Шулай баш булан бугюнлерде Магьачкъаладагъы Дагъыстан китап издательствода къумукъланы айтывларыны ва аталар сёзлерини жыйым китабы чыкъды.
Бырынгъы заманлардан берли бизин ата-бабаларыбыз айтывлагъа, аталар сёзлерине бек агьамият берип, оланы кёп сююп къоллап гелген. Бугюнлерде бизин белгили алимибиз профессор Абдулгьаким Гьажиев ва къумукъ тилни, адабиятны муаллими Ибадулла Гьажиев кёп йылланы узагъында жыйып тургъан айтывланы ва аталар сёзлерин тизип, толумлу этип чыгъаргъан.
Айтывлар − чебер тизилген, терен гьакъыллы, уллу маънасы булангъы бырынгъыдан берли къоллана гелген бизин бай варислигибиз. Шону учун да халкъ арада олагъа уллу агьамият бериле. Оланы бизин аты айтылгъан уллу шаирлерибиз ва язывчуларыбыз да къоллап гелген, жыйып-терип дегенлей, тезден берли асырап сакълагъан ва наслудан-наслугъа китапчалар этип, айры китаплар этип тергевге берип тургъан.
Биз оьзюню гьакъында сёз юрютеген китапны тизген А.Гьажиев оьзюню баш сёзюнде бир-бир айтывлагъа баянлыкълар да берген. Айтывланы да, аталар сёзлерини де башгъалыкъларын ачып, аян этип бере. Мисал учун, бу айтыв: «Атны авлиясы ёргъа болур, адамны авлиясы уста болур». «Олай нечик бола: ёргъа ат да, уста адам да гьар заманда да макъталгъан чы! Бу айтывда атны ёргъалыгъы ва адамны усталыгъы сёгюлмей. Оланы шо яхшы табиатындан дазусуз пайдаланма сюегенлер сёгюле. Яхшы атгъа да, яхшы устагъа да яллыкъ болмай. Ёргъа атгъа минме сюегенлер, ону къыйнайгъанлар кёп бола. Яхшы устагъа буса иш этдирме чабагъанланы эби-баву болмай. Бир де башгъа тюгюл шолай ат да, шолай адам да авлиялар йимик».
Къумукъ халкъны айтывлары ва аталар сёзлери сав дюньягъа да белгили болгъан деп айтма ярай. Бырынгъы заманларда тувулунгъанлары ортакъ тюрк, кавказ маданияты булан бирге дюнья байлыгъына къошула. Инг башлап тыш уьлкелени халкъларын бизин къумукъ айтывлар булан таныш этгенлени айтсакъ, Юлиус Неметни эсгерме тюше. Мажарлы алим, профессор 1910-нчу йылда Кавказгъа гелген, къумукъланы ва оьзге тюрк халкъланы фольклору булан таныш болгъан. Къайтгъан сонг Будапештде «Къумукъ-балкъар-немис сёзлюгю» деген ва башгъа китапланы да чыгъара. Тюркияда да къумукъланы айтывларына ва аталар сёзлерине яхшы тергев бериле. 2002-нчи йылда профессор А. Гьажиевге Анкарада къумукъ фольклорну ва адабиятны уллу антологиясын чыгъарма имканлыкъ бола. Шонда 320 айтыв ва аталар сёзлери салынгъан.
Оьзюне 18 мингге ювукъ къумукъ айтывлар ва аталар сёзлери жыйылгъан бу китапны къумукъ адабият учун да, халкъыбыз учун да уллу пайдасы бар. Китапны тизгенлер Тюркияда, Венгрияда, Моздок бойларда жыйылгъан айтывланы ва аталар сёзлерин де къуршама къаст этген. Бу китапны чыкъмакълыгъы булан миллетибизни гьакъыл хазнасы бирден-бир толумлашды деп айтма ярай.
