ПЕДАГОГНУ ВА НАСИГЬАТЧЫНЫ ЙЫЛЫ
Йылны башында оьтген он эки айны ичинде этилген ишлени, эсде къалардай агьвалатланы янгыдан гёзден гечирегенлик мердешге айланып къалгъан. Шолай, биз де шо мердешден тайышмайлы, бизин республикада гетген йылны боюнда билим берив тармакъдагъы гьалны яхшылашдырмакъ, олай да охув ожакъланы биналарында бир тюрлю онгайлыкълар болдурмакъ учун юрюлген гьаракатны эсгермекни тийишли гёребиз. Педагогну ва насигьатчыны йылы тамамлангъаны да шогъар себеп болуп токътай.
Муаллимни абурун артдырывгъа тергев арта
Белгили экени йимик, гетген йыл бизин уьлкеде Педагогну ва насигьатчыны йылы гьисапда оьтдю. Россияны Президенти Владимир Путин къол да салгъан шо гьакъдагъы Указда айтылагъанда йимик, билим берив тармакъда чалышагъан касбучуланы абурун артдырмакъ булан бирге, олар гьар гюнлюк гьаракатында якълав тапмагъа болардай мекенли чараланы белгилемек оьтгерилеген йылда алгъа салынгъан борчлардан лап аслусу болуп токътады.
Шондан къайры да, билим берив тармакъда иш башлагъан жагьил адамлар уьлгю алмагъа болардай кёп йылланы узагъында бай сынав топлагъан касбучуланы малим этивге йылны боюнда аслу тергев берилип турду. Демек, янгыз школаларда тюгюл, яшлар бавлардан тутуп, къошум билим береген идараларда, коллежлерде, оьр охув ожакъларда чалышагъан муаллимлени ва дарс беривчюлени къастына да агьамият артды. Билим беривню янгы къайдалары уьлкени оьлчевюнде яшавгъа гийирилип турагъангъа гёре, муаллимлени касбу бажарывлугъун камиллешдиривге байлавлу да таман даражада чаралар оьтгерилди.
Натижалы иш юрюле
Шо да негьакъ тюгюл. Нечик де, буссагьатгъы вакътиде чалт алышынып турагъан яшав шартланы агъымы билим берив тармакъны къуллукъчуларыны алдында артгъа салмай чечмеге тюшеген янгы масъалаланы да, талапланы да арагъа чыгъара. Торайып гелеген яш наслугъа терен билим беривде ва муратгъа къыйышывлу тарбиялавда жаваплыкъ да арта бара. Янгыртып къурувну йылларындан тутуп, умуми кюйде алгъанда, билим беривге, шо тармакъда чалышагъан касбучулагъа тийишли тергев берилмесе де, муаллимлер гьар къачан да ана-атасы булан бирче яшланы тарбиялавгъа мекенли къошумун болдуруп геле.
Ачыкълашдырып айтгъанда, яшланы хасият-къылыкъ битимин токъташдырывгъа таъсир эте. Оьзлени пагьмусуна, бажарывлугъуна гёре касбу танглап, олагъа адилли ёлда агьлюге де, жамиятгъа да пайдалы адамлар болардай яшавда лайыкълы ерин тапмагъа болушлукъ да эте.
Бир башлап яшлар бавуна юрюмеге башлагъандокъ да, мактапны посагъасындан биринчилей абат алгъан гюнден тутуп да, сонггъа таба касбу билим береген охув ожакълардагъы муаллимлер ва дарс беривчюлер олар булан бир де арасы бёлюнмейген кюйде иш юрюте. Шондан сонг да гьаракат коллежлерде ва оьр охув ожакъларда узатыла. Яшланы орамдан айырып, оланы юреги авагъан, оьзлер ушатагъан пайдалы иш булан машгъул этмекни гьайы этиле. Торайып гелеген наслуну вакиллерини тарбия даражасын къолайлашдырмакъ булан бирге оланы гьарисини англавун, гьакъыл даражасын артдырмагъа болагъан кюйде натижалы иш юрюле.
Ата-бабаларыбызны асил къылыкълары
Мердешлерибизге амин кюйде къалывну сингдирмек де муаллимлени алдына салынгъан аслу борчлардан санала. Шондан къайры да, яшланы загьматны сюювню ругьунда тарбиялавгъа да, чеберликге гьаваслыгъын артдырывгъа да агьамият берилмей къалмай. Чинкдеси, оланы гьар гюнлюк иши яш ва эсли наслуланы арасындагъы байлавлукъну беклешдиривге, ата юртуна, оьз элине, ана тилине, маданиятына, тарихине аминликни сакълавгъа ва шоланы уьйренивге де бакъдырыла.
Муаллимлер яшланы гележегин гёз алгъа тутуп, ярыкъ тангаласына билимлени дюньясындан таба уллу уьстюнлюклеге элтеген эркин ёллар ача. Шо саялы муаллимни гьаракаты къыйматлы болуп да токътай. Шо гьакъда айта туруп, мен бир де янгылыкъ ачмайгъанымны кёп яхшы ангайман.
Сан янын камиллешдирив узатыла
Гьасиликалам, бары да яхшы амалланы, билимни, тарбияны гьар къайсыбыз да оьзюнден алагъан, дарслар битген сонг да ишини аслам пайын уьйде де кютюп гелген муаллимни абурун гётерме заман болгъанын гьали энни уьлкени оьр гьакимлик къурумларында да англагъаны яхшы. Бир башлап олар гьар гюнлейин ишлетмеге тюшеген хас кагъызланы, гьисап беривлени санаву шайлы аз этилген. Муаллимлени алапа якъдан иштагьландырывну, билим берив тармакъда янгы иш башлайгъан яш касбучуланы шабагьатландырывну мекенли чаралары белгиленген.
Шо гьакъда айта туруп, Дагъыстанны билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигини сиптечилиги булан Педагогну ва насигьатчыны йылыны барышында биринден-бири агьамияты артыкъ 77 тюрлю чара оьтгерилгенин айрыча эсгермеге тюше. Шо министерликни прес-къуллугъуну маълуматларына гёре, оьтгерилген гьаракатлагъа 665 мингден де артыкъ адам къуршалгъан. Шону булан бирге, 3 мингден де артыкъ муаллимге яшланы охутувда ва тарбиялавда санлы къошуму гьисапгъа алынып, пачалыкъ оьлчевюндеги, олай да бизин республиканы ва уьлкени билим берив министерликлерини савгъатлары берилген. Шондан къайры да, ДР-ни билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлиги булан 2030-нчу йылгъа ерли тасдыкъ этилген муаллимлени гьазирлевню, демек, оланы касбу бажарывлугъун камиллешдиривню ёругъуну гесимлери бугюнлерде яшавгъа чыгъарыла.
Гьар йыл сайын оьр ва орта хас касбу билим берив ожакъларда муаллимни касбусуна ес болагъанланы санаву артып тербей. 2023-нчю йылда оланы санаву 1325-ге етишген. Шо да, 2022-нчи йыл булан тенглешдиргенде, 36 процентге артыкъ болуп токътай. Магьачкъаладагъы ва Каспийск шагьарлардагъы орта хас касбу билим береген охув ожакъланы экиси муаллимлени гьазирлемеге башлагъаны да шогъар туврадан-тувра болушлукъ этгени гьакъда айтмагъа бажарыла. Билим беривню оьсдюрювге къарайгъан Дагъыстан пачалыкъ институтуну къуллукъчулары муаллимлени касбу бажарывлугъун камиллешдиривге байлавлу 32 программаны гьазирлеген. Шоланы федерал сиягьлагъа гийирмекни къастын болдургъан.
Дагъыстанны билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигини бизин республиканы бары да дегенлей шагьарларында ва районларында муаллимлеге гьар гюнлюк гьаракатында кёмек болдурмакъ аслу борч гьисапда алдына салынгъан методика къуллукъланы ишин янгыртывгъа ва яхшылашдырывгъа байлавлу ишни де башлагъан. Алдын къабул этилген бир -бир законланы гесимлерине алмашынывлар этилген сонг, муаллимлеге дарс бергенден къайры да, не йимик документлени гьазирлемеге тюшегени тасдыкъ этилген. Шо гьакъдагъы маълумат да муниципал къурулувларында иш гёреген билим берив управлениелеге етишдирилген.
Шондан къайры да, орта, хас касбу ва оьр охув ожакъларда билим берив даражасын артдырывгъа байлавлу республиканы, олай да уьлкени оьлчевюнде конференциялар юрюлюп турду. Уллу педагогика диктант булан бирге, муал лимлени ва тарбиялавчуланы касбу бажарывлугъун ва усталыгъын малим этмеге имканлыкъ береген конкурслар оьтгерилди. Бир тухумдан чыкъгъан муаллимлени, олай да яш алимлени гьаракатына тергев берилди. Биз де бу йылны оьлчевюнде юрюлеген гьаракатланы, уьлгюлю муаллимлени гьакъында язып, газетни бетлеринден таба охувчулагъа етишдирмекни гьайында къалдыкъ.
Янгыртыла, янгылары да къурула
Оьтген йылда бизин республикада уьлкени оьлчевюнде янгы школаланы ва яшлар бавларыны биналары лап кёп къурулгъан ва пайдаландырывгъа берилген. Демек, «Билим берив» милли проектни оьлчевюнде яшавгъа чыгъарылагъан «Гьалиги школа» деген программагъа гёре, оьтген йылда бизде 54 янгы школаны бинасыны къурулушу башлангъан. Шолардан 38 школаны, олай да 12 яшлар бавуну бинасы пайдаландырывгъа берилген.
Шондан къайры да, РФ-ни билим беривге ва къурулуш ишлеге къарайгъан министерликлери школаланы биналарын ярашдырып янгыртывгъа байлавлу бирликде яшавгъа гийирген пачалыкъ программагъа гёре бизин республикада 153 юрт ва шагьар школаны бинасыны ичи-тышы дегенлей толу кюйде ярашдырылып янгыртылгъан. Школаланы биналарыны кёбюсюню чарлакъларына, ал бетлерини уьстюне хас къатлав тутулгъан. Охув класланы, кабинетлени ва догъаланы, ашханаларыны ич тамлары, тюплери ярашдырылгъан. Электрик ток юрюйген теллер алышынгъан, эсгилери тайдырылып, янгы эшиктерезе салынгъан.
Муаллимлени касбу бажарывлугъун, шону булан бирге, охув ожакъларда тийишли шартлар болдурмакъ учун бакъдырылгъан гьаракат бугюнлерде туварылып къалмай узатыла. Охув ожакълар компьютерлер ва оьзге гьалиги талаплагъа жавап береген къураллар, олай да оьзге гёрсетив-аян алатлар булан ясандырыла. Охувчуланы билим топлавуна янгы китаплар булан таъмин этилегени де къолайлашып геле. «Земский учитель» деген программаны шартлары 2030-нчу йылгъа ерли давам этилген. Шолар барысы да умуми кюйде алгъанда билим берив тармакъдагъы гьалны бютюнлей алышдырма бакъдырылгъан.
Насрулла БАЙБОЛАТОВ.
