Наркомания–тезокъ инг де къоркъунчлу ва ожакълагъа балагь гелтиреген аврувланы бири болуп битген.
Бу – лап да оьрчюкген, жаныбызгъа гелип биздей чанчылагъан, даим бизин оюбуздан таймайгъан масъала. Неге десегиз, барыбыз да наркотиклени агъулу, къара къармагъына школа чагъындагъы яшлар тюшегенге мюкюр болгъанбыз демеге ярай.
Къайсыбызда да яшлар оюн манг этеген наркотиклеге нечик тарыгъан, неден башлагъан, не саялы гьасирет болгъан, кимни таъсирине тюшген, шо загьруманны къайдан таба экен деген ва олай дагъы да нечесе бизин къыйнайгъан соравлар тувулуна.
Озокъда, шогъар яшлардан тутуп, уллулагъа ерли не саялы иштагьланагъаныны себеплерин билмей, эшитмей, англамай да тюгюлбюз. Аслу гьалда бир-бири булан къурдаш яшлар гюп болуп бир ерге жыйылса, наркотик нечик зат экен деп татывуна къарама муштарлы бола. Башгъаланы: « Магъа шо гьажат тюгюл»,– деп къатдырып айтып, шоланы ари тебермеге гючю чатмай. Бирдагъылары гёнгюн ачмакъ учун, сонг да, намарт хыяллары булангъылар биревлеге ачув этмек муратда гюнагьсыз адамланы яшавун буза. Бу масъаланы чинк де бузукъ, нечакъы бола буса да осал яны – адам къылыгъын, намусун тас этген хатирсизлер, рагьмусузлар къазанып, байынмакъ учун гиччинев яшлар деп де языкъсынмай шо зийретни яялар.
Наркотиклени къоллайгъанланы савлугъу шайлы осаллашагъандан къайры, олар яшавуну тузун-бурчун билмей, къысматлары дарбадагъын болагъанны да унутма тюшмей. Шо мийин ютдурагъан агъу-оьлет къаркъарагъызгъа не йимик зиян гелтирежегин эсигизге салмагъа сюемен. Чинк де аслусу, бир керен шону татывуна къарагъанлар шондан дагъы айрылмажакълар. Шо зийретге чомулгъанлар алда йимик оьзлени сав-саламат тутмагъа сюймейлер, шо тайпаны нервалары, бавуру, бюйреклери, юрегини жымчыкъэтлери пайдасыз бола. Сонг да, наркотиклени торуна тюшгенлер СПИД, гепатит эмсиз аврувлагъа тарый. Олай да, бирлери жинаятчы ишлер этмеге башлай. Наркотиклени алмагъа акъча тапмакъ учун биревлени тонайлар, урлайлар. О тайпагъа къурдашлары, дос-къардашы, таныш-билиши арт бере. Неге тюгюл, шо языкълар бары халкъгъа къайгъы-дерт гелтирсе тюгюл, дагъы умпагьатлы иш этмеге къарамайлар. Ондан къайры, шоланы арасында охувсуз, уьйсюз-эшиксиз къалагъанлары аз тюгюл.
Наркотиклени къарангы, зулмулу дюньясына тюшгенлеге байлавлу республиканы наркология диспансеринде чалышагъан психатр-нарколог Рашит Манатов оьзюню ойларын айтды.
–Наркомания–савлай дюньяны къыйнайгъан, шону оьлчевюндеги кёп теренге тамур артгъан масъала. Шогъар къаршы савлай жамият биригип чаралар гёрмеге тарыкъ. Биз нечакъы сюймесек де, наркотиклеге оьрюм ва гиччи яшлар да урунгъан гезиклер де гьисапгъа алынгъан. Шо загьру нечеселени яшавун сёндюрюп, хыйлы агьлюлени тозуп тура. Гиччи чагъындагъы яшлар бир тайпа адам къылыгъын тас этгенлеге инанып, наркотиклеге чырмалып къала. Яшлагъа да, жагьиллеге де, оьзгелеге де шону бир керен къолласакъ, бир зат да болмас деген терс гьакъылдан арек турма герекни унутмагъыз демеге сюемен. Шо талайсыз шо гюнокъ яшавдан чакъсыз гетмеге болажагъын англама тарыкъ. Бир тирет деген сёзню унутугъуз. Шону арты узалажакъ, сиз шо къара балагьдан арчылма болмажакъсыз. Наркотиклени айрокъда синтетика тайпасы адамны савлугъу, психикасы учун оьтесиз къоркъунчлу деп гьисаплана. Бизин республика наркология диспансерни аслу мурады– яшлар, оьрюм яшлар ва оланы ата-аналары булан наркотиклени алдын алыв ишлер юрютмек.
Бугюн агьлюде тарбиялав гьаракатны артдырмагъа, ата-аналар ожагъында не къайдада наркотиклеге къаршы ишлер юрютмеге герекни гьакъында англатмакъны уллу агьамияты бар. Неге тюгюл, яшланы яшаву да, оланы савлугъуну гьайын этив де агьлюден башлана. Сав-саламат уьягьлюлер бар чакъы, жамиятыбыз да саппа-сав болажакъ. Агьлюлер булан бирге ведомстволар, тийишли къурумлар да наркотиклени яягъанланы ёлларын къыркъмагъа къаст этмесе, бирдокъда ярамай. Яшлагъа шоланы зияны гьакъда англатмагъа, оланы шо агъу магъа тарыкъ тюгюл деп къатдырып айтагъан къайдада тарбияламагъа борчлубуз. Бир гезик къоллагъан сонг, тез уьйренип къалагъан наркотиклени эсгермеге сюемен. Шолардан: героинни, фентанилни айрыча белгилемеге оравлу гёремен. Неге десегиз, шоланы аз оьлчевде пайдаландырмакъ да бек къоркъунчлу. Шоларда агъулар шайлы кёп.
Олай да, амфетамин, кокаин, метамфетамин наркотиклер нерваларына бек гючлю кюйде таъсир эте ва савлугъуна хыйлы зарал гелтире. Батареи, спайсы деген наркотиклеге нечик загьрулар къошулгъаны белгисиз экенге шолар да нечакъы да бек къоркъунчлу. Эгер ожагъыгъызда, таныш-билишни арасында наркотиклеге байлавлу масъала тувулунса, бизин республика наркология диспансерде шоланы заралы гьакъда пайдалы маълумат алмагъа боласыз. Ондан къайры, диспансерде сизге яшыртгъын къайда да нарколог консультация этежек. Къыйыны барлар Шота Руставелини атындагъы 57 в орамында ерлешген наркология диспансерге гелмеге яда шу номерлеге : 8(8722) 63-00-63; 8(928)963-00-63 сёйлемеге ихтияры бар,–деп билдирди Р. Манатов.
Паху ГЬАЙБУЛЛАЕВА.
