- Журналист агьамиятлы масъаланы гётере
Дагъыстан Темиркъазыкъ Кавказ федерал округунда табиат, топуракъ ва маъдан байлыкълары булан танывлу. Базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде регионну яшавлукъ-экономика масъалаларын ёрукълашдырывда бар имканлыкълар некъадар асувлу кюйде пайдаландырыла деген сорав арагъа чыгъа.
Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде, бизин республикабызда агропромышленный тармакъны оьсдюрювге айрыча тергев бакъдырыла. Шо гьакъда Россияны Президенти Владимир Путин йимик, регионну башчысы Сергей Меликов да гьар тюрлю оьлчевлерде оьтгерилеген ёлугъувларында оьз пикруларын аян-лашдырагъаны белгили.
– «Ич ва тышдагъы талапланы гьисапгъа алып, сурсат аманлыгъы учун юрюлеген гьаракатда юрт хозяйство тармакъны къуллукъчуларына пачалыкъны янындан материал ва ругь якъдан этилинеген кёмекден тёкмей-чачмай тутумлу кюйде пайдаланмагъа уьйренсек, болдурулагъан продукцияны оьзюне токътайгъан багьалары да ёрукъгъа тюшежек, – деди Сергей Алимович РФ-ни экономика министри Максим Решетников булангъы ёлугъувунда. – Гележек учун аграр тармакъда борчларына бажарывлу кюйде янашагъан юрт хозяйство касбучуланы ва башчыланы гьазирлемесек бажарылмай. Гьалиги базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде – илму-техника имканлыкъланы кюрчюсюнде оланы билимлерин камиллешдирив бизин алдыбызда токътагъан жаваплы борч. Неге десегиз, производствону натижаларын ёрукълашдырыв бизин билимлерибизни даражасы булан тыгъыс кюйде байлавлу. Айтмагъа сюегеним, тармакъ министерликлеге алгъа салынгъан борчларын бирлешип чечмеге таклиф этилине. Охувчулагъа, студентлеге дарс береген муаллимлени, алимлени билимлери де гьалиги яшавну талапларындан артда къалмагъа тюшмей.
Шо гьакъда Дагъыстанда ишчи сапары булан болувунда Россияны экономика министри Максим Решетников да айрыча эсгерегени негьакъ тюгюл. Артдагъы йылларда бизин республикабызны гьар тюрлю тармакъларында ачылагъан янгы иш ерлер билимли ва англавлу касбучуланы гьазирлемекни талап этегени гьакъда унутмагъа ярамай. Яшырмагъа негер тарыкъ, бугюнлерде Дагъыстанны ягъарлыкъ-энергетика тармагъында къаршылашагъан четимликлер де шону ачыкъдан ташдыра. Янгыртыв ишлени 2027-нчи йылгъа ерли толу кюйде тамамламакъ учун бажарывлу касбучуланы гьаракатындан къуллукъланы сан яны да гьасил болажакъ.
Уьстде де эсгерилгени йимик, бар имканлыкъланы къолдан чыгъармайлы, базар девюрде регионну экономикасыны аграр ва промышленный тармакъларында производство ишлени ёрукълашдырывда ишлетив промышленностну пред-приятиелерин къуруп пайдаландырывгъа берив агьамиятлы. Айтмагъа сюегенибиз, республикабызны байлыкъларын хаммал гьисапда тышгъа йиберип турмайлы, еринде ишлетмеге уьйренсек, озокъда, байлыкъларыбызны хайырындан болагъан гелимлени къоллап умуми регион сурсатны къадарын къолайлашдырма да хыйлы рагьат болажакъ.
Ломай харжлар гёрсетиле
Уьстде де эсгерилгени йимик, алгъа салынгъан жаваплы борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун пачалыкъны янындан гёрсетилинген кёмекни йимик мадарлы адамланы ва къурумланы-маячыланы харжларын да талавургъа салмайлы, асувлу кюйде къолламагъа таклиф этилине. 2024-нчю йылда Дагъыстанда къурулуш тармакъда тувулунагъан талапланы гьисапгъа алып, промышленный производствосу булангъы уьч предприятиени къурмагъа ва пайдаландырывгъа бермеге гёз алгъа тутулгъан.
Буссагьатгъы вакътиде «КипПромКаспий» деген индустрия паркны кюрчюсюнде Каспийск шагьаргъа ювукъда къурулуш маллар учун уьч инвестиция проектлени яшавгъа чыгъарывгъа байлавлу ишлер давамлаша. ДР-ни промышленност ва сатыв-алыв министрини заместители Мадина Къайыпованы баянына гёре, къурулуш маллар чыгъарагъан заводланы къуруп пайдаландырывгъа бермек учун мадарлы кампанияланы янындан 2,7 миллиард манат акъча маялар гёрсетилген. Белгили болгъаны йимик, «Роял», «Капитал Инвест-Пром», «Трубопласт» деген ихтиярлары дазуландырылгъан жамиятланы харжларына уьч де идарада 500 адамгъа янгы иш ерлер болажакъ. Гьалиге ерли шо майданда 150 янгы иш ерлер ачылгъаны гьакъда айрыча эсгермеге тюше. Шолагьа касбучулар ДР-ни загьмат ва яшавлукъ министерлигини ва шолай да производство предприятиелени есилери бирлешип оьтгереген конкурсланы натижасында билим даражасына гёре къабул этилине.
Алдагъы йылларда топлангъан сынав аянлашдырагъаны йимик, промышленный производство булан машгъул болагъан уллу предприятиелер герек. Белгили себеплеге гёре бизин республикабызда шолай предприятиелер аз экенине де къарамайлы, бюджетге тёленеген налогланы къошуму 30 процентден кем тюгюл. Шону учун гележекде республикабызны аграр тармагъыны къуллукъчуларыны талапларын гьисапгъа алып, юрт хозяйство продукцияны ишлетеген, сакълавгъа салагъан ва сатывгъа чыгъарагъан логистика центрланы къурувгъа да тергевню артдырмаса, хайыр алмагъа бажарылмай.
– 2023-нчю йылны гьасиллери аянлашдырагъаны йимик оьсюмлюкчюлюк ва гьайванчылыкъ тармакъларда 212,2 миллиард манатны оьлчевюнде продукция болдурулгъан, – деди Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерилигини коллегиясыны генглешген жыйынында ортакъчылыкъ этген ДР-ни Гьукуматыны Председатели Абдулмуслим Абдулмуслимов. – Шо да алдагъы йыл булан тенглешдиргенде 24 миллиардгъа артыкъ бола. Демек, аграр тармакъ оьсювню ёлунда. Озокъда, юрт хозяйство продукцияны ишлетмеге ва сакълавгъа салмагъа имканлыкълар ахтарыла ва асувлу предприятилени къурувгъа тергев арта барагъаны да гележек учун юрт хозяйство продукцияны болдурагъанлар, ишлетегенлер ва къоллайгъанлар учун хайырлы болажакъ. Иш ерлер ва шолай да бюджетлеге тёленеген налогланы жыйымлары къолайлашажакъ. Борчларына бажарывлу кюйде янашагъан юрт хозяйство къуллукъчулар пачалыкъ кёмеклер булан таъмин этилежеги гьакъда да айрыча эсгермеге герек.
Белгили болгъаны йимик, бизин республикабызда бугюнлерде агро-промышленный тармакъда сурсат аманлыкъны оьлчевюнде къурулгъан 8 инвестиция проект яшавгъа чыгъарыла. ДР-ни инвестициялар ва далапчылыкъ агентлигини прес-къуллугъу береген баянлыкъгъа гёре, эсгерилген проектлени толу кюйде яшавгъа чыгъарып къоллавчулагъа пайдаландырывгъа бермек учун 5,9 миллиард акъча маялар гёрсетилгени гьакъда да айрыча эсгерилди.
Хаммалны сатма тынч, ишлетме къыйын…
Гертиден де, артдагъы йылларда бизин республикабызда ерли бай-лыкъларыбызны асувлу кюйде пайдаландырмакъ учун гёрюлеген чаралар тергевню тартмай болмай. Ерли маъданлардан къурулуш материаллар гьазирленегенде йимик, артдагъы йылларда аякъ гийимлер тигеген фабриклени производствосу да айлана якъдагъы талаплагъа гёре генглешдириле. Чалтикни тазалайгъан ва дорбалагъа тёшейген цехлер ишлей. Юрт хозяйство продукцияны ишлетеген, сакълавгъа салагъан ва сатывгъа чыгъарагъан предприятилени къурув да тергевсюз къалмай. Дагъысын айтмагъанда, бизин республикабызда 150 минг тон юрт хозяйство продукция салынагъан ва сакъланагъан холодильниклер булан ишлейген имаратланы къуруп пайдаландырмакъ учунгъу гьаракат давам этиле. Шону учун пачалыкъны, мадарлы къурумланы ва далапчы адамланы акъча маялары да къоллавна.
Гьалиги заманда ягъарлыкъ-энергетика комплексини имканлыкълары асувлу кюйде пайдаландырылмаса, алгъа салынгъан борчланы, пачалыкъ тапшурувланы толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа четим. Муна шо саялы да, гележекде бизин республикабызда къарнапны ва шолай да табии газ ягъарлыкъны ишлетип гьазир малланы ич базарларыбызгъа чыгъарсакъ, къоллавчуланы пайдасына багьаларын ёрукълашдырма лайыкълы къуллукъ болур эди.
Дагъыстан – аграр республика
Республикабызда сакъланагъан къой ва эчки малланы санаву йыл сайын артып тербей. Гьали де 4 миллионгъа ювукъ сакълана. Дагъысын айтмай къойсакъ да, йылда бизин республикабызда къойчулукъ тармакъдан 14 минг тон юн къыркъыла. Тек не этерсен, юнден этилинеген малланы чыгъармагъа имканлыкълар ёкъ саялы, Россияны оьзге регионларына ва шолай да Китай, Белоруссия пачалыкълагъа йибериле.
Озокъда, шолай гьал булан разилешип турмагъа тюшмей. Айтмагъа сюегеним, оьзюнде 50-ге ювукъ адам ишлейген биргине-бир «Кавказ юн» деген йылда 1600 тон юнню тазалайгъан жамиятны производство гючлери республикагъа аз. Шону гьисапгъа алып, Дагъыстанда йылда 3500 тон юнню тазаламагъа ва шолай да йибек гьазирлейген цехлени къуруп, 2025-нчи йылда пайдаландырмагъа бермек учун 350 миллион инвестиция харжланы къолама ва ишчи ерлени 200-ге етишдирмеге гёз алгъа тутулгъан.
Къ. КЪАРАЕВ.
СУРАТДА: «Кавказ юн» деген жамият.
