2023-нчю йылны ахырында Россияны Президенти Владимир Путин оьзюню сёйлевюнде 2024-нчю йыл–Агьлюню йылы деп белгиледи. Халкъарада оьзлени оьзден хасияты, битими, пагьмусу булан абур-сый къазангъан, ким де сукъланардай отав къуруп, уьй-эшик ачып,  биринден-бири тизив авлетлени тарбиялап, аякъ уьстге салгъан уьягьлюлер аз тюгюлдюр. Олайлардан бири болгъан халкъны сююмлю асил инсанлары Анав ва Шавлух Ибадуллаевлени танымайгъан­лар нагагь да ёкъдур. Агьлюню йылын оланы  къысматыны гёзел дюньясындан гезеп башлама сюебиз.

Паху  ГЬАЙБУЛЛАЕВА.

 

Бирче узакъ йыллар яшамакъ–зор насип ва шону булан бирге шо уллу загьмат ва оьр усталыкъ.  Ибадуллаевлер – Анав ва  Шавлух бютюн Дагъыс­танда  пагьмулу артистлер ва насипли агьлю гьисапда танывлу. Олар бир-бирин аявлап, бир-бирине табылып   бирче  яшайгъанлы 63 йыл бола. Гюмюш, алтын, изумрут тойларын белгилеп, гьали бриллиант тоюна  ювукъ болуп тура. Бриллиант– къаттылыкъны, тазалыкъны, терен ойну, гьакъыл­ны белгиси. Шоланы  къайсы да Ибадуллаевлени агьлю бирлешивюне  бары да якъдан къыйыша.

Шавлух Ибадуллаев, ону эсге алывларына гёре, оьзю де англап битмеген кюйде Анавну биринчилей гёргендокъ сююп къалгъан. О заманларда олагъа 10 йыллар бола болгъандыр… Бир гезик Шавлух Пионерлени уьюн­деги милли бийивлени  кружогуну репетициясына тюше.  Онда ону къурдашы бийий болгъан.  Тенглилери бийийген кююне къарап, гьайран бола.  Дагъы да ол илиякълы, саламатлы къызъяш Анавну ушатгъан.  Анав да бурма чачлы янгы гелген уланъяшгъа тергев бермей къоймагъан. Шолай арасындан оьтюп гетген учгъунлар заман гетип, бугюн де ожагъына иссилик береген уллу сююв оьртенге айланажакъ.

– Мен  бийивлеге  гелгенде,  эки сюювюмню даимге тапдым–Анавну ва бийивлени! Анам къаршы эди, тек мен даим от ялынлы лезгинканы  ва итти гёзлю,  узун эшилген ачыкъ чачлары булангъы къызъяшны гьакъын­да ойлаша эдим. Мен кружокгъа язылдым, яшыртгъын репетициялагъа юрюй эдим. Шондан берли  биз жут лезгинканы бирче бийийбиз, – деп хабарлай  Шавлух Иманмурзаевич.

Шавлух ва Анав – Къарабудагъгент районда тув­гъанлар.   Ол–гьелили, Анав–дёргелили. Тек Магьачкъаладагъы  Пионерлени уьюнде таныш болгъанлар, бир райондан экенни де билмегенлер. Шо вакътилерде оланы яшавунда узакъ замангъа айрылыв да бола.  Шавлухгъа 13 йыл битгенде, Магьачкъала­гъа Мосвадагъы циркни «Цовкра» деген аркъандан юрюйген гюпню башчысы, Дагъыс­танны халкъ артисти Рабадан Абакаров геле. Ол пагьмулу уланъяш­ны шоссагьат эс этген  ва  оьзюню коллективине чакъыргъан. Анасы узакъ тилевлерден сонг,  уланын тахшагьаргъа йибермеге разилик берген. Амма Шавлухну сююнч  булан пашман гьислер де къуршай. Ол герти артист болма ва дюньяны гёрме бек гьасирет бола, тек Магьачкъалада Анаву къалгъан, ол Шавлухгъа къайтгъанча къаражакъман деп сёз берген. Тек ол къачан къайтажагъын бирев де билмей…

– Шо 1953-нчю йыл эди. Арадан бир йыл оьтюп,  биринчилей цирк булан тыш пачалыкълагъа  бардым.  Къонакъюйде Юрий Никулин ва Михаил Шуйдин булан  бир номерде тура эдим. Шолай мени сапар яшавум башланды. Карта алып, не ерине бармагъым булан тийсем, шексиз кюйде мен баргъан шагьар болуп токътажакъ. Цирк булан 12 тюрлю уьлкелерде  болгъанман, – деп узата эсге алывларын артист, – шо йылларда Москвада совет циркни аты дюньягъа айтылгъан артистлери  ойнай: Олег Попов, Михаил Румянцев, Елена Бугримова ва кёп оьзге­лери… Йылда магъа Совет Союзну гьар тюрлю бойларындагъы бир нече школаланы алышдырма тюше эди, – деп иржая ол.

