Умлайла Гьажиатаевна Залибекова – Буйнакск шагьар муниципалитетни янында иш гёреген маданият центрны башчысы, ДР-ни маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу, загьматны ветераны. Ол хыйлы савгъатлар булан белгиленген:  миллетлени  арасындагъы парахатлыкъны  ва разиликни   беклешдиривю учун, Афгъанистанда дав агьвалатлар 30 йыл алъякъда токъталгъан булан байлавлу, Дагъыстанда халкъара бандит уьюрлер  дагъытылгъанлы 20 йыл битгенлик булан байлавлу, «Ватанына бакъгъан сюювю учун» деген медаль, ДР-ни  къатынланы союзуну медалары, РФ-ни маданият министерлигини гьюрметлев грамоталары, Пачалыкъ Думаны баракалла кагъызлары.

 

Умлайла Залибековна мени оьзю­ню кабинетини посагъасында илиякълы къаршылады. Кабинетни бары да тамларын гьюрметлев грамоталар ва баракалла кагъызлар елеген.

– Мени учун савгъатлар адамланы, жамаатны ва Аллагьутааланы алдындагъы жаваплылыкъны эсге салыву болуп токътай. Савгъатлагъан буса, демек–тийишлидир. Тек шо алгъа барывну токътатма ва ялагъайлыкъ этмеге бир де себеп тюгюл! Янгыз къаныгъывлу чалышывунг сени савгъатларынгны къыйматлыгъын гертилемеге бола.

Биз исси лакъыр эте туруп, Умлайла Гьажиатаевнаны кабинетинде кёп заман олтурдукъ. Терезе тюпдеги паркда гюз айлар ва еллер тереклени ва уьлкюлени япыракъларын уьзюп, якъ-якъгъа учура эди. Шогъар да къарамай, аналар оьз­лени гиччи яшларын геземе чыгъаргъан… Бай ва бырынгъы тарихи булангъы Буйнакск алдагъы мердешлерин унутмай, бугюн де оьзюню сабур-саламат яшавун узата. Умлайланы яшав-турушу да мунда башлангъан.

Ата-бабаларыны арасындан Умлайла янгыз оьзюню уллатасын таныгъан. Ол Уллу Ватан давну бары да акъубаларын гёрген адам гьисапда яшларына, торунларына бакъгъан якъда бек талаплы эди. Ол динге бек берилген, инанагъан­ адам эди, бары да бош заманын Къуранны охувгъа багъышлай эди. Умлайла эсге алагъан кюйде, уллатасы сийрек иржая, тек иржайса, шо олагъа, яшлагъа бир сыйлы савгъатдай болуп токътай болгъан. Ону оьзюню тарбиялав къайдалары болгъан: уллатасы охуп турагъан вакътисинде, ол оланы шашыкъ ишлерин гёрмейдир деп эсине геле болгъан. Бек янгылыш болгъанлар…

– Ону тюбюнде чакъалары булангъы оьзюнден сув ичеген графини бар эди, – деп узата Умлайла. – Бир- бирде торунларына абзардагъы булакъдан сув алып гелтирмеге тилей эди. Биз ону тапшурувун кютмек учун, елдей айлана эдик. Тек ол биз сув гелтиргенде де неге буса да иржаймай эди, къашларын тюе эди. Бир гезик уллатасы Умлайлагъа да сув алып гелмекни тилей. Къызъяш графинни тюбюнде къалгъан сувну тёгюп, бир нече керен ичин чайып, сув ала, уьстюн кагъыз салфетка булан сибирип, уллатасына алып бара. Муна шо заман тамаза иржая…

Умлайланы анасы яшларын артыкъ талашма къоймагъан. Етти яшындан янгыз Умлайла ва къызардашы сав къалса да, ол оланы да ёнкютмеген. Гьарисини оьз борчлары бар эди ва гиччиден берли гьар этген ишине, гьар абатына жавап берме тюше деген шартларда тарбиялана эди. Атасы буса… Ол къызларыны бек инамлы адвокаты эди, къатынына къызларына шолай бек талаплы кюйде янашма тюшмей деп тилей эди. Ол яшавунда бир болгъан ишни эсге ала. Умлайла янгы капотланы гиймеге бек ушата болгъан. Гезикли керен капотун хоншудагъы къызлагъа гёрсетмеге имканлыкъ болмай ту­рагъанда, анасы ону къырыйын­дагъы тюкенге нап алма йибере. Умлайла къайтып гелегенде хапарсыздан йыгъылып, къолундагъы нап булангъы шиша сына. Капоту палчыкъгъа бёлене ва яман нап ийисден тола. Ол йылай туруп, уьйлерини къырыйындагъы чырланы артына яшына ва оьзюн атасы къутгъарар деп умут эте. Ону гертиден де къутгъаргъанлар. Уллатасыны иниси, педучилищени дарс беривчюсю Байсолтан (о да давда болгъан) йылап турагъан Умлайланы эс эте, алып педучилищеге бара, охув класланы, китапхананы гёрсете. Муна шо гиччирек сапардан сонг, ону яшавунда янгы девюр башлана, огъар зор дюньяланы эркинлиги ачыла.

 

Йырав болма сюймеди…

 

Шондан сонг хыйлы сувлар эниш акъгъан.

– Мен шо училищени охуп битдирдим, диплом алгъанда мени Тлярата районгъа бакъдырма сюйген эдилер. Яхшы чы директорубуз Гьажи Шиллаев гьайымны этди, мени учун педагогика институтну музыка факультетинде ер тапды. Шо бир де къаравулланмагъан агьвалат болуп токътады. Неге тюгюл, менден алда биревге де шолай имканлыкъ берилмеген эди. Гьажи Сайитович магъа этген яхшылыкъны мен бугюн де унутмайман.

Къайда ва не ерде охуса да, Умлайланы гьайран тавушуна барысы да тергев бере, дарс беривчюлери огъар охувун консерваторияда узатмакъны таклиф эте. Буйнакск шагьарны музыка школасында иш­лей туруп, ол шагьар жыйынны эки керен депутаты болуп сайлана. Огъар адамлагъа кёмек этмекни мекенли ёллары ачыла, оланы дертлери ва къыйынлары булан яшама башлай.

 

Германиядагъы музыка школа

 

80-нчи йылланы ахырларында Умлайла яшлары булан Германияда турагъан эрини янына бара ва Ютеборгда 4 йыл музыка школасында ишлей. Бир гезик олар концерти булан Эберсвальдеге бара. Умлайла шонда Расул Гьамзатовну «Мен чи шо йыл уллу эдим» деген шиърусуна гёре язылгъан романсны йырлагъан.­ Къаравчуланы да­гъыстанлы къатынгишини йырлагъан кюю бек кепине гелген. Тек Умлайла сагьнагъа чыгъып, инг алдын Ватаныны бай маданиятын гёрсетмеге сюе ва толу кюйде мурадына етишген деме ярай.

 

Анадаш шагьарына къайтгъанда…

 

Анадаш Буйнакскиге къайтгъанда, Умлайлагъа маданият уп­равлениени башын тутма таклиф этгенлер. Тюзюн айтгъанда, шогъар управление деп айтмагъа тилинг айланмас эди. Гиччи кабинет ва не чараларда ортакъчылыкъ этилежегини гьакъында бир план да ёкъ, акъча да гёрсетилмей…Бары да затны янгыдан аякъгъа тургъузмагъа тюше. Муна шо заман Умлайла Гьажиатаевна айланасына оьзю йимик анадаш маданиятына жаны авруйгъанланы жыйып, маданият центрны къуралар ва шону сагьнасында кёплени эсинде къалгъан концертлени оьтгерелер.

Гьали центр республиканы–«Мой Дагестан», «Горцы», «Шавла», «Песни гор» деген чебер ва маданият фестивалланы ортакъчысы.

Умлайланы яратывчулукъ битими, гьатта адатлы тархланы къурч агьвалатлагъа айландырма имканлыкъ бере. Мисал учун, ол биринчилей «Абзарны гюнюн» ара­гъа чыгъаргъан. Хоншулар бир-бири булан ювукъдан таныш бола, бир-бирини тухум-тайпа тарихин билмеге башлай. Аналаны гюнюне, 8 Мартгъа багъышлангъан байрам чаралар да кёплени эсинде къалгъан. Шагьарда 1999-нчу йылда террорчулар атылтгъан яшавлукъ уьйню къурбанларына багъышлангъан пашман жыйынланы да даим ол юрюте. Амма лап артда Россияны Игити Магьаммат Нюрбагьандовну эсге алып оьтгерилген чара, гертиден де, кёплени эсинде къалажакъ. Умлайла ону ата юртуна баргъан, ювукъ адамлары, хоншулары, ону булан бирче охугъан къурдашлары булан таныш болгъан. Сапарыны натижасына гёре, Игитге багъышлап таъсирли йыр язгъан.

«… Толгъан зал. Жаным талпына ва юрегим титирей. Къатынгишилер гёзьяшларын яшырмай йылайлар. Умлайла йырын узата, бир ерде тавушу къартыллама башлай. Концертни ахырында Игитни атасы Нюрбагьанд Нюрбагьандов: «Мен уланыма багъышлангъан кёп чараланы гёргенмен, тек сиз бугюн оьтгерген концерт шоланы барысындан да озгъандыр. Аллагь рази болсун, сизге, барыгъызгъа да », – деп айтгъан.

Умлайла айтагъан кюйде, шо чараланы сценарийлери неге буса да ону тюшюнде, уьйдегилер барысы да гюнлюк аваралардан къавшалып юхлайгъанда шыплыкъда тувулуна.

Ол къайсы чарагъа уруна буса да, иш ёлдашларына: «Яда оьр даражада оьтгеребиз, яда шо ишге урунмайбыз»! – деп алданокъ бувара.

 

Гюч къайдан геле?

 

Огъар гюч къайдан геле? Гьар яратывчу талпынывларына не зат якълав болуп токътай? Янгыз тизив ёлбашчыдан къайры, макътавлу ана ва уллана болма не зат имканлыкъ бере?

Умлайла шекленмей – шо Аллагьгъа инаныв. Умлайла етти ке­рен Маккада гьажда болгъан, гьар хамисгюн межитге бара, онда къатынгишилер жыйылып салават салалар, дуаларын этелер – шо юрек­лени тазалай ва ювукъ адамларына бакъгъан якъда сююв гьислени тувдура. Огъар Украинада оьлген асгерчилеге зикр этмеге тюшген. Баласын тас этген ананы юрек ярасын солкъ этердей сёзлени тапма тынчмы дагъы? Аллагьгъа инаныв огъар кёмек эте ва къайгъырагъан ана Умлайлагъа: «Сени назмуларынг юрегиме бираз сабурлукъ салды»,– деп айтагъанда, шо да Аллагьутааланы иши экенни биле.

 

Гележекге умутлар

 

Буйнакск шагьардагъы къатын­ланы советини башчысы гьисапда ол оьзюню алдына эрлери Украинадагъы хас асгер чарада ортакъ­чылыкъ этеген къытынланы яшавун тынчлашдырмакъ деген муратны салгъан.

Ону тезги хыялы – ДР-ни халкъ артисткасы Зоя Чунаева булан Буйнакскиде «Ойна, аргъан!» деген бютюнроссия фестивалны оьтгермек.

Бирдагъы бир умуту – ерли музейде «Жагьил дагъыстанлы къызъяш» деген конкурсну оьтгермек. Шо конкурсда къызлар инг алдын милли гийимлени гёрсетежек эди.

Гетген йыл Умлайланы таъсирли башы булангъы «Оьлюмден сонггъу яшав» деген шиъру китабы басмадан чыкъды. Гьакъ юрекден тувулунгъан сатырлар гьар юрекде умутну учгъунларын тувдура, гележекге инамлыкъ бере…

 

Агьлю

 

Умлайланы яшавда хыйлы адам­лар къуршайгъанына да къарамай, огъар лап ювукъ адамлары гьисапда къызардашы Умрайгьан ва эри Магьамматхан къала.

– Биз эрибиз булан бирче 45 йыл яшадыкъ, эки яшны оьсдюрдюк. Мени къысмат шолай агьлю чер булан табушдургъанына Аллагьутаалагъа гьали де алгъышлар этемен. Ону ата-анасы нече де тизив уланын тарбиялагъан болгъан. Уланыбыз Азамат агьлюсю булан Москвада тура. Ону уьч яшы бар. Къызыбыз Камила эри ва уьч яшы булан Буйнакскиде яшайлар.

Шюкюр Аллагьгъа, уьюбюзде ону яхшылыгъындан парахатлыкъ, сююв, бир-бирине гьюрмет этив оьмюр сюре, торунларыбыгъа да шону варисликге къоюп гетмеге хыялыбыз бар.

 

С. БУЛГАЕВА.