Уясында не  гёрсе, уллу болгъанда шону этер дейгени Хумторкъали райондагъы Тёбе посёлокну школасыны башлапгъы класларыны муаллими Рагьимат Гьасанованы ишине ва яшавуна арив къыйыша. Рагьимат муаллимни агьлюсюнде тувгъан ва яшагъан. Ол эс тапгъанлы китаплар, тептерлер булан ойнай  туруп оьсген, торайгъан. Анасы Айбатханым ишден-школадан геле буса, гиччи Рагьимат анасыны алдына чабып чыгъып, къолундагъы сумкасын алып, кампетлер излей. Кампет табылмаса, шишип-гёбюп, арекге чыгъып олтура. «Гьар гюн кампет боламы, кампетни кёп ашама ярамай, ананг кампет заводда ишлемей чи», – деп, тогъуша анасы. Айбатханым биргине-бир къызын Рагьиматны кампет заводгъа салмагъа да къарамагъан. Рагьимат Тёбе школада тогъуз класны битдиргенде, Буйнакск шагьардагъы педагогика училищеге охумагъа тюше. Ол школада охуйгъан йылларындан тутуп, муаллимни касбусун танглагъан.

 

– Мен гиччи заманымдан берли де муаллимни касбусун, яшлар булангъы ишни бек ушата эдим. Башлапгъы класларда дарс берип 50 йылгъа ювукъ школада ишлеген анам, оьрдеги класларда охуйгъан­ заманда магъа класны къоюп чыгъа эди. Гиччи яшлар булан ишлеме, олар  булан тюрлю-тюрлю оюнланы ойнамагъа бек кепиме геле эди. Яшлар да мени  сюе эди. Муаллимни касбусун танглагъаныма, 27 йыл башлапгъы класларда гиччи яшлар булан ишлеп турагъаныма бир де гьёкюнмеймен. Озокъда, йыл сайын яшлар булан ишлемеге къыйын болса тюгюл, тынч болмай. Алдынгда олтургъан 30-40 яш  муаллим бугюн не айтар экен деп бозарып, сени авзунга къарап тура буса, бары да четимлик­лени, къыйынлыкъланы, гьатта аврувларынгны да унутуп къаласан. Яшланы гележеги, яшаву бизден, муаллимлерден гьасил болагъанлыкъны унутма тюшмей. Яшланы ата-анасыны алдында да, оьзлени яшланы алдында да муаллим бир мюгьлетге де жаваплыкъны унутмагъа ихтияры ёкъ.

Охуп-язып, партада тюз олтуруп билмейген сабийни школаны низамына салма тынч иш тюгюл. Класдагъы 40 яшны гьариси булан айрыча ишлемесе болмай. Яшлар булан ишлеп къойгъан булан битмей,  оланы ата-анасы булан да ишлемеге тюше, – деп хабарлай Рагьимат Гьасанова, оьзю муаллимни касбусуна нечик гьашыкъ болгъаны гьакъда айта туруп.

Рагьимат Гьасанова 1996-нчы йылда Буйнакск шагьардагъы педагогика училищени битдирген сонг, оьзю охугъан Тёбе посёлокдагъы школагъа ишге геле. Ол башлапгъы класланы яшлары булан ишлемеге башлай. Школада ишлей туруп, оьр билим алмакъ муратда Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни география факультетине тюше ва 2003-нчю йылда ону битдире.

– Школада лап да кёп охума сюеген дарсларым орус тил, адабият ва география эди. Географияны тангладым. Мен оьр билим алгъан дипломум булан о замангъы школаны директору Салав Исаевни кабинетине гирдим. Мени дипломум булан къутлама да къутлап, географиядан сагьатлар берди. «Башлапгъы класлар булан ишлеп уьйренгенге магъа географиядан дарслар юрютмеге къыйын болмасмы?» – деп, огъар соравлу къарадым. «Болмас, биз кёмек этербиз. Бизде география дарсланы юрютеген, кёп йыллар ишлеген муаллимлер бар. Муслимат Бийболатованы дарсларына бар, олтур, тынгла, англашылмайгъан масъала бар буса, англатарбыз» – деп, ишлемеге ругьландырды. Бир нече йыллар школада география дарсланы юрютюп турдум. Юрегим гиччи яшлагъа тарта эди.  Башлапгъы класланы яшлары булан ишлемеге къужурлу бола.

Школада ишлей туруп, илму булан да машгъул болмагъа хыялым бар эди. 2008-нчи йылда географиядан аспирантурагъа охумагъа бардым. Эки йыл охуп, агьлю масъа­лалар саялы, аспирантурамны къойма тюшдю. Геогрфияны нечакъы кёп сюйсем де, башлапгъы  класлардагъы гиччи яшлагъа бакъгъан сююв артыкъ чыкъды.

Анам Айбатханым баш­лапгъы класларда нечик­ ишлемеге тюшегени гьакъ­да кёп насигьатлар, англатывлар берген. Алда анам магъа кёмек эте эди буса, гьали огъар  мен кёмек этемен. Муаллимлер компьютерлер булан ишлемеге башлагъанда, чагъы уллу муаллимлеге ишлемеге бек четим болду. Анабызны компьютер булангъы ишлерин этмеге кёмек этемен. Анам – мени насигьатчым. Муаллимлер оьрден гелеген кагъыз къалмагъардан баш алмагъа болмайгъан даражагъа чыкъгъан. Кагъыз къалмагъар булан байлана туруп, яшланы охутув ишлерине къарамагъа заман да къалмай. Муаллимни иши – яшлагъа билим бермек, оланы тарбияламакъ. Китап охуп, билимлерибизни камиллешдирмеге имканлыкъ ёкъ. Компьютер булангъы ишни муаллимни уьстюнден тайдырагъан кюйню ойлашмагъа герек, – деди Рагьимат Гьасанова, яшланы охутувну ва тарбиялавну масъалалары гьакъда айта туруп.

– Рагьимат Рагьматуллаевна, школагъа, биринчи класгъа гелеген бары да яшны англав даражасы бир йимик тюгюл. Яшланы бир тайпасы охуп-язып бажарагъан кюйде, гьазирлиги булан геле, башгъалары буса, гьарпланы да билмей. Школагъа гьазирлиги ёкъ яшлар булан нечик ишлейсиз? Олагъа не къайдаланы къоллайсыз? «Къыйын­лы», осал охуйгъан,­ осал гьазирленген яшлар охуп-язып билегенлер булан программагъа гёре ишлемеге муаллимге четимлик этмейми?

– Биринчи класгъа гел­ген яшлар аслу гьалда эки бёлюкге айрыла: охуп-язып билегенлери ва гьарпланы да уьйренмегенлери. Класны кёп яны –  аз-кёп буса да, охуп-язып билегенлер. Школагъа осал гьазирленгенлер уьч пайдан бир пайы болмагъа бола. Клас программа булан ишлейгеникден къайры да, дарслардан сонг къошум дарслар   этебиз. Осал гьазирлиги бар яшлар булан къошум дарслар этип ишлемесем, о яшлар программагъа гёре охуп болмай. Осал гьазирлиги булан школагъа гелген яшланы ата-аналары булан  да ишлеймен. Школагъа толу гьазирлик гёрюп болмагъан яшлар аслу гьалда ата-ана айрылгъан, бузулгъан агьлюлерден геле. Олай ата-аналаны яшларына тергев бермеге, оланы школагъа гьазирлемеге «чоласы» ёкъ.

Осал гьазирлиги булангъы яш школагъа гелгенде муаллимни жаваплыгъы арта. Дарслардан сонг къалып, къошум дарслар эте туруп, аста-аста охув программагъа гёре етишдиребиз. Охума сюймейген, низамны бузагъан яшлар ёкъ. Гиччи яшлар булан бек сакъ, намусуна тиймейген кюйде, охувдан гёнгюн тайдырмай, аста, илиякълы сёйлеп ишлеме тюше. Яшлагъа муаллим оьзюн сюйдюрюп болса, башлагъан ишингни  яртысы чечилген деп айтмагъа боласан. Къошум дарслар муаллимни заманын ала. Болса да, ишлемесе бажарылмай.

Артдагъы йылларда шко­лаларда, дагъыстан жа­миятда да ана тиллени масъаласы гётерилген кюй­де тура. Ана  тиллер гележек наслулагъа да къалсын, сакълансын деп, чалышагъан бир мекенли гьаракат гючленме тарыкъ эди.  Йылдан-йыл ана тиллеге гёрсетилген сагьатлар аз бола, шо сагьатлар эки керен кёп болса да, алышынагъан зат болмажакъ эди. Мен ойлашагъан кюйде, ана тиллеге оьр даражада янашыв да, гьай этив де болма герек.

– Ана тиллеге бакъгъан якъдагъы тергев, янашыв сизин школада нечикдир? Сен  ишлейген дёртюнчю класда нече къумукъ яш охуй? Школаны ёлбашчысы ана тиллеге нечик янаша?

– Тёбе посёлок – кёп миллетлер яшайгъан ер. Посёлокдагъылар, уллулар да, яшлар да бири-бири булан орус тилде сёйлей. Школада къумукъ тилни охуйгъан охувчу яшлар да, класдан чыкъгъанда, орус тилде сёйлемеге  башлай. Яшланы  ата-анасы да уьйде яшына орус тилде сёйлейлер. Къумукъ тил дарсларда жумада эки сагьат олтуруп гетген булан, яш къумукъ тилни билежекми? Мени класымда 11 яш къумукъ тилни гече. 11 яшны яртысы сама къумукъча сёйлемеге болмай. Къумукъ дарслар кёбюсю гезиклерде орус тилде юрюле деп айтма да ярай. Дарсны таза къумукъ тилде юрютемен десем, яшлар бир затны да англамай, дарсда олтуруп, тынглап туражакъ.

Школаны директору Барият Казимпашевна Османова къумукъ тилде школаны оьлчевюнда этилеген язывчулар, журналистлер булангъы ёлугъув­ланы, байрамлагъа байлавлу чараланы якълай ва оьзюню янындан болагъан кёмегин де эте. Шолай, Навруз байрамны къумукъ яшлар булан къумукъ тилде оьтгердик.

– Анамны ёлун танг­лап, ону булан бирге 27 йыл Тёбе посёлокну школасында ишлеп турагъан   мен оьзюмню насипли адамгъа гьисаплайман.  Анам Айбатханым  магъа ана да, насигьатчы да дюр, – дей Рагьимат.

Анасы булан бир школада ишлеп, бир-бирине кёмекчи болуп, муаллим коллективни де, охувчу яшланы ата-аналарыны разилигин де алып,  оьзге муаллимлеге  уьлгю болмакъ тынч тюгюл. Намуслу иши учун Рагьимат Тёбе школаны директоруну, билим беривню район управлениесини янындан бир нече керенлер гьюрметлев грамоталары булан савгъатлангъан. Муаллимлик ишде гёрсетген къайратлы ва къаныгъывлу иши учун Рагьимат Гьасановагъа «Дагъыстанны билим беривюню отличниги» деген белги берилген.

 

Жават ЗАКАВОВ

СУРАТДА: Рагьимат 4-нчю класда дарс юрюте.