Циркде ишлей туруп, Шавлух Ибадуллаев бийикликден къоркъувун,  уялчанлыгъын, мен буланы алдында киммен деген ойларын  енгме  бажара.  Ол шонча да циркни коллективи  булан бириге, огъар агьлю себеплеге гёре,  ата юртуна къайтмаса ярамай деген хабар чыкъгъанда, шо барысын да уллу пашманлыкъгъа дёндюрдю. Тек авруйгъан анасыны алдындагъы уланлыкъ борчу бары да затдан артыкъ чыгъа. Не тизив башлангъан  цирк сагьнаны артистини ёлу, не касбу ёлдашларыны ва гюпню башчысыны тилевлери  ону токътатып болмай.

60-нчы йылда Шавлух Магьачкъалагъа къайта. О замангъа Анав берген сёзюнде табылгъан, 7 узакъ йыл къаравуллап тургъан. Шо йылда  олар уьйленгенлер.

Шавлух Дагъыстанны бийив ва йыр пачалыкъ ансамблине тюше ва арадан кёп заман да гетмейли,  ансамблни баш балетмейстери бола. Огъар буса шо вакъти янгы 24 йыл битген болгъан.

– Лезгинка–шо бир гиччи яшав! Шону сюжетини  аслу кюрчюсю  къаракъушну ва къувну гьакъында айтылагъан­ тарихи хабар­дан алынгъан. Эргиши къол­ларын  къаракъушну къа­натларыдай  яя. Къатынгиши къувну илиякълыгъына парх бе-регендей, сувну уьстюнден сыргъалайгъандай гёрюне, – деп хабарлай Шавлух Иманмурзаевич.

Къумукъ халкъ бийивлени герти устасы, накъырачы ва йырав, аркъандан юрюйген циркни артисти, Дагъыстанны халкъ артисти, Темиркъазыкъ Осетияны ат къазангъан артисти Шавлух Иманмурзаевич Ибадуллаев ансамблге 30 йылдан да артыкъ башчылыкъ этип гелген. 40 бийивню салгъан, хыйлы пачалыкълардан айланып чыкъгъан.

– Магъа уьчюнчю къыз тувгъанда,  мен ансамбль булан Францияда эдим. Сонг дёртюнчю къызыбыз да тувду, бешинчи керен агьлюбюзде бирдагъы яшыбыз болажакъ  дегенде, шо заман  Анав  магъа уланыбыз Айгъазини савгъат этди, –деп кюлей ол.

Биз балетмейстер булан  бирче йыр ва бийив ансамблде  ишлеген заманланы эсге алдыкъ, нечик  ол мени коллективге къабул этгенин ва мен бир эки репетициядан сонг бары да программаны уьйренгенимни, сонг хыянатчы болуп къачып,  «Лезгинка» ансамблге чыкъдым. ( Гьали де ону алдында этген ишиме уяламан).

Дагъыстанны районларында ва шагьарларында оьтгерилеген арты-алды  ёкъ концертлер. Ансамбль  Чернобыль станция  атылгъан сонг,  Украинада да болгъан.

Шавлух Иманмурзаевич   йыр ва бийив ансамбль «Дагъыстан» деген ансамблге айлангъан кююн ва  башчылары нечик алышынгъанын  пашман кюйде эсге алды.  Шо заман 90-нчы йылланы ахырларында Ибадуллаевлени агьлюсю Магьачкъаладан  ата юрту Гьелиге гёчмеге  токъташа. Олар юртда яшланы хореография  коллективин  къура. «Гьели» деген ансамбль узакъ да къалмай,  савлай районда танывлу бола.  Яшлар сююне туруп бийивлеге къуршала  ва районну, республиканы даражасындагъы чараларда ортакъчылыкъ эте.

Тек Ибадуллаевни тынчтурмас, ялтурмас яратывчу хасияты,  оьзю хыйлы  йыллар  умут этеген  халкъ йырны хорун къурмакъ деген проектни яшавгъа чыгъар­макъны талап эте. Муна шолай имканлыкъ тувулуна! Агьлюсю якълагъандан къайры, оьзю де жанлы кюйде къуршала ва бырынгъы къумукъ йырланы йырлама башлай.

Заман гетип,  янгы А. Къаплановну атындагъы «Къарабудагъгент» деген ансамбль Истанбулдагъы ва Ялтадагъы халкъара фестивалланы лауреаты бола. Репертуарында аслу гьалда–бырынгъы къанна къазакъ йырлар, сарынлар ва Ибадуллаевлер асырап жыягъан Агъай Къаплановну асарлары. Уьстевюне,  бу агьлю милли гийимлени сакълавчулары да дюр.  Эркъатын гьисапда «Милли гийимлени поэзиясы» деген регион фестивалларда, Ростовдагъы «Уьстюнлюкню шавласы» деген  халкъ яратывчулукъ  бютюнроссия фестивалда  ортакъчылыкъ этген. Дагъы да, олар  «Ялта» деген фольклорну халкъара фестивалында, Владикавказдагъы игит йырланы халкъара  фестивалында, Саратовдагъы  бютюнроссия этнофестивалда, «Тавланы сеси» деген  хор-музыка республика фестивалында  болгъан.

