Къадилери дарай гиер,

Рушбат беренлени сюер,

Бермегенге ялан дейир –

Бу энниги заманада.

Бирин-бири сатып ашар,

Мунда гиши нечик яшар,

Къайда бу иш негер ошар –

Бу энниги заманада.

Абдурагьман Шайыхны оьзге къумукъ суфий шаирлерден айырагъан зат – ол динни сёйлей туруп, дюньяны унутмай. Пача асгерлери Дагъыстанны елев, шаирни гёзюнден къарагъанда – бек уллу политика, идеология, къылыкъ пелекетлик. Халкъыны кёп яны Дагъыстанны оьзденлигини тас болувун, гертиден де, дюньяланы бузулув ахыр заманы йимик къабул эте болгъан. Солагъай-солхуч экономикасы да, екирив-хоча политикасы да булангъы пача къурумуну пакъыр халкъгъа этеген зулмусун Абдурагьман йимик шулай гючлю келпетлеп язгъан о девюрде Дагъыстанда да, бютюн Кавказда да аз болмагъандыр:

Бизден озду капаратул фаржарат –

Воллагь, харип олду энни Дагъыстан.

Алимлер, гьакимлер гьакъылы шашды –

Къойчусуз къойлардай болду Дагъыстан.

Не къадар ялбарса, бакъмас гёзюне,

Юмурукъ башына, тюкюрюк юзюне,

Шынжыр бугъазына, бугъав тизине –

«Аман» деюп, агълай къалды Дагъыстан.

Агъла, мисгин Абдурагьман апенди,

Алимлер къырылды, китаплар янды,

Муъминлер агълады, капирлер къанды –

Гьиллажы ёкъ, зайип болду Дагъыстан, – деп.

Бирдагъы бир асарында душман гелтирген зулмуну уьстюне ич питне де къошулгъанына къыйналып, шаир булай яза:

Шаргьат гьази, адил гьази, дин гьази –

Ахыр заман гелди деюп агъларам.

Дагъны, Тюзню, Дагъыстанны, Дюньяны

Сари гаввур алды деюп агъларам.

«Адам огъли чох намус бар башынгда» деген тюркюнде Абдурагьман гьар адам оьз ишин намусу-ягьы булан этме-кютме герегин айта. Кёбюсю оьз девюрюню касбуларын кютме герек экенин аян эте.

Абдурагьман Й. Къазакъдан алъякъдагъы бизин халкъны адабиятыны уллу толкъуну деп айтма ярай. Ол оьзюнден алдагъы тюрк, арап, фарс тиллерден гелеген адабият мердешлеге таянып, о сынавланы оьз девюрюню ва ерини чебер алымы булан байлашдырып, оланы барын да оьз ругь алымында къайнашдырып, Дагъыстанны да, ону халкъларыны да гьакълыкъгъа, тюзлюкге, оьр инсанлыкъгъа тенг пайчылыгъын яратмакъ учун къаст этип язгъан, гертиден де, оьр пагьмулу адам.

С. Алиев,

Гь. Акаев.

НЕ БЕРЕКЕТ БОЛСУН БУ ЗАМАНАДА…

Шамахы моллалар къалиян чегер,

Авзундан къарнына агъусун тёкер.

Шайтана ёлдашдыр, илбисге – нёкер, –

Не берекет олсун бу заманада?

Ширван моллалары тюкен безетир,

Шекини моллалары савда тюз этер,

Бакю моллалары ялан тюз этер, –

Не берекет олсун бу заманада?

Къарабудах моллалары къырмызы гиер,

Дербент моллалары шербетин иер.

Яландан, гертиден данышын сюер, –

Не берекет олсун бу заманада?

Тамаша бар табасаран моллалар –

Магьзунну салыбан закат алалар.

Закат агьлюлери магьрюм къалалар –

Не берекет олсун бу заманада?

Башлы моллалары шариат айламас,

Китап охуп, дурус дугъри сёйламас.

Бир къариден къысгъа хынжал байламас, –

Не берекет олсун бу заманада?

Дагъыстан моллалары ичерлер боза,

Гьарамадан-гьалалдан бермеслер вааза.

Гюнде токъсан керен намазын буза –

Не берекет олсун бу заманада?

Эндирей моллалар минерлер ата,

Гьалал малын элтип гьарамгъа сата.

Илму билебиз деп башын алдата, –

Не берекет олсун бу заманада?

Мычыгъыш моллалар къазават этер,

Сари гаввурланы гьаддина етер,

Чергес моллалары бизден де бетер –

Не берекет олсун бу заманада?

Авар моллалары гиер лапача,

Отбашдан турубан ичер бокъача,

Жаба деп ат къоюп чагъырын ича –

Не берекет олсун бу заманада?

Акъуша моллалары хошума гетер,

Бийлерден, ханлардан рушбат битер.

Рушбаты битмесе, питне чох этер –

Не берекет олсун бу заманада?

Сен де бир гишисен, ай мени достум!

Мен де бир молламан – дюньядыр къастым.

Гьалал къазанмай, гьарамын асдым –

Не берекет олсун бу заманада?

НЕ АЖАЙЫП ГЬАЛЛАР ГЁРДЮМ

Муъминлер, гече тюшюмде

Не ажайып гьаллар гёрдюм.

Мен гьалал гёрген ашыма –

«Къой гьарам!» – диянлар гёрдюм.

Мен гёрдюм юхумда анам,

Сёйледи насигьат калам,

Деди: «Мускир ичме, балам»,–

Отуна янанлар гёрдюм.

Деди: «Тавба айла, балам,

Баян болсун гьалал-гьарам,

Бакъ, не сёйлей Къуран калам»,–

«Дининг тут» – диянлар гёрдим.

Ким напсына тизгин берсе,

Гьарам затны гьалал гёрсе,

Нагагь ол товбасыз оьлсе –

Жагьаннемде янанлар гёрдюм.

Азиз анам агълай гелди,

Магъа кёп насигьат берди,

«Дёртюнчю кёкдемен», – деди –

Нече магьрюм жанлар гёрдюм.

Ичме мускир, болма явай,

Вала таптаби ул гьубай,

Айла амал, болма гьубай –

Чох языкъ алимлер гёрдюм.

Ичарсан боза макъсума,

Къыларсан жамаат жума,

Тиларсан раббир гьамгьума –

Къабул болмаянлар гёрдюм.

Ичме мускир, болма сакран,

Иманынг болмасын нукъсан,

Эгер батил, эгер гьакъсан –

Тептер охуянлар гёрдюм.

Гьасиллик айлама лиллагь,

Харидж болма мин амриллагь,

Вала таъман мен макриллагь –

Нече хасиринлер гёрдюм.

Ич боза, гьаракъы эсир,

Инна мал хамру вал майсир,

Валлагьу хабийрун басир –

Жазасын аланлар гёрдюм.

Мен де бир алиммен дейген,

Ялгъан сёзюн герти гёрген,

Къулакълы эшекге дёнген –

Нече Абдурагьманлар гёрдюм.

МУСАПИРСЕН, ЁЛУНГ ТАНЫ

Мусапирсен, ёлунг таны –

Нечедир манзилинг сени.

Азыкъ герек, ёлдаш гьани –

Абад ватанынгны таны.

Мусапирам, гьазир олдум,

Ахырат ярагъын багъладум,

Уьч де талагъынгны салдым –

Къойдум, пана дюнья, сени.

Кими душман, кими къардаш,

Аввалынг, ахырынг ойлаш,

Сапарынг бир, манзилинг беш –

Токъташагъан еринг ойлаш.

Бир манзилинг ата бели,

Экинчи анангны къарны,

Уьчюнчю бу дюнья яни –

Дос олан душманынг сени.

Дёртюнчю манзилинг сени,

Къабурдур-къара ер къарны,

Еридир жавап-суалны –

Раббинг, набинг, дининг таны.

Исрапил сюр чалажакъдыр,

Оьлгенлер тирилажакъдыр,

Шунда бар зат олажакъдыр –

Бешинчи манзилинг сени.

Къурар Мизан сиратикум,

Охур шунда аятикум,

Алам агьат иляйикум –

Ябани адама сени.

Мавлабыз гьакъ мизан къурар,

Гюн гелип уьстюнгде турар,

Алявманахтиму дияр –

Къоярму сёйлеме сени?

Абдурагьман билемукен,

Бугюн-тангла оьлемукен,

Гьеч ядына аламукен –

Хурт, къомурсгъа, йылан сени?

Топуракъда ятаниям,

Азапларын кютаниям,

Акъыраплар ватаниям –

Вай аман, къабур азабы!

Абдурагьман, нетежакъсан,

Ер къарнында ятажакъсан,

Азапларын кютежакъсан –

Вай аман, къабур азабы!

ЯДУМА ДУШУБ АГЪЛАРАМ

Ядума душуб агъларам –

Вай аман, къабур азабы.

Хурт-хомурсхадан безирам –

Вай аман, къабур азабы!

Къара йылан гелип къарар,

Аввал эки гёзюм сорар,

Сонгура къарнымны ярар –

Вай аман, къабур азабы!

Уьстюм яшыл япракъ олур,

Тюбюм къара топракъ олур,

Къарным къара хуртдан толур –

Вай аман, къабур азабы!

Къарнымда къара хурт ойнар,

Къаным ичер, этим чайнар,

Къабур къысар, жаным къыйнар –

Вай аман, къабур азабы!

Баш артымда къоюр бир таш,

Не къавум гелмес, не къардаш,

Акъыраплар болур ёлдаш –

Вай аман, къабур азабы!

Анда Мункар-Накир гелур,

Къабурум къавгъадан толур,

Къыйыным-тынчым ким билур –

Вай аман, къабур азабы!

Топуракъда ятаниям,

Азапларын кютаниям,

Акъыраплар ватаниям –

Вай аман, къабур азабы!

Абдурагьман, нетежакъсан,

Ер къарнында ятажакъсан,

Азапларын кютежакъсан –

Вай аман, къабур азабы!

ДИН ЧЫРАГЪЫ СЁНДЮ

Дин чырагъы сёндю, зулмата тюшдю –

Сув ургъан от йимик сёндю Дагъыстан.

Алимлер къырылды, тюшдю залалат –

Илму гётерилди, къопду къыямат.

Бизден озду капаратул фажарат –

Воллагь, харап олду энни Дагъыстан.

Алимлер, гьакимлер гьакъылы шашды –

Къойчусуз къойлардай болду Дагъыстан.

Гьюрмети къалмады, намусу гетди,

Ахырат азабы дюньяда етди,

Зая хыял тутду, пуч умут этди –

Гемесиз дарьяя минди Дагъыстан.

Бу да бир замандур, гелупдур баша,

Къатупдур юреклер, дёнюпдюр таша,

Аллагь бизге бир кёмек айламаса –

Аман пайхаммарлар дуа къылмаса –

Авлиятлар «амин» деп йыламаса –

Магьди заманына къалды Дагъыстан.

Не къадар ялбарса, бакъмас гёзюне,

Юмурукъ башына, тюкюрюк юзюне,

Шынжыр бугъазына, бугъав тизине –

«Аман» деюп агълай къалды Дагъыстан.

Агъла мисгин Абдурагьман-апанди,

Алимлер къырылды, китаплар янди,

Муъминлер агълади, капирлер къанди –

Гьиллажы ёкъ, зайип болду Дагъыстан.