Адамгъа аврув кёп тюрлю себеплерден къабуна. Тек шоланы авадан кёбюсю, медицина къуллукъчулар гьисап этеген кюйде, нерваланы аврувуну себеби.
Белгили врач психотерапевт Татьяна Байсунгурова бизин бугюнгю асруда айрокъда къоркъунчлу кюйде яйылмагъа башлагъан депрессия ругьдан тюшюп гьалекликге тарыв аврувгъа байлавлу пикруларын арагъа чыгъара. Эсгерилген аврувгъа байлавлу лакъыр сорав-жавап меселде юрюле.
– Артдагъы вакътиде депрессияны, яни, ругьдан тюшмекни натижасында гьалек болуп яшавдан гёнгюлсюз болмакъны гьакъында кёп айтыла. Шо аврувну нечик англамагъа герек?
– Биз къайсыбыз да яшавда кепибиз бузулмакъдан, мунгаймакъдан, пашманлыкъдан, солгъушлукъдан, гёнгюлсюзлюкден, дертликден, умутсузлукъдан эркин тюгюлбюз. Бизин ишибиз бажарылмай къалмакъдан бирев де эркин этмеген. Аврувлардан да, сыркъавлардан да, аявлу адамларыбыздан айрылмакълыкъдан да, финанс ишлерибизден кётюр болуп къалмакълыкъдан да, къурдаш аралыкъларыбыз уьзюлюп къалмакълыкъдан да эркин болуп болмайбыз. Гьар адам къаравулланмагъан ва чекмеге бажарылмайгъан, шо вакътиде яшаву авур, оьмюр сюрмекни маънасы ёкъ, яшавдан умут уьзгенлик деген пикрулар булан къаршылашмагъа, гьасили, гьар адам авур юкге бойсынма борчлу бола.
Шолай гезиклерде врач-психотерапевт аврувлу адамлар булан гьар гюн дегенлей ёлукъмагъа ва сыралы билими, пагьмусу булан олагъа яшавгъа умут уьзмекликден азат болмагъа кёмек этмеге бола.
Гьар гюнлюк арыгъанлыкъны гьис этив, тергев болмакълыкъ, юрек урувну чалтлашмакълыкъ, артгъан талчыкълыкъ ва къоркъунч, эси ва юхусу тас болмакъ, елкеси, аркъасы, къурсагъы аврумакъ … шулар бары да себепсиз тюгюл. Кёбюсю гезиклерде умуми врачлар шоланы себебин тюз англатма болмай къалалар. Шолай гезиклерде «депрессияны» – ругьдан тюшмек йимик аврувну багъагъан психотерапевт врачгъа къаратмагъа борчлу болабыз. Депрессия къулакъасмаса да ярайгъан осаллыкъны, эринчекликни, ялкъывлукъну авруву тюгюл.
Депрессия – о юрек аврув, инживлю ва гьасиллевлю, къарсалавлу ой къурувгъа тарымагъа къайсы адам да бола.
Депрессия «азап чекмек» деген маънаны англатагъан латин сёз – ругьдан тюшмек, кепи тёбенлешмек. Шо аврувгъа тарыгъан адам санталыкъгъа тюше,тез арый, айланада юрюлеген гьаллагъа санталыкъ-гёнгюлсюзлюк меселде янаша. Савлугъу бар адамгъа депрессиягъа тарыгъан адамны англамагъа къыйын. Алимлер гьисап этеген кюйде, депрессиягъа гьар беш адамдан бирев аврумакъны къоркъунчу бар ва аврув деп багьа бере.
– Депрессияны лап аслу себеплери нелердир?
– Бугюн, кёплер гьисап этеген кюйде, депрессия цивилизацияны, яни, культураны авруву.Неге тюгюл, бизин бугюнгю девюрюбюз адамгъа бакъгъан якъда психоэмоционал якъдан артыкъ юкню гётермекни талап эте.
Бир якъдан, депрессия къайгъылы гьалланы башдан гечирмекден гьасил бола: ювукъ адамын тас этмекден, ишинден, жамиятдагъы еринден, саны бек авуртмакълыкъдан, охув ва иш яндан къаркъарагъа гюч этмекден. Шулагъа реактивный депрессия дей.
