«Къаракъуш бар сав дюнья баш иеген»
Дагъыстанны халкъ шаирини 115 йыллыгъына
Абдулвагьап Сулейманов – яхсайлы. Яшлайын етим къалып, дос-къардашны кёмеги булан башлап юртунда, сонг Дербентде орта билим алгъан. Уллу Ватан давну ортакъчысы, дагъыстан язывчуланы союзуну председатели, шаир, таржумачы ва журналист, Къумукъ театрны директору. Ону яратывчулугъунда тарихи агьвалатлар, янгы совет къурулуш, дав ва игитлик, агьлю яшав, патриотлукъ тарбиялав аслу ерни тута.
Дагъыстанны халкъ шаири, РСФСР-ни маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу къумукъ адабиятда терен «харш» къоюп, къумукъ охувчуларыны сюювюн къазанып гетген. Тюпде ону шиъруларын беребиз.
Адабият бёлюк.
Оьктемликни уьч шарты
Къаршы болсам, очарланы кюйлейген
Адамланы лакъырына тынглайман,
Оьктемликни сангъа салмай сёйлейген
Бирлерини ким экенин англайман.
Олагъа мен байракъ этип чюеген
Къаракъуш бар сав дюнья баш иеген,
Инг де къоччакъ уланлары дюньяны
Оьзю булан тенглешмеге сюеген.
Шонча шолай кем зат буса оьктемлик,
Неге дагъы къаракъушну макътайбыз?
Къаябашда оралгъанын бир гёрсек
Оьмюр бою эсибизде сакълайбыз?
Себепсиз зат ёкъ дюньяда бир самакъ,
Неге айта къаракъушгъа оьктем деп?
Неге тюгюл не ябалакъ, не варкъ-варкъ
Айтып болмай: «Ондан мени нем кем?», деп.
Къаргъа, жагъа, гюкюк йимик жанлар чы
Сорама да къоркъа, гьатта о ким деп.
Ондагъы шо оьктемликни уьч шарты
Муна шулай: бийикдеги яшаву,
Къаттылыгъы тырнакъланы, бурунну,
Гючлюлюгю эки елкен къанатны.
Бу затланы барыны да башбаву–
Чирик этлер тюгюл, таза загьматны
Натижасы экенлиги ашавну.
Разилик бар юрекде
Бир байрам гюн тёшю толгъан бир нече
Ювукъларым магъа багъып къарады:
«Такъма затынг ёкъ тюгюл бар экенчин
Тагъып неге чыкъмадынг?»–деп сорады.
Мен лакъырны узатмагъа сюймедим,
Ойлашдым, сонг оьз-оьзюме сёйледим:
Яшда йымшакъ шанжалларда олтуруп
Ял алмадым, байлагъа къой багъылды,
Кёкрегимни онгун-солун толтуруп,
Етимликни орденлери тагъылды.
Йыгъылгъанны гёрсем, тартып тургъуздум,
Къайгъыланы гёрсем оьтдюм кюстюне,
Олар этген алгъышлар да къошулду
Тёшдеги шо орденлени уьстюне.
Дагъы затгъа ер къалмагъан тёшюмде
Деп, олагъа къарадым мен иржайып.
Уяндым, бу болгъан экен тюшюмде,
Къысматыма болдум эпсиз ажайып.
Къысмат мени яшлар атгъан холадай–
Башлап терен зинданлагъа ташлады.
Мен–къанаты къыркъылгъан къуш баладай–
Харманышып айлангъан сонг башлады
Уьстюме нюр шавлаланы чачмагъа,
Инг де бийик оьрлеге ёл ачмагъа.
Шаир этди, магъа йырлар яздырды,
Абурума абур къошду, сыйлады,
Оьзю магъа базды, мени баздырды,
Бир ерде де мени унутуп къоймады.
Башымны лап бийиклеге тийдирди,
Дагъы артыкъ бийик де ёкъ тиймеге,
Сав дюньяны халкъын бирдей сюйдюрдю,
Дагъы артыкъ сююв де ёкъ сюймеге.
Агъам болуп ябушдуруп айланды,
Йыгъылгъанда къапаслады бетимни,
Депутат да болдум–халкъым сайлады,
Дагъы негер арзы къала етимни?!
Ата болду, ана болду герекде,
Огъар толу разилик бар юрекде!
Айтар эдим
Дагъыстанда инг де бийик тавлар деп
Мен айтмайман, бар дагъы да бийиклер.
Ойлашаман, шолай десем давлар деп
Хоншудагъы оьзге мени йимиклер.
Каспий оьзге денгизлерден терен деп
Мен айтмайман, бар ондан да теренлер.
Тек сораса арив нече керен деп,
Айтар эдим арив деп минг керенлер.
Мен гьеч халкъны кем гёрмеймен бираз да,
Халкъ деген сёз оьзю таза алтындай,
Тек, къайсы эл арив десе Кавказда,
Дагъыстан деп айтар эдим тартынмай.
Мен къоркъагъан бирев
Ёммакъ айтып яшда хоншу тамаза,
Къоркъгъан эдим бир йыландан, бир девден…
Айып тюгюл уллуда да тап-таза
Жаным гете къоркъуп мени биревден.
Кимдир десенг, шо къоркъагъан биревюм,
Къара адам–бет де къара, юрек де,–
Къысмат сенден биргине-бир тилевюм:
Эт къабурун ону менден арекде!
Такъсырламай къоймай бусанг, гечикме,
Яллат мени, бузлат къоюп сувукъда.
Мунда оьзюм кюй табарман нечик де,
Онда магъа этме ону ювукъда!
Сен де, мени охувчум, кёп гьюрметли,
Сюе бусанг шо биревню билмеге,
Сюй, абурла, адамланы бир бетли,
Экилерин къойма ювукъ гелмеге!
Къойсанг, тёрде болур ашынг бишгенде,
Сен бар ерде он этер бир яхшынгны,
Хантав къалып, тюз ишинг терс тюшгенде,
Эркек сёзюн айтмас, сёйлер башынгны.
Дослагъа
Дослар гьали заман болгъан нартлагъа
Къаплап ерлер салма аргъумакъ атлагъа,
Лансыллайгъан шёшгелени беллеге,
Чачакълы тав ямучуну елбеге
Тагъып савбол этме ана тавлагъа!
Арнавутлар болуп тюшме давлагъа!
Гьайт ёлдашлар, аргъытайыкъ атланы,
Бизге гёнгю кюлемесин ятланы–
Ягъаланы явлар басгъан гюнлерде
Янтайышып туралар деп уьйлерде!
«Шолайланы деген бизин аталар
Папахлары явлукъ болсун чюйлерде!..»
Явлукъ десе о да дослар тюгюл тюз,
Явлукъланы кем гёрмейбиз бугюн биз!
Явлукъларын атып бизин аналар
Шлем гийген, дав фронтгъа баралар.
Бизин игит къызардашлар ва къызлар
Фронтларда яна болуп юлдузлар.
Къызларыбыз тюