Гьажи Айгумов Къарабудагъгент районну Паравул юртунда тувгъан. Школагъа юрюйген чагъындан берли газетлеге макъалалар, шиърулар яза юрюген. Ата юртундагъы школадан сонг Магьачкъалада ДГУ-ну филология факультетин охуп битдирген. Ону шиърулары бир нече жыйым китапларда чыкъгъан.

Магьачкъалада узакъ йыллар яшай буса да, Гьажи Айгумович ата юрту Паравулну унутмай. Чакъда-чакъда юртунда бола. Оьзю охуп битдирген школада охувчу яшлар булан ёлугъувлар оьтгере.

Ата юртуна бакъгъан сюювю таъсир этип, Гьажи Паравулну тарихини гьакъында китап да язгъан. Шо ювукъ арада чыгъажакъ. «Парнакъси» деп ат къоюп ону айрыча чыкъгъан шиъру китабын да охувчулар разилик булан къабул этди. Гьажи Айгумов – Россияны язывчуларыны союзуну члени. Бу юбилей йылында, сексен йыллыгъы булан ону къутлап, яратывчулукъ ёлунда уьстюнлюклер ёрап, шиъруларыны бир тагъымын охувчуланы тергевюне беребиз.

 

Эсден таймай

 

Эсден таймай, оьзенде яр авланып,

Къышда бузну басып, гёрюп гетгеним.

Язбашда да о «бузхана» сакъланып,

Дармангъа деп юртгъа нече элтгеним.

 

О заманлар ток ёкъ эди юртларда,

Лампочкалар янмай эди ГЭС-де де,

Той къазанлар асыла эди отларда…

Холодильник гьеч ёкъ эди эсде де.

 

Шо йылларда авруп юртлу тамаза,

Буз эсине тюшген хабар эшитип,

«Бузханамдан» бузлар алып тап-таза,

Тамазагъа баргъан кююм иш этип.

 

«Уллу оьзенни» бузлары кёмек этип,

Рагьатланып Батырымны юреги,

Разиликге орам этип тамаза,

Къызы алып чыкъгъан гьайва челеги.

 

Уялгъандай бир-бир басып аягъын,

Челек толгъан гьайва булан гелгени.

Къучагъында къучакълагъан челегин

Къучакълама сюегендей бергени.

 

Ёкъму экен дюньяда бир себеп?

 

Гьей аврув, анамны талама,

Къой, аврув, анамны еринде,

Келпети суратдай гёрюнюп,

Иннемей къалса да тёрюмде.

 

Кёгюмню япмагъыз, булутлар,

Япмагъыз гёзюмню ярыгъын.

Билмейми аявлу аналар

Балагъа гюн йимик тарыгъын?

 

Къышда да аясы иситген,

Топуракъ, ая сен анамны.

Оьмюр, сен нече де къарсалап,

Алгъасап санайсан заманны.

 

Муна бу отбашы анамны,

Юрекдей от янып турагъан.

Жувгъарай, юн-таракъ, акъчалыкъ, –

Жаны бар затлардай къарагъан.

 

Илинген, ай йимик орагъы,

О йыллар оракъгъа барагъан, –

Мен гьайсыз, чал будай чачагъан,

Тарлавда тас болуп къалагъан…

 

Унутман сют ийис этегин,

Он яшгъа он бёлген экмегин.

Асгерде ант берип байракъны

Этегин эсгерип, оьпгеним.

 

Къоюгъуз анамны юрегин,

Орнуна меникин берейим.

Анамны алгъасап элтмегиз,

Дагъы да гёрейим, гёрейим.

 

Хапарсыз ана да, бала да

Айрылып къала экен бете-бет.

Анама мен этип болагъан

Ёкъму экен дюньяда бир себеп?

Къазакъ эсге гелгенде

 

Къувнагъанда къуванчыбыз эл булан,

Йыбанчыбыз, сююнчюбюз йыр булан.

Къумукъ тюзлер токътажакъмы юз булан?

Гьай, ёлдашлар! Вайт къурдашлар гетейик,

Къазакъ йырлап чыныкъдыргъан тил булан.

Огъар йырдан йыр савгъатлар этейик,

Гьалек чала къонгураву заманны,

Гьалек йырлар гьайлеклеге етмесин,

Давсузлукъну гьайын эте булар деп,

Осаллардан санап бизин оьтмесин.

Сабур болуп саркъып акъма ярармы?

Заман бизге биз етер деп къарармы?

Сабурлайын саркъып турсакъ ер болуп,

Башыбызгъа балагь етер кёп болуп.

 

Гемелердей ташланайыкъ узакъгъа,

Тюшгенлени ойлап темир тузакъгъа.

Намусубуз сатылмасдай бокъчагъа,

Баш урмасдай алтын булан акъчагъа.

Ата-бабаланы геме чарыгъы,

Оьленлери кюлте гюмюш ювушан,

Ёл гёрсетген къазакъ йырны ярыгъы,

Санларыбыз сант басдырмас ювургъан!

Аталаны уьстюнлюгюн мен бермен,

Аталаны адатларын ер гёрмен.

Бюлдюр-бюлдюр бюдюресем бир ерде,

Шо гюнден сонг оьзюм кёрден оьр гёрмен!

 

Сюювюнге янгыз мени есир эт

 

Биз якъгъан от, къарсаламай яллайгъан,

Ялынлары сыйпай сени бетингни.

Менден айры этмессен деп ёрайман,

Энниден сонг этежек негетингни.

 

Сари чечек – айрылмакъ деп къыйналма,

Муна бизге къызылы да, агъы да.

Къолларыбыз эшип, махмар ташларда,

Къайтып гелме сёз берейик дагъы да.

 

Гьашыкъ юрек сююнчлерден толса да,

Неге булай яралы экен, дертли экен.

Сююв гьислер къуршагъан сонг соравсуз,

Аз-кёп, геч-тез болмайгъаны герти экен.

 

Ол от энни ярты яллап сёнерми? –

Ялынлары бизин оьпме гьасирет.

Сынамагъа мурат булан сама да

Сюювюнге янгыз мени есир эт.

 

Сен гетгенде, ай да гетди, алгъасап

Магъа ёлдаш – янгыз пашман гече эди…

Терезенге къарап – айым гёрердей,

Уьйлеригиз таный бусам гьеч эди…

 

Къонакъ къыз

 

Сорап билдим Арасейден гелгенин

Къонакъ болуп тюшген къызны хоншума,

Шаганэни ошатгъандай Есенин,

Ол да мени эпсиз гелди хошума.

 

Гьар турушу, гьар юрюшю гьайрангъа,

Гьакъылына – жан салагъан сёзю бар.

Макъарланы макъамлары ойнайгъан,

Гюнеш оьпме турагъандай юзю бар.

 

Теренлиги – зор тергевюн тартагъан,

Ол гёк гёзлер Эдил бузну гёгюмю?

Яда лап да Пушкин сюйген заманны,

Гёк увулуп лавуллайгъан кёгюмю?

 

Ону булан денгиз бойда, талада

Киринсек де ай ярыкъны агъына.

Гьашыкълыкъдан гьар мюгьлетде айыгъып,

Юрек сызлап, Патиматны сагъына.

 

Къаралар гийген къыз

 

Къаралар гийген къыз, къыйналма,

Къайгъынгны мен бёлюп алайым.

Къайгъынгдан арекге элтеген

Гьар басгъан абатынг болайым.

 

Бавдагъы гюллени ягъында

Айрокъда саламат – къарасы.

Эсделик бичакълап-бичакълап

Янадыр юрекни ярасы.

 

Къаралар гийген къыз, къыйналма,

Къайгъынгны мен бёлюп алайым.

Къайгъылар ташыйгъан оьзенден

Артылгъан кёпюрюнг болайым.

 

Гюндюзлер ярыгъын сепсе де,

Гечелер гёнгюнгню аямай.

Пашман къыз, тилеймен, геч менден –

Шу кюйде ярамай, ярамай…

 

Кёклени булутлар чубуруп,

Ерлени ташгъынлар ялагъан.

Мен эмчингмен, эмчинг болайым

Юрекге сабурлукъ салагъан.

 

Къаралар гийген къыз, къыйналма,

Айт, нетип гёнгюнгню алайым?

Къайгъыдан арекге элтеген,

Гемеде кюсменчи болайым.

 

Къаралар гийген къыз, къыйналма,

Къайгъынгны мен бёлюп алайым.

Тунлукъдан шавлагъа элтеген,

Яшнайгъан юлдузунг болайым.

 

Алимлени тухумуна борчлубуз

 

Оьзюне мен бек абур этеген муаллимим

Гьажи Темирболатович Бийболатовну эсделигине

 

Гьали бугюн бизин булан сен ёкъсан,

Сен ёгъунга къыйналабыз гьар заман,

Сени йимик маякъ болуп янардай,

Адам ёгъу тие бизге бек яман.

 

Юртдан охуп чыкъгъан гьар къыз, гьар улан.

Алимлени агьлюсюне борчлубуз

Олар берген адабият тил булан,

Ери гелсе, сёз айтма да борчлубуз.

 

Къылыкъларынг уьлгю къалды даимге,

Къаттылыгъынг, къагьрулугъунг, сабурунг.

Миллетингни гётергендей абурун,

Гюндюз йимик ярыкъ болсун къабурунг.

 

Экибетли тутмай эдинг юзюнгню,

Гьаким болуп, оьр гёрмединг оьзюнгню.

Тапталма да, тавшалма да къоймадынг

Гьар авзунгдан айтып чыкъгъан сёзюнгню.

 

Атагъызны дав отуна къуюлгъан

Ругьландырып адабият къаламы.

Тахшагьарны орамына къоюлгъан

Ону аты бизин Анжи-къаланы.

 

Яратгъаным эшитгендей негетинг,

Ат туягъын тай басар деп айтгъанлай.

Гьали бугюн бизин булан авлетинг,

Къайгъыланы басылтмагъа къайтгъандай.

 

Сав яшавунг багъышлангъан мактапгъа,

Мармарташгъа бет-келпетинг илсинлер.

Жаны авруп сени эсгерип гелгенлер

Бир охувчунг мен де дюрмен. Билсенлер.

 

Уллу алим тухумунга борчлубуз

Юртда охуп чыкъгъан гьар къыз, гьар улан.

Ери гелсе, йыр язма да борчлубуз,

Олар берген асил къумукъ тил булан.