– Бизин миллетни гележеги болсун учун оьзюбюзню тилибизни, маданиятыбызны, тарихибизни ва башгъа къайдаларыбызны, бизде уьзюлюп къалмай, гележек жагьиллерибиз де билсин учун. Аллагь буюрса, бу Милли маданият бирлик биз жагьиллени башгъача ишлесин деп, гетген заманларда этилген хаталаны эсде сакълап, гелген заман береген имканлыкъланы къоллап, алгъа барсын деп жыяжакъбыз.
Оьзюбюзню ичибизде талашып турмай, тышда бар имканлыкъланы бизге пайдалы этмеге де сюебиз. Билим ва тил проектлер лап да башлап кютюлежек, олагъа байлавлу бир проектни яшавгъа чыгъармакъ учун гьали буссагьат машгъулбуз.
– Россияда биринчи къумукъ Милли маданият бирлик Борагъанда къурулду. Нечик эсигизге геле, башгъа юртларда, шагьарларда къумукълар аварасыз яшаймы яда недендир бу маданият гьаракатдагъы чолакълыкъ?
– Башгъа къумукъланы гьаллары булан тенглешдирип къараса, борагъан къумукъланы бир айры масъаласы бар. Бир якъдан, къумукъ деген зат янгыз Дагъыстангъа байлавлу, бирдагъы якъдан, биз яшайгъан Мычыгъыш Республикагъа бир миллетли ер деп айтыла. Олай болгъан сонг, биз ёкъ болуп къалабыз, шо гьал, озокъда, бизин къайгъырта. Биз мунда гёчген халкъ да тюгюлбюз. Аллагьны яхшылыгъындан, аз да тюгюлбюз. Гьукумат береген санавлагъа гёре, Мычыгъыш Республикада 20 мингге ювукъ къумукъ яшай. Олай болгъан сонг биз, республиканы ичинде чи нечик де, тышында да ерли къумукъларбыз деп билдирмеге герекбиз.
О болмай да, олтуруп тургъандан къуллукъ болмажагъын биз англадыкъ, олтуруп турагъан – акъгъан. Бизин агъып гетип, ёкъ болмагъа хыялыбыз ёкъ, Къапкъазны лап да уллу эки Терик ва Сююнч деген оьзен бойларында яшай бусакъ да.
– Гюйдюрмес районда токътамагъа хыялыгъыз бармы? Яда Сююнчкъала ва Щёлков районлардагъы къумукълагъа кёмек этип, орта бир Милли маданият бирлик къуражакъмысыз?
– Къалмажакъбыз, озокъда. Сююнчкъала районгъа биз кёмек этмеге гьазирлигибизни билдирдик, онда да бир жамият къурулду, гьали кагъызда шо къурумну яшавгъа чыгъарма къарап турабыз. Аллагь буюрса, Щёлков районгъа да чыгъажакъбыз, онда яшайгъан ногъай ва татар къардашларыбыз булан да аралыкъ тизежекбиз.
– Къумукъ тилни къолланыву булангъы Мычыгъыш Республикада иш нечикдир? Сизин проектлерде къумукъ тилге байлангъан масъалалар биринчи чечилежекми?
– Къумукъ тил булангъы кюй бизде Дагъыстандан къолай деп эсиме геле. Мактапларда къумукъ тилден ва адабиятдан дарслар бериле, къумукъча билмейген Терик бойлу къумукъланы арасында биревню де гёрмегенмен. Аллагь гёрсетмесин олайын гележегибизде де. Амма этилмеге герек кёп зат бар. Совет заманларда Абас Мамаев къумукъ тил ва адабият булангъы гьалны бир даражагъа гётерди, гьали биз ону дагъы да оьрге гётермеге герекбиз.
Бизин биринчи проектибиз тилге ва адабиятгъа байлангъан. Биз 25 къумукъ белгили язывчуну асарларын айырдыкъ, оланы охусун деп, олардан шорт-лист этдик, оланы электрон кюйде сюеген гиши бизден алып бола. Гелеген йылны башында яхшы билим гёрсетген жагьиллени Тюркиягъа охума йибережекбиз.
– Не тарих проектлер булан машгъул болмагъа негетлеригиз бар? Оланы башлап яшавгъа чыгъажакълары буссагьат белгилими?
– Озокъда, буссагьат биз не булан лап башлап машгъул болайыкъ деген ойдабыз. Мен англайгъан кюйде, тил, тарих проектлер бек агьамиятлы. Бизде тарихни биливю булан гьал бек осал, о саялы шогъар ювукъ арада багъарбыз.
Негетлерибизни гьарибиз язып, ортагъа салып сёйлеп, ондан бир ачыкъ ва белгили иш муратлар этмеге сюебиз.
– Россияны башгъа ерлеринде турагъан къумукълар булан ва тышда, ят эллерде турагъан къумукълар булан аралыгъыбызгъа сизин якъдан агьамият берилежекми?
– Озокъда берилежек. Къайда болсакъ да, биз бир миллетбиз чи. Оьзюбюзню тилибизни, динибизни, тарихибизни ва маданиятыбызны тутмакъ учун бизге бирче ойлашып, бирче ишлемеге тарыкъ. О саялы гьар бир къурулажакъ къумукъ бирлик булан бир аралыкъ тутажакъбыз ва бизден болагъан кёмекни этежекбиз.
– Шу сизин Милли маданият бирликде ортакъчылыкъ этеген гьаракатчылар не чагъына етишген адамлардыр: акъсакъаллармы, ортачакълылармы яда жагьиллерми?
– Менден къайры, бары да жагьиллер – 20–30 яшындагъы уланлар. Амма бизин юртда акъсакъалланы къуруму да бар. Олай болгъан сонг, бу Милли маданият бирликни юрюшю акъсакъалланы пурманы болмай юрюлмес деп эсиме геле. Гелишив-къыйышыв затны уллулар къолай биледир, оланы буюрувун тезден яшавгъа чыгъаражагъы жагьиллердир.
– Мычыгъыш Республикада гьалиден сонг къумукъ маданият тез-тез алда болажакъгъа умут бармы?
– Бизин муратларыбызны бириси – Мычыгъыш Республикада гьар-бир басмада къумукъланы гьакъында язылсын ва гёрсетилсин. Билмейген гиши гьали буссагьат да биз ёкъ деп айтажакъ. Шо гьалны биз алышдырмагъа сюебиз.
– Девлетден (пачалыкъдан) кёмек болажакъгъа инамлыкъ бармы?
– Болур бугъай. Биз этеген иш девлетге кёмек болгъан сонг, бизге девлет де пайдалы болур. Биз республикада гьар пачалыкъ ожакълардагъы жамият къурумлагъа оьзюбюзню вакиллерибизни салмагъа сюебиз, имканлыкълардан къуру къалмайгъан кюйде, гьар затны заманында билеген кюйде.
– Борагъанлы къумукълардан иристонлу (осетиялы) ва дагъыстанлы къумукълагъа бу маданият гьаракатчылыкъгъа байлавлу айтмагъа яда ёрамагъа сюеген затыгъыз бар буса, сесленигиз.
– Маданият ёлда бирлешейик, къысылгъан юмурукъдай къатты болуп, алдыбызгъа гелеген балагьлагъа бирче къаршы турайыкъ. Оьз тилибизни ва маданиятыбызны абурлайыкъ, унутмайыкъ, оьмюрю узакъ болсун деп аслам абатлар алайыкъ.
Лакъырлашывну юрютген
Рамазан Алпавут.
