшлар,  ата- анабыз учун оьзлер этеген иши оьтесиз агьамиятлы экенни, аслу заманын шогъар бакъдырагъанны  биле эдик.

Айрыча бажарывлукъларын гёрсетеген касбучу Бурлият Мамаевагъа о заман сийрек ёлугъа­гъан микроскопну берелер. Шону яхшылыгъындан ол гьар тюрлю четим  операцияланы этип бола. Гьариси жагьил врачгъа ругь, алгъа багъып талпынывну бере. Барын да гьисап этгенде, ол 30-дан артыкъ операция оьтгерген. Шо  ону касбу даражасын белгилей эди, дагъыс-танлыланы арасындагъы абуру да гюн сайын арта башлай. Пагьмулу врачны гьакъында   республиканы, уьлкени   газетлери яза. Оьзлени аврувун енгме кёмек этмекни тилеп адамлардан дорбалар булан кагъызлар геле.  Озокъда, гьарисин къабул этип болмаса да, жавап­лар язып, насигьатлар бере болгъан.

Доктор Бурлиятны яшавунда юреги къысылардай кёп зат бола. Ол оьзюне яш тувуп декрет отпускасындан къайтгъанда,  микроскопну бир саны айрылып табылгъан. Ол шону ярашдырсын яда янгысын берсин деп тилеме бармагъан кабинет къалмагъан. Тек бир ерде де ол якълавну тапмагъан, къара юрекли, гюнчю адамлар бугюн йимик о заманларда да ёкъ болмагъан.

 

Шиърулар да яза

 

Бурлият Мамаева кандидатлыкъ ишин уьстюнлю кюйде якълап,  оьзюню врач гьисапдагъы жаваплыгъын дагъыдан да бек сезмеге башлай.  Къайда ишлесе де, ол янгыз оьр даражадагъы касбучудан къайры, адамлыкъ асил хасиятларын,  аврувлагъа бакъгъан якъда герти талчыгъывун, рагьмулугъун гёрсетип бажара.

– Доктор Бурлият Мамаеваны Дагъыстанны савлукъ сакълавуну кюрчюлерин салгъанланы сыдыраларына шексиз кюйде къошма ярай, – дей ону къызы. – Ону бары да къасты, гьаракаты къуллукъ, даража учун бакъдырылмагъан эди, адамлар учун эди. Дагъыстанны медицина жамияты  огъар бек абур эте эди. Республиканы савлукъ сакълав минис­терлиги яшлар учун клиниканы ачгъанда, ЛОР бёлюкню заведующийи этип Бурлият Мамаеваны белгилеген эди.  Шонда ол хыйлы йыллар ишлеген. Башгъачалай болмагъа да кюй ёкъ эди, сынавлу, билимли, пагьму­лу касбучулар къачан да талап этиле гелген.

Дагъыстанны ат къазангъан врачы, оьр даражалы врач, загьматны ветераны, савлукъ сакълавгъа оьмюрюню 50 йылдан да артыгъын багъышлагъан  Бурлият Мамаевна 2003-нчю йыл болгъанча ишлеп тургъан. 70 йыллыкъ ча­гъында пенсиягъа чыкъгъан.

– Иш ёлдашлары ол ишин узатгъанны, сынавун жагьиллеге уьйретгенни сюе эди, – деп иржая Зарема Имрановна.

Бугюн Бурлият Мамаевна  торунларындан, гюнню шавлаларындан, йылны не вакътисинден де сююнюп яшай. Тек  шо тизив  дагъыстанлы къатын республиканы яшавундан ягъада тургъан буса, тамаша болар эди. Оьмюрюне де къарамай,  гьали де гёзеллигин  ва илиякълы­гъын тас этмеген Бурлият Мамаевна гьар-бир затгъа тергев бере, ону учун  адамлар, анадаш эл не аваралар булан яшайгъаны, савлукъ сакълавда не алышынывлар, тюрленивлер  болуп турагъаны бек агьамиятлы.

Бурлият Мамаевна иштагьлы кюйде респуб­ лика газетлени охуй, политиканы гёзден гечире, кроссвордланы чече, ана къумукъ тилинде шиърулар яза ва оьзюн насипли адамгъа гьисаплай.

 

Айшат ТАЖУТДИНОВА.