Депрессиягъа югъагъан аврув, авур соматика аврув, башы яраланмакълыкъ, гормонланы алышыныву аслу себеп болма ярай. Гормонланы алышыныву айрокъда къатынгишилени пайына тие.
Белгили болгъаны йимик, инфарктдан сонг гьатта 6–12 ай оьтгенде де аврувланы 90 процентини депрессиясы бары эс этиле.
Ахтарывчулар эсгереген кюйде, адамны башмайы тюзевлю кюйде ишлесин учун ону клеткалары бир-бири булан, сигналлар этип байлавлукъ тутмагъа герек. Шо байлавлукъгъа хас химия къошулмалар жаваплы. Нерва клеткаланы ичиндеги химия процеслени алышыныву клеткаланы гьалын бузукълашдыра, шо оьз гезигинде депрессиягъа элте.
– Депрессия аврувну оьлчевлери бармы? Ону белгилери нечикдир?
– Иш сынав гёрсетеген кюйде, умуми сынаву булангъы врачлагъа депрессия аврувгъа тарыгъанлар шо аврувгъа тарыгъаныны гьакъындагъы маълуматланы яшыралар.
Кёплер гёрсетилеген дарманлар башгъа санына уруп къояр деп къоркъалар. Оьзгелер гьислени ёругъун юрютмек оьзю аврувланы иши, врачланы иши тюгюл дейлер. Депрессияны гьакъындагъы маълумат медицина картагъа язылар, шондан таба ишлейген ерине де белгили болар деп къоркъалар. Бирлери сав болмагъа психиаторгъа бакъдырар деп тартыналар.
Адамны депрессия гьалы теренлешмеген буса да, кёбюсю гезиклерде ону эслемеге къыйын. Шо аврув оьзюню масъалаларыны гьакъында, оьзюню «осаллагъын» таныш-билишине билдирме сюймейгенлик булан байлавлу.
Хоншулары, къардашлары, шолай аврувланы психиатрия билимлери ёкъ себепден ичкичилик, гёземелик яшав, ашгьарамлыкъ ва шолагъа ошагъан оьзге юрюшлер булан байлайлар. Гьакъыкъатда буса шо хасиятлар – оьзтёрече «кёмекге чакъырыв», янгы-янгы таныш болувлар булан, эслевлер булан «юрек бошлукъну» толтурув.
Аврув оьз адамларына, ювукъларына оьжетлик булан янаша, даим разисизлигин, чекеленивюн билдире, шо себепден ондан кюселер яда аврув адамларыны савлугъу, аманлыгъы саялы къоркъунч къуюлардан къоркъуп, шекли гьислерде тура. Шо гьислер ондан гьасил болмай. Натижада шолар «мен оьзгелерден кеммен, яшавдан гетмек парз» деген ойгъа элте.
Аврув булан гьакъ юрекден ачыкъ лакъыр этмек – депрессияны билмекни аслу шарты. Аврувну токъташдырмакъ учун ону булан тувулунгъан гьалыны гьакъында парахат, ачылып-чечилип лакъыр этме, соравлар берме тюше. Депрессияны аврувну оьзюню гьалын кюрчюлендиреген кюйден, сезивлеринден, гьислерини барышындан билмеге тынч бола.
Лакъырлашывну вакътисинде аврувну оьзюню, ону къардашларыны аврувлары, яшавуну барышы, уьягьлюдеги алышынывланы ва оьзге авруйгъан адам булан байлавлу гьалланы, охувуну, ишини алышынывлары, ювукъ адамларыны тас этивлерини, шолагъа гёре сесленивлери, социал-загьмат аралыкъланы шолар булан байлавлу гьалек болувлар ахтарыла.
Ондан къайры да, мен оьзюмню ишимде депрессияны билмек, ону оьлчевюн ахтармакъ учун тестлер, соравлар онгараман. Шолар магъа къарсалавну, оьзю-оьзюн оьлтюрмеге гьазирлигини, пикирини, эсини дазуларын билмеге кёмек эте.