Шавлух Ибадуллаев – «Душа России» деген маданият тармакъдагъы РФ-ни  Пачалыкъ премиясыны лауреаты. Шо савгъат  халкъ инчесаниятны сакъланывуна ва оьсювюне уллу къошум этген, милли мердешлени оьзтёрече ярыкъландырывчу центрларын: школаланы, студияланы, устаханаланы къургъан  аты айтылгъан маданият чалышывчулагъа бериле. Савгъат булан бирче берилеген статуэтка  Ибадуллаевлени  уьюню лап гьюрметли еринде токътагъан.

13 йыл алъякъда,   Шавлух Иманмурзаевични  70 йыллыгъына ва Анав булангъы алтын тоюна багъышлангъан концертде ол Къумукъ театрны сагьнасында агьлюсю булан бийигенден къайры, 55 йыллар алдын йимик бийикде  илинген аркъанны уьстюнден юрюген. Юбиляр байрам чаралар башлангъанча бир сагьат алдын аркъандан эки керен юрюген сонг,  шогъар къаршы уланына: «Сен буса давление дейсен!» – деп масхара этген.

Буса да йыллар билинмей, таъсир этмей къоймай. Эр-къатынгъа гьали 80-нден де артыкъ бола. Биревлеге шо чагъында ювукъдагъы тюкенге етишмек  де – уллу уьстюнлюк. Ибадуллаевлени насипли агьлюсю бугюн де оьзлени  абзарын юрюте. Аслусу буса, гьали де бийийлер ва йырлайлар. Оьзлер ва ювукъ адамлары учун.

Эр-къатын Ибадуллаевлени  агьлюлеге, ветеранлагъа  ва оьзге белгили агьвалатгъа байлавлу оьтгерилеген чаралагъа кёп чакъыралар ва гьар заман къаравчулар оланы уллу гьюрмет булан къаршылайлар, гьаманда йимик олардан агьлю черни лап оьзек бийивюн–жут лезгинка бийивню тилейлер ва сонг хыйлы заман  сагьнадан гетме  къоймай  харс уралар. Оьзюнгню сюеген ишингни юрюте болгъан сонг, башгъачалай болмагъа кюй де ёкъ.

Бютюн оьмюрю инчесаниятгъа багъышланып гелген буса да, оланы яшаву даим булутсуз, чарс гюнлерсиз эди деп айтма тилинг айланмас.  Сандыкълар булан байлыкъланы жыймагъан. Аллагьгъа аманат болуп,  саламат кюйде яшагъан. Бир тюрлю къыйынлыкълагъа да къарамай, бир-бирине бакъгъан якъдагъы исси, инче гьислени, аминликни, гьюрметни сакълап, тизив авлетлерин де оьсдюрюп бажаргъан. Оланы уллу ва дос агьлюсю бар : 5 яшы, 10 торуну, торунларыны да 18 яшы, гьали оланы да яшларын къаравуллайлар. Байрам гюнлер барысы да Ибадуллаевлени тухум-тайпа ожагъында жыйылалар.

Агьлюню башчысы ва ону къатыны бютюн яшавун милли маданият мердешлени сакълавгъа, Дагъыстанны инчесаниятына къуллукъ этивге багъышлагъан, амма яшларыны бириси де ата-анасыны ёлун тангламагъан. Буса да торунлары Дагьир ва Гюлжан хореографлар болуп чалышалар.

Агьлю  насибини  ва сёнмейген сюювюню сыры недир деген аслу соравума,  Шавлух Иманмурзаевич: «Бары да сыры,  гёзел къатыным бугюн де мени гьар гюн эртенлер  къурч  йыр булан уята, эгер де къатынгиши йырлай буса, демек, ол–насиплидир. Биз барыбыз да–инсанларбыз! Заманда бир эришмек де пайдалы. Мен  урушмагъан эр-къатын бардыр деп бир де инанмасман. Бизин арабызда да бола, тек биз тез ярашабыз. Агьлю къурмакъ – бир масъа­ла, тек шону сакълап  болмакъ – башгъа иш, – деп тамаза бизин лакъырыбызны жамын чыгъара.

Жан жанына ярашып яшай деген сёзлени Ибадуллаевлени агьлюсю учун чыгъаргъандыр. Лакъырыбызны вакътисинде Шавлух ва Анав бир-бирини къолларын тутуп, айырмай турду. Бир-бирине къарайгъан кююнде де,  олардагъы гьашыкъ гьислер гьали де дёнмегенин исбатлай эди…

 

 Виолетта РАТЕНКОВА.