1941-нчи йылны 22-нчи июнунда тиши-тырнагъына ерли савутлангъан немис-фашист асгерлер йыртгъыч жан йимик хапарсыздан ватандаш давдан сонг мекенли аякъгъа туруп да битмеген бизин элибизге чапгъын этген. Къарагюн гелгенде, охувун, ишин бёлюп, уьлкебизде яшайгъан­ бары да миллетлени уланлары ва къызлары, къолуна савут да тутуп, рагьмусуз душмангъа къаршы тургъан. Язбашны ели, яйны яллав, гюзню янгурлу, къышны сувукъ гюнлеринде бир де кант этмейли, шо къыйынлыкъланы алдында бирдокъда бюдюремейли, бавукъ болгъан окопларда олтуруп, хав ерни бавурлап ятып, сувукъ оьзенлеге тюшюп, юхламайлы, ял алмайлы, арымайлы-талмайлы, ашсыз-сувсуз дегенлейин ябушгъан.

Совет солдатлар эки де якъны чайып алып гелеген ташгъындай пачалыгъыбызны теренине багъып­ талпынагъан фашист елевчюлени алдына мугькам тирев салып токътатып, сонг олагъа къатты къапас да уруп, бир токътавсуз гечеси-гюню булан къувуп, Совет Союзну дазусундан оьтгерип, чыкъгъан «уясына» − Берлинге гийирип, Рейхстагны келлесине Уьстюнлюкню байрагъын да къакъгъан. Фашизмни тамурларындан юлкъуп чыгъарып ташлап, ватандаш борчун тетиксиз кютгенлер, Европаны халкъларын гитлерчилерден азат этгенлер.

Ери гелгенде совет солдатлар тартынмайлы, осал болмайлы, Ватаныны эркинлиги учун азиз жанын къурбан этген. Олайланы арасында Анварбек Бициевич Бициев де бар. Ол 1917-нчи йылда Бабаюрт районну Хамаматюртунда тувгъан. 1942-нчи йылны 10-нчу мартында Хасавюрт район военкомат ону Къызыл Армияны сыдраларына чакъыргъан.

Анварбек Бициев 4-нчю гвардиячы атлы корпусну 10-нчу Къызыл байракълы Къубан къазакъ атлы дивизиясыны 36-нчы гвардиячы атлы полкуну батареясыны топчусу гьисапда Уллу Ватан давда оьжетли душман булан кёп керенлер тартышгъан, гьасиретли гёзленеген Уьстюнлюкню гюнюн ювукълашдырмагъа оьз къошумун этген.

1943-нчю йылны январ айында Анварбек фронтдан язгъан эки кагъыз бугюнге ерли сакълангъан. Арадан оьтген 80 йылны ичинде кагъызлар саргъайгъан, кёп охулгъанлыгъындан тавшалгъан, мелевше тюслю шакъы булан язылгъан сёзлер яйылышгъан. Буса да, гёзлеринге «намус» салсанг, кагъызланы охумагъа бажарыла.

Кагъызларда талчыкълы йылланы ругьу гьис этиле, Ватаныны къоччакъ якълавчусу давну гёрмеген наслуну элин къорумагъа, парахатлыкъ учун ябушмагъа чакъы­ра деп эсинге геле. Муна шо гьислени охувчулар да сезсин учун, кагъызлагъа къалам тийдирмейли, бар кююнде газетде бермеге токъташдыкъ.

 

«Салам кагъыз!

Иннагьу мен Бициев Анварбекден кёп уллу ва гьасиретли саламларымны багъышлайман мени азиз агъаларым Къырымсолтангъа, Аханайгъа, Абдулгьажиге, Ижигъа, Жучугъа, Ахыйгъа, Салийтагъа, Бурлиятгъа, Асиятгъа, Нисаханымгъа, Патиматгъа, Зубайдатгъа, Айнудинге, инишиме, Камилге ва гиччилеге Саламдинге. Сонг мурат — дюньда сизге савлукъ болсун. Мени гьалымдан сорасагъыз, мен де бек яхшыман. Мени бир оюм бар буса, шо да гьар заманда сав-саламат болмакъ, сизин булан гёрюшмек. Ондан сонг, Ижи, Кабахан, сиз магъа гьеч талчыкъмагъыз. Сиз мени кёп яхшы билесиз. Эгер мен эки ташны арасында къалсам да, Аллагь буюрса, башымны алып къутулуп болурман деп ва сизин булан гёрюшермен деп эсиме геле. Шолай болма да болур, Аллагь буюрса.

Ондан сонг сиз магъа кёп кагъыз­языгъыз ва оьзюгюзню яшав гьалыгъыздан языгъыз. Ондан сонг айрокъда сизге язаман.

Ижи, мен ач тюгюлмен, тек уьй аш эсиме тюше, айрокъда акъ экмек, къысгъача айтгъанда, акъ аш.

Ондан сонг, Ижи, Кабахан, сиз шулай этигиз. Бизге 1-нчи январ болгъунча посылка алмагъа ихтияр берген. Посылканы авурлугъу 5 кило болмагъа герек. Ижи, сиз шулай этигиз. Кагъызны алгъандан сонг 2-3 гюн къалдырмайлы, аш этип, посылканы ичине ашны да ва барыгъызны да гьазир суратларыгъызны салыгъыз, унутмагъыз. Эгер де шо кепде суратларыгъыз булан болмаса, мен шо посылканы ташлажакъман.

Ижи, 5 кило аз зат. Бир экмек гележек. Сиз бир посылканы бир гюн, бирдагъы посылканы экинчи гюн салып йиберигиз. Ижи, мен шолай умут этип къарап туражакъман. Вёрегиз, посылканы ичине емиш салмагъыз, мунда емиш кёп бар. Ижи, ашдан къайры зат болмасын ва су­ратларыгъыз­ да болсун. Ижи, мен умут этип туражакъман. Арадан бираз заман гетип, болса магъа тез бир юн къолгъап­лар, уюкълар болмаса, юн чораплар йиберигиз, Ижиден мамукъ тёшлюк къаравуллайман. Шу­ланы да тез салма къарагъыз. Шуну булан магъа дагъы зат тарыкъ болмажакъ. Ижи, сизден шу 3 посылка мени умутум. Ижи, сизге бек инанып яздым. Шу кагъызны алып, экинчи гюн кёп гьапур-чупурну излеп турмайлы, уьйде бар затдан этип салыгъыз. Къуру экмек салсагъыз да, айып этмежекмен. Сизин бир кагъызыгъызны алдым. Бир стакан кама да салыгъыз.­ Кюй болса, мен де суратымны йибережекмен».

 

Гьар заман фронтдан гелген кагъызланы охуй­гъан­да, даим гёз алдынга бир гёрюнюш гелип къала. Бу гезик де шолай болду.

…Уллу авлакъ. Ондан-мунда къара тютюн ташлап яллайгъан танклар, гюлле чалып, лепир болуп ятагъан фашистлер… Душманны чапгъыны гери урулгъан. Ол гезикли чапгъынын башлагъан­ча шыплыкъ заманны совет солдатлар бошуна йибермей: узун окопланы хыры булан къол пулемётланы, автоматланы ва гранаталаны да салып, бирлери сабурдан лакъыр эте, бирлери папирос тарта, бирлери савутун тазалай, бирлери буса уьюне кагъыз яза. Болма ярай, муна шулай аркъасын окопну тамына да таяп, Анварбек шу кагъызланы язгъандыр.

Кагъызлардан Анварбек таза юрекли, яхшы амаллы улан болгъаны ачыкъдан ачыкъ гёрюне. Беш минутдан оьзюне не болажагъын билмейген яш уьюндеги гьалны ахтара, дос-къардашны савлугъун сорай, къызардашы Нисаханымгъа ичибуша, огъар­ енгил ишге чыкъ деп тилей, бир де кант этмей, «мен бек яхшыман» деп къоя, ювукъ адамларыны юреклерине рагьатлыкъ сала, тек фронтдан янгылыкъланы язмай, болма ярай, язмагъа къойма да къоймай болгъандыр.

 

«Салам кагъыз!

Иннагьу мен Анварбекден кёп уллу салам азиз къызардашым Нисаханым сагъа. Саламдан сонг мурадым — сени савлугъунг. Мени гьалымдан сорасанг, мен де бек яхшыман. Сав-саламат гёрюшмекден къайры, дагъы къайгъы ёкъ. Ондан сонг, Нисаханым, сен неге кагъыз язмайсан? Не учун сен уланкъардашынгны унутдунг? Эгер сен язмасанг, мен де язмажакъман. Сен кагъыз яз. Ишингде бусанг, сен не ишлейсен? Нисаханым, сен кюй бола буса, шо ишни къой. Ашлыкъ гелеген ишде ишле. Мен шолай ойлайман.

Ондан сонг бизин якъда не гьал бар яз ва суратынгны сал. Ондан сонг Ижилагъа гёрсетмейли, шу кагъызны Супуйгъа бер.

 

* * *

Иннагьу мен Анварбекден, мени ёлдашым Сайпитден кёп уллу салам Супуй сагъа. Саламдан сонг аслу мурат — савлукъ. Мени гьалымдан сорама сюйсенг, мен де бек яхшыман. Уьйге къайтып, аманлыкъ булан яшамакъдан къайры, дагъы къайгъы ёкъ.

Ондан сонг, Супуй, сен неге шулай болдунг? Мени гёрмейген ерде сен бир гюн де яшама болмас деп, оьзюнгню гьалынгдан гьар гюн кагъыз язар деп эсиме геле эди. Мен нече кагъыз язып тураман, сенден кагъыз алмагъанман. Язмайгъанынгны себеби недир? Сен кагъыз яз. Яда сен мени гёрмесенг де къайгъыр­май бусанг, шону да яз.

Ондан сонг сен уьюгюзге бардынгмы? Сени токъаламадымы? Шону да яз. Яда мен барсам, атанг къалакъ алып чапмай къоярмы? Супуй, сен юртдамысан? Яхшы затланы гелтирдингми? Не затланы гелтирдинг? Шо агъач карават бармы? Къызыл стол, шкап, шоланы къойма. Ондан сонг аякъмашинлер бармы? Шоланы да юртгъа гелтирип, майлап жый. Шо Арсланбекге берилген этиклени алдыгъызмы? Яда буса къалдымы? Шону да яз.

Ондан сонг сен шу ка­гъыз­ны алгъандокъ, магъа яз. Оьзюнгню гьакъынгдан бары да затны яз. Мен шону дагъы гёрюрменми деп, вёре, эсинге гелмесин. Аллагь буюрса, сав-саламат къайтып гёрюрсен ва, Аллагь буюрса, къайтажакъман.

Супуй, тез кагъыз яз ва тез сурат йибер. Ондан сонг чораплар онгарма къара».

 

Кагъызларында айта­гъан кюйде, Анварбек Бициевге эсен-аман уьюне къайтмагъа, дос-къардашы булан табушмагъа насип болмай. Ол 1943-нчю йылны 31-нчи авгус­тунда Ростов областны Неклин районуну Ефремовка де­ген юрту учунгъу душман булангъы къызгъын ябушувларда жан берген, шондан сонг Къызыл Юлдуз орден булан савгъатлангъан.

Лап да яшайман деп турагъан­ заманында гележекде билим алыр­ман, касбугъа ес болурман, иш­ге тюшермен, уьй-эшик тигер­мен, агьлю къурарман деп тура­гъан 26 йыллыкъ уланны ярыкъ умутларын къысмат ярты ёлда бёлюп къойгъан.

1983-нчю йылда Ефремовка деген юрт гитлерчи елевчюлерден азат этилгенли 40 йылгъа айлангъаны генг кюйде белгиленген. Байрам чараларда Анварбек Бициевни ювукъ адамлары: анасы, Ижини къызлары Нисаханым ва Патимат, къызардашы Зулайханы уланы Алимсолтан, Бийболатны уланы Солтан ва Салимсолтанны къызы Женнет ортакъчылыкъ этгенлер ва къардаш къабурланы алдында эсделикге сурат да чыгъар­гъанлар.

Асгер борчуна амин болуп, Ватаныны азатлыгъы учун дав майданда жан берген Анварбек Бициевни аты къумукъ халкъ бар чакъы, ерде ятмажакъ. Шогъар бирдокъда шекленмеге тюшмей.