Бу гьалиги эркинлик берилген яшавда тиштайпаланы, айрокъда къызланы, бусурман дин ушатмайгъан ёлдан къорумакъ ата-аналагъа эпсиз къыйын. Нечакъы къыйын буса да, тек жаваплыкъдан къачма ихтиярыбыз ёкъ. Тюзю, биревге де насип тынчлыкъда берилмей. Къызланы баш насиби не десегиз–гелин болмакъ. Нечик, нечик де тюгюл, таза, намуслу, гелишли ва чыдамлы. Мен гелинлеге бакъгъан яндагъы пикруларымны соравлар булан байлама токъташдым. Шолай соравланы бир нече ата-аналагъа бердим. Олар шу кюйде сеслендилер:
Айзанат Алиева, кёп яшлы ана:
–Уланларым да, къызларым да, гелинлерим де бар. Гелинлени гьакъында айтгъанны сюе бусагъыз, мен олагъа амалгъа гелип аччы сёзню айтмагъанман. Яшлар тапгъан сонг, гьарисине айрыча яшамагъа эркинлик де бергенмен. Уланым булан къыйышып яшаса–магъа шо тарыкъ. Къумукъларда гелин гелин болмас, къайын гелин болмаса деген айтыв бар. Шо айтывну эсде сакълап яшама тарыкъбыз. Шюкюр Аллагьгъа, гьалиге гелинлериме яман деп айтып болмайман.
Загьра Агьматова:
–Амалгъа гелип, гелинин ким сюе сёкме. Мени тюз англагъыз, хасият яндан алгъанда, мен де малайик тюгюлмен. Буса да, хоншулар булан къыйышып, адамланы къыйынына-тынчына табылып оьмюрюмню йибергенмен. Мени бир деген бир уланым бар. Ону мен ёнкютюп оьсдюрмегенмен. Охутгъанман, бусурман динни ёлунда тарбиялагъанман.
Ол бир гюн магъа: «Анам, мен шагьарлы бир къызны сююп къалгъанман», –деди. «Нечакъы да яхшы этгенсен»,– деп, мен шо къызны гелешме урундум. Узун сёзню къысгъасы, гелешдим, тоюн этдим, гелинимни къызым йимик гёрюп, огъар исинме башладым. Ол мени биринчи гюнлерден тутуп, артгъа теберме къарады: къашларын тююп, айтгъан сёзюмню пешемей, оьктемлигин гёрсетип, шоллукъда арадан уьч айлар оьтдю.
Ичимдеги сырымны билдирмей, мен де чыдап турдум. Ахырда чыдамлыгъым битип, уланым уьйде ёкъда мен огъар:
–Айып этме, гелиним, сен магъа бакъгъан янда ажайып сувукъсан, шону себебин айтсанг ярамаймы?–деп сорагъанда, ол магъа:
–Мен шагьаргъа гёчме сюемен, уланынг буса рази тюгюл. Экигиз де ойлашып къарагъыз, мен яшагъанны сюе бусагъыз, шагьаргъа гёчежекбиз, тюгюл бусагъыз, айрылып гетежекмен,–деди.
–Гетме, аллагьисен, айрылып гетме, гёчюгюз шагьаргъа,–деп, мен огъар ихтияр бердим. Нетейим, шу талчыгъымны узакъ созуп, ахырда олар шагьаргъа гёчдюлер. Мен къалдым янгыз уьйде. Шондан берли арадан уьч йыл да оьтген, гелиним бир яш да тапгъан. Амма гелинимни яманлыгъы йыл сайын артса тюгюл, кемимей. Инаныгъыз, айда бир баламны баласын сагъынып ойнатма гелсем, оларда гече къалма базмайман. Не яманлыкъ этгенимни бугюнлеге ерли англап болмайман.
Сабина Болатова, яш гелин:
– Мени къайнанам бай къатын. Эки къабат уьйлерини ичин багьалы мебелден толтургъан. Шкафларыны ичлеринде тизилген савут-сабаланы, тамлагъа илинген халчаланы санавун токъташдырма къыйын. Алтын шынжырлар, хрусталь вазалар, варакълы бошгъаплар гёзлерингни къамашдыра. Тек нетерсен, шоланы бирисине де мени еслик этме ихтиярым ёкъ.
Уьйде къуллукъ эте бусам да, туташ тергевню тюбюндемен. Ону булай эт, муну олай эт деп токътавсуз буварывлар берип тура. Огъар къаршылыкъ билдирме къарасам, писиревсюз сёйлей. Мен оьзюм бай ожакъдан чыкъмасам да, тек ач ожакъдан да чыкъмагъанман. Оланы малына гьеч гёзюм къарамай. Яшайгъан эрим де, башгъа къайнанамдан йыракъда токътамагъан. Олар бири-бирине ажайып ошайлар. Нетейим, эки яшымны ойлап, гьалиге ерли чыдап тураман.
Мен макъаламда халкъ арада авуздан-авузгъа гёчюп турагъан пикруланы оьзюм билген кюйде охувчулагъа етишдирме къарадым. Шоланы артын охувчуларыбыз узатар бугъай деп умут этип къаламан. Бу ерде бир затны эсгерме сюемен: бир-бир себеплеге гёре макъаламны игитлерини атлары алышынгъан.
М. АДИЛХАНОВ.