Мен умуми кюйде врачлагъа аврувну белгили этмек учун къысгъа соравлар онгармакъны таклиф этемен.
– Депрессия аврувну белгилери, ону оьтювю нечик бола?
– Аврувну уьч аслу белгиси бола:
– кепи бузулуп, гёнгюлсбюзлюкге тюшмек. Шо гьал эки жума ва дагъы да артыкъ заман узатылмагъа ярай;
– алда кютеген ишинден иштагьлыкъ, гёнгюллюк тая;
– бир ай, дагъы да артыкъ заман арыгъанлыкъ, «гюч тайгъанлыкъ» гьис этиле.
Оьзге гёрюнювлер:
– юхусун тас эте;
– бир затгъа тергев этивю осаллаша;
– ашгъа гёнгюлсюз бола;
– алдагъы сезивлерин тас эте;
– яшавгъа иштагьы сёне;
– тавакаллыгъын тас эте;
– оьзюн кем гёреген бола;
– оьлюмню яда гьасси болуп оьлювню гьакъында ойлаша.
Депрессия адамны менлигин тас этдире. Тек депрессия геч-тез тая.
– Депрессияны нечиклери бола?
– Невротический депрессия. О сав адам эришивлюклени натижасында нервалары бузулмакълыкъдан къабуна. Соматические – башы аврумакълыкъдан (яраланып, агъуланып) къабуна.
Депрессияланы дагъы да кёп тюрлюлери бар.
Депрессиядан авруйгъанланы санаву поликлиникалагъа врачланы уьстюне гелегенлени санавуну 10–30 процентин тута. Шолар – 21–40 йыллыкъ иш чагъындагъы адамлар.
Депрессия – макюрчю. Ол адамгъа тюрлю-тюрлю юз булан къабуна. Шо саялы депрессия йимик кёп юзлю аврув булан ябушув юрютмек учун пагьмулу психотерапевтлени гьаракаты таманлыкъ этмей. Шо ишде кёбюсю касбуланы юрютеген врачлар къуршалмагъа герек. Неге тюгюл, кёбюсю аврувлар нерва системаны бузулмакълыгъындан къабуна.
– Болма имканлы тавакаллыкълар. Депрессиягъа кимлер амракъ бола?
– Алда депрессиядан авруп сав болгъанлар.
Уьягьлюде болагъан татывсузлукъланы натижасы.
Къатынгишилер: 40 йылгъа ерлиги.
Яш тапгъан сонг къатынгишилер.
Яшаву гьалекликге тюшгенлер.
Ичкичилер яда дарманланы таъсирине тюшгенлер.
– Сав болувну ёллары нечикдир?
– Депрессия ревматизм, артрит, гипертония йимик аврув. Сав этивде яхшы бойсына. Натижада аврув толу кюйде сав бола. Депрессия аврувгъа тарыгъан деп айтып, адамгъа айып салма тарыкъ тюгюл. Шонда аврувну айыбы ёкъ, ону осаллыгъы да тюгюл. Психика авруву оьрчюгенлер де тюгюл.
Гьалиги заманда депрессияны сав этмек учун психотерапия, фармакотерапия ва оьзге имканлыкълар къоллана.
Магьачкъалада «Здоровая семья» деген поликлиника бар. Эсгерилген поликлиникада депрессия аврувну белгилемек ва сав этмек учун гьалиги замангъы тюрлю аппаратлар, физиотерапевтика къайдалар къоллана.
Депрессия – къайгъылы натижа берме имканлы макюрчю аврув. Бу аврувну баш багъымчысы – психотерапевт ва ол белгилеген дарманлар.
Бу ерде бирдагъы-бир аслу затны эсгермеге герек. Депрессиягъа тарыгъан адам биринчи гезикде оьзюню имканлыкъларына инанмагъа, адам менлигин сакъламагъа герек. Ол ишлейген коллективдеги бирев-биревге лайыкълы янашыв да, уьягьлюдеги татывлукъ да – аврувгъа болмаса бажарылмайгъан дарманлар.
Лакъырлашывну язгъан Д.Алкъылычев.
