Мен муаллимлени ишини, яшавуну гьакъында кёп макъалалар язгъанман. Отуз-къыркъ йыллар школада ишлеп турагъан муаллимлеге: «Муаллимни касбусун нечик танглагъансыз» – деген соравгъа оланы кёбюсю: «Кёп сююп танглагъанбыз», – деп жавап бере. Муаллимлик касбуну да, яшланы да, гертилей де, сюймесе, олагъа школада яшлар булан ишлемеге бажарылмас эди.

Бугюн школада ишлеп турагъан­жагьил муаллимлени кёплерини ата-анасы, уллатасы-улланасы да оьзлени оьмюрюн яшлагъа багъышлагъан. Юртларда дёртюнчю-бешинчи наслугъа ерли муаллимни касбусун юрютюп турагъан­ муаллимлени агьлюлери бар. Мени макъаламны игити Найида да, шолай агьлюде тувгъан. Найида да атасыны-анасыны касбусун танглагъанына оьктем бола.

Ону улланасы Аминат Багьатова  Дагъыстан педагогика институтну битдирип, кёп йыллар  Къоркъмаскъаладагъы яшлар бавуну заведующийи болуп ишлеген, анасы Патимат Буйнакск шагьардагъы педагогика училищеден сонг яшлар бавунда тарбиялавчу болуп, къызардашы Бэла Гьажакъаева Дагъыстан пачалыкъ университет-ни орус-дагъыстан бёлюгюн битдирген сонг, Къоркъмаскъаладагъы 1 номерли школада муаллим, кёп йыллар школаны директоруну тарбиялав ишлерине къарайгъан заместители, гьали буса эсгерилген школаны директору болуп ишлей. Найидагъа да, къызардашы Бэлагъа да педагогика ишинде сынав алмагъа адамлары бар.

– Менден бир йыл уллу къызардашым Бэла Гьажакъаева 1990-нчы йылда  Къоркъмаскъаладагъы школаны битдиргенде, Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус-дагъыстан бёлюгюне охума тюшдю. Артындагъы йыл мен де къызардашым охуйгъан факультетге документлеримни бердим. Сиз де билеген кюйде, 1990-нчы йыллар къалмагъаллы, къоркъунчлу заман эди. Шо саялы анабыз Патимат биз къызардашлар, бирче турсун деп, мени де университетни филология факультетине тюзледи. Тюзю, мен юристге охума бармагъа сюе эдим. Университетде ишден айрылмагъан кюйде охудум. 1993-нчю йылда Къоркъмаскъала школада пионервожатый болуп ишледим. Уьчюнчю курсну битген сонг, башлапгъы класларда къумукъ тилден ва адабиятдан дарслар юрютмеге башладым.

Муна Къоркъмаскъала орта школада орус тилден ва адабиятдан дарслар берегеним, директорну заместители болуп ишлейгеним 30 йылдан да кёп бола. Муаллимни касбусун танглагъангъа, яшавумну кёп янын яшланы тарбиялавгъа багъышлагъангъа бирдокъда гьёкюнмеймен. Яшлар булан ишлемеге йылдан-йыл четимлешсе тюгюл, муаллимни ишин енгиллешдирейик деп чалышагъан ёкъ.

Озокъда, муаллимни 30 йыл алдагъы ишин де, бугюнгю гьаракатын да тенглешдирмеге бажарылмай. Бугюнгю муаллимлени компьютер технологиясыз бир иши де юрюлмей. Канцелярия, кагъыз къалмагъал гьатдан озуп муаллимни за­манын ала. Муаллимни клас, яшлар булан ишлемеге заманы да болмай къала. Замангъа гёре ишлемесек амалыбыз ёкъ. Яшавну алгъа гетгенлигин гёз алгъа гелтирсек, «Къувала яш, къувала, заман шолай бувара» деген Бадрутдин Магьамматовну сёзлери эсге гелип къала. Заман шолай буваргъан сонг, биз, муаллимлер де, замангъа гёре ишлемесек бажарылмай, – дей Найида Салаватова, оьзю муаллимлик касбуну танглагъан кюю гьакъда хабарлай туруп.

– Найида, сен де, къызардащынг Бэла да университетни филология факультетини орусдагъыстан бёлюгюн бит­диргенсиз. Къызардашланы филология факультетни тангламакълыгъы  ана тилине бакъгъан сюювмю? 

– Тюзюн айтса, школада охуйгъанда гуманитар предметлер: тарих, орус ва къумукъ адабият дарслар лап да кёп сюеген предметлерим эди. Сонг да, уллу къызардашым Бэла да филология факультетде охуй эди. Биз айтылгъан муаллим Агьматхан Къадырович Салаватовну алдында охугъанбыз. Агьматхан Къадыровични адам сёз тапма болмасдай, къаныжаны булан юрютеген дарсларын сюймей болмай эдинг. Къумукъ тилден ва адабиятдан ону йимик дарслар этеген муаллимлер аздыр. Школада охуйгъан замандагъы ана тилге бакъгъан сюювюм йылдан-йыл теренлешсе тюгюл, аз болмай.

Университетни битдиргенде башлапгъы йыллар къумукъ тилден дарслар юрютюп турдум, къумукъ тилден сагьатлар аз болгъанда, орус тилден ва адабиятдан сагьатлар алма тюшдю. Йыл сайын къумукъ тилге ва  адабиятгъа гёрсетилеген сагьатлар аз бола бара. Дёрт-беш сагьатдан эки сагьатгъа тюшген. Муаллимлер де, яшланы ата-аналары да яшлары къумукъ тилни осал биле деп кант эте. Гьар адам айыпны оьзюнден тайдырып, башгъа биревге сала. Гьар ата-анадан тутуп, школадагъы муаллим де, гьакимият да, барысы да бир болуп, ана тилибизни сакъламасакъ, якъламасакъ, тилибизни тас этежекбиз. Школаны директоруну тарбиялав масъалаларына жавап береген заместители гьисапда школада ана тиллеге багъышлангъан чаралар: конкурслар, къумукъ язывчулар булан ёлугъувлар оьтгеребиз.

– Бугюнлерде школаны коллективи, школаны битдирип чыгъагъан яшлар ва оланы ата-аналары бирикген пачалыкъ экзаменге гьазирлигин гёрюп тура. Бирикген пачалыкъ экзаменге барагъан яшлар йыл сайын аз бола. 11 класда 10-11 тюгюл яш къалмай. Яшланы кёбюсю 9 класны битдирип, школадан тая. Сен шону неден гёресен?

– Мен ойлашагъан кюйде, аслу себеби – охувчу ЕГЭ-ни бермеге тартынагъанлыкъ. Тогъузунчу класдан яш таягъанлыгъы да – ЕГЭ-ге баргъан яшны психология янындан гьазир тюгюллюгю. Яш къоркъа, тартына. ЕГЭ-ге барагъан яшлар булан школаны психологуна, ата-аналарына лакъыр этмеге тюше. Школада орта кюйде охуйгъан яш, бираз гьаракат этсе, ЕГЭ-ден экзамен берип болмай къалмай. ЕГЭ яшлагъа билим бере, оланы оьзбашына ишлемеге уьйрете. ЕГЭ-ден экзамен берип чыкъгъан яш Россияны ичиндеги оьзю ушатгъан вузгъа тюшмеге бола. Бизин яшлар Москва ва Санкт-Петербург шагьарланы оьр охув ожакъларына охумагъа тюше.

Найида Салаватова артдагъы 8 йылны ичинде Къоркъмаскъаладагъы бир номерли  школаны директоруну тарбиялав ишлеге къарайгъан заместители болуп ишлей. Найиданы сиптечилиги булан гьар йыл Ана тиллени гюнюне багъышланып бир айны узагъын­да тюрлю-тюрлю конкурслар, шаирлер булан ёлугъувлар оьтгериле. Ана тиллени айлыгъын­да яшлар белгили шаирлени шиъруларын гёнгюнден уьйрене.

Гьаракатчы Найида школаны директору Бэла Гьажакъаеваны онг къолу болуп, гечегюн демей ишине берилип, коллективни ичинде дослукъну, бирликни болдурмагъа къаст эте.  Муаллимлик чалышывундагъы къаны­гъывлу иши учун Найи­дагъа 2008-нчи йылда «Дагъыстан Республиканы билим беривюню отличниги» деген белги, 2012-нчи йылда «Дагъыс­тан Республиканы ат къазангъан муаллими» деген абурлу ат берилген.

Гьали охув йыл тамамланма аз заман тюгюл къалмагъан. 11-нчи ва 9-нчу класланы охувчулары экзаменлерине гьазирлигин гёрген. Экзаменлеге барагъан класланы охувчуларына ва оланы муаллимлерине уьстюнлюклер ёрайбыз.

 

Жават ЗАКАВОВ.

СУРАТДА: Найида Салаватова – охувчулар булан.