Давну ортакъчыларыны хыйлылары урушланы отунда чиркип-гююп, санларында санавсуз кёп яралары да булан, къолсуз-бутсуз, сав-сакъатлар болуп , акъсай-токъсай таякълагъа минип гелгенлер. Яралары оьрчюй, юреклери ачыта, санлары сызлай туруп, къалгъан парахат гюнлеринден де гененмейли, олар бир-бирлеп къайтмас дюньялагъа гёчдюлер.
Бираз алларда бизин «Буйнакск район» деген муниципал къурулувуну башчысы Д.Шихсайитовну гьай этивю булан юртну ортасында Ана Ватанын намарт душмандан якълай ва азат эте туруп, азиз жанларын къурбан этген ва давдан сав-саламат къайтса да, сонгунда гечинген къоччакъ уланланы гьюрметине мармарташдан ясалып, атлары да язылып, ажайып арив эсделик белги къурулду.
Шо эсделикни «мармар китабыны» бир бетине къоркъув билмейген къоччакъ разведчик Агьмат Жанхуватовну унутулмас аты да алтын варакъ булан къазылып язылгъан.
Агьмат Жанхуватов 1925-нчи йыл Капиркъумукъ юртда орта сабанчы агьлюде тувгъан. Агьлюде дёрт авлет торая – уьч улан ва бир къыз. Уланланы экинчиси Агьмат тенглилерини арасында яхшы савлугъу ва яшырылгъан къуваты булан белгили бола. Уьстевюне ол оьткюр гьакъыллы болуп торая. Кепин бузагъан эсли яшлардан тартынмай, гьазир ябушма чыгъа болгъан.
Анасы хапарсыздан авруп гечинип къала. Арадан эки-уьч йыл гетип, атасы да оьле. Биринден-бири гиччи яшлар бири чечгенни бири гийип, рызкъысын тенг бёлюп, кёмеклешип оьселер. Уллулары – Муса булан Агьмат, загьматгъа къуршалып, гиччилерин аякъгъа миндирме къаст этгенлер.
1941-нчи йыл. Июн айны гюнешли ачыкъ гюнлери. Ишден къайтгъан Агьмат юреги булан бир тамаша гьалекликни гьис эте. Агъасы Муса ёлгъа гьазирленгенин эслеп, соравлу къарай. Гиччи къызардашы «дав!» демеги булан, йыламсырап йибере.
Ожакъны уллусу Муса, оьзюн сабур-саламат сакълама къарап: «Агьмат! Сен агьлюню уллусу гьисапда къаласан.Гиччилени гьайын этмек де сени бойнунгда», – деп савболлаша.
Агьматгъа шо вакъти 16 йыл тюгюл болмай. Воллагь, Ватаныбызгъа къыйын гелген гюнлерде мен де уьйде турман, фронтгъа барарман деген ой тюше ону да юрегине.
Тюзю, бойгъа бийик,; алтысан гелген Агьмат йылларындан кёп де эсли гёрюне. Оьмюр чагъын эки йылгъа уллу этип язып ол фронтгъа барма ёллар излей. Аты бар адамлардан атлы полк жыйыла деген хабарны эшитип, ол военкоматгъа барма алгъасай. Гьакъыкъатны билип, ата юртундагъы колхозну председатели булан сёйлеп, атгъа да ес болуп, атлы полкгъа къошула.
Тувмадан къоччакъ къылыкълы, туврачап хасиятлы Агьмат Жанхуватов душман булан бетге-бет туруп, гьар гезигинде ондан алдынлыкъ этип озуп, нечесе оьжетли оьчешивлерден уьстюнлюк алып чыкъма бажаргъан. Давну узакъ йылларында гёрсетген къайратлыгъы саялы «Къоччакълыгьы учун» деген медаль, Макътавлукъну 3 ва 2 даражалы орденлери булан савгъатлангъан. Уьстюнлюкню гюнюн фашизмни уясы гьисаплангъан Берлин шагьарда къаршылагъан. Капиркъумукълу къоччакъ къагьруманны игит ишлери гьакъда асгер ва центральный газетлерде язылып макъалалар чыгъа тургъан.
Мен буса юртлубузну дав яшаву булан байлавлу бир болгъан ишни гьакъында хабарлап, ону къоччакълыгъына сизин де тергевюгюзню тартма сюемен. 1943-нчю йылны къарлы-боранлы къыш вакътиси. Совет асгер бёлюклер не амал этип де Таганрогну намарт душмандан азат этме кюй излеп айланалар. Аз-аз гючлер булан ер-ерине тюртюнюп , бекликде бегилген душманны осал ерин аян этме къарайлар.Тиши-тырнагъына ерли савутланып къамалгъан душманны осал ери де боламы дагъы?
Агьмат къуллукъ этеген разведканы бёлюгюне не этип де «тил» табып гелмек тапшурула.
…Белгиленген заман битип де бара. Сакъ болуп къамалгъан немислени окопларына ювукълашма да бажарылмай. Терен орну ал бети булан тел тегенек тартылгъан, огьар кёп санавда жагъыр-жугьур деп къавгъа этип турагъан къонгуравлар илинген. Огъар етгинчеги тюз ер миналар булан ясандырылгьан. Агьмат онгайлы бир ойтанчыкъда къамалып, душманны ерлешген кююн, атышагъан ерлерин тергейгени йыл йимик болуп гёрюне. Ахырда ол бир гьасилге гелип, асталыкъ булан командирини ягъына алгъасай.
Агьмат Жанхуватовну тындырыкълы ойлашынгъан планы къабул этилген сонг, Таганрогну тезликде азат этме ёл ачыла. 416-нчы Суворов орденли Таганрог атышывчу полк юртланы ва шагьарланы душмандан тазалай туруп, Берлинге ерли баргъан.
Давдан сонггъу парахат йылларда Агьмат Жанхуватов агьлюсю булан Дербент районну Маметкъала юртунда яшагъан ва Ш.Алиевни атындагъы юзюмчюлюк совхозда яшавуну арт гюнюне ерли къайратлы кюйде загьмат тёкген.
Яшавумда бир керен оьзю булан ёлугъуп, бир гесек лакъыр этме магъа да имканлыкъ болгъан. Саламат, оьзтёрече оьктем ва оьзден хасиятлы, къоркъув билмейген къоччакъ разведчик Агьмат Жанхуватов, гертиден де, шолай асил ва абурлу адамлардан эди.
Бираз алларда бизин «Буйнакск район» деген муниципал къурулувуну башчысы Д.Шихсайитовну гьай этивю булан юртну ортасында Ана Ватанын намарт душмандан якълай ва азат эте туруп, азиз жанларын къурбан этген ва давдан сав-саламат къайтса да, сонгунда гечинген къоччакъ уланланы гьюрметине мармарташдан ясалып, атлары да язылып, ажайып арив эсделик белги къурулду.
Шо эсделикни «мармар китабыны» бир бетине къоркъув билмейген къоччакъ разведчик Агьмат Жанхуватовну унутулмас аты да алтын варакъ булан къазылып язылгъан.
Агьмат Жанхуватов 1925-нчи йыл Капиркъумукъ юртда орта сабанчы агьлюде тувгъан. Агьлюде дёрт авлет торая – уьч улан ва бир къыз. Уланланы экинчиси Агьмат тенглилерини арасында яхшы савлугъу ва яшырылгъан къуваты булан белгили бола. Уьстевюне ол оьткюр гьакъыллы болуп торая. Кепин бузагъан эсли яшлардан тартынмай, гьазир ябушма чыгъа болгъан.
Анасы хапарсыздан авруп гечинип къала. Арадан эки-уьч йыл гетип, атасы да оьле. Биринден-бири гиччи яшлар бири чечгенни бири гийип, рызкъысын тенг бёлюп, кёмеклешип оьселер. Уллулары – Муса булан Агьмат, загьматгъа къуршалып, гиччилерин аякъгъа миндирме къаст этгенлер.
1941-нчи йыл. Июн айны гюнешли ачыкъ гюнлери. Ишден къайтгъан Агьмат юреги булан бир тамаша гьалекликни гьис эте. Агъасы Муса ёлгъа гьазирленгенин эслеп, соравлу къарай. Гиччи къызардашы «дав!» демеги булан, йыламсырап йибере.
Ожакъны уллусу Муса, оьзюн сабур-саламат сакълама къарап: «Агьмат! Сен агьлюню уллусу гьисапда къаласан.Гиччилени гьайын этмек де сени бойнунгда», – деп савболлаша.
Агьматгъа шо вакъти 16 йыл тюгюл болмай. Воллагь, Ватаныбызгъа къыйын гелген гюнлерде мен де уьйде турман, фронтгъа барарман деген ой тюше ону да юрегине.
Тюзю, бойгъа бийик,; алтысан гелген Агьмат йылларындан кёп де эсли гёрюне. Оьмюр чагъын эки йылгъа уллу этип язып ол фронтгъа барма ёллар излей. Аты бар адамлардан атлы полк жыйыла деген хабарны эшитип, ол военкоматгъа барма алгъасай. Гьакъыкъатны билип, ата юртундагъы колхозну председатели булан сёйлеп, атгъа да ес болуп, атлы полкгъа къошула.
Тувмадан къоччакъ къылыкълы, туврачап хасиятлы Агьмат Жанхуватов душман булан бетге-бет туруп, гьар гезигинде ондан алдынлыкъ этип озуп, нечесе оьжетли оьчешивлерден уьстюнлюк алып чыкъма бажаргъан. Давну узакъ йылларында гёрсетген къайратлыгъы саялы «Къоччакълыгьы учун» деген медаль, Макътавлукъну 3 ва 2 даражалы орденлери булан савгъатлангъан. Уьстюнлюкню гюнюн фашизмни уясы гьисаплангъан Берлин шагьарда къаршылагъан. Капиркъумукълу къоччакъ къагьруманны игит ишлери гьакъда асгер ва центральный газетлерде язылып макъалалар чыгъа тургъан.
Мен буса юртлубузну дав яшаву булан байлавлу бир болгъан ишни гьакъында хабарлап, ону къоччакълыгъына сизин де тергевюгюзню тартма сюемен. 1943-нчю йылны къарлы-боранлы къыш вакътиси. Совет асгер бёлюклер не амал этип де Таганрогну намарт душмандан азат этме кюй излеп айланалар. Аз-аз гючлер булан ер-ерине тюртюнюп , бекликде бегилген душманны осал ерин аян этме къарайлар.Тиши-тырнагъына ерли савутланып къамалгъан душманны осал ери де боламы дагъы?
Агьмат къуллукъ этеген разведканы бёлюгюне не этип де «тил» табып гелмек тапшурула.
…Белгиленген заман битип де бара. Сакъ болуп къамалгъан немислени окопларына ювукълашма да бажарылмай. Терен орну ал бети булан тел тегенек тартылгъан, огьар кёп санавда жагъыр-жугьур деп къавгъа этип турагъан къонгуравлар илинген. Огъар етгинчеги тюз ер миналар булан ясандырылгьан. Агьмат онгайлы бир ойтанчыкъда къамалып, душманны ерлешген кююн, атышагъан ерлерин тергейгени йыл йимик болуп гёрюне. Ахырда ол бир гьасилге гелип, асталыкъ булан командирини ягъына алгъасай.
Агьмат Жанхуватовну тындырыкълы ойлашынгъан планы къабул этилген сонг, Таганрогну тезликде азат этме ёл ачыла. 416-нчы Суворов орденли Таганрог атышывчу полк юртланы ва шагьарланы душмандан тазалай туруп, Берлинге ерли баргъан.
Давдан сонггъу парахат йылларда Агьмат Жанхуватов агьлюсю булан Дербент районну Маметкъала юртунда яшагъан ва Ш.Алиевни атындагъы юзюмчюлюк совхозда яшавуну арт гюнюне ерли къайратлы кюйде загьмат тёкген.
Яшавумда бир керен оьзю булан ёлугъуп, бир гесек лакъыр этме магъа да имканлыкъ болгъан. Саламат, оьзтёрече оьктем ва оьзден хасиятлы, къоркъув билмейген къоччакъ разведчик Агьмат Жанхуватов, гертиден де, шолай асил ва абурлу адамлардан эди.
Казим КАЗИМОВ.
Суратда: Агьмат Жанхуватов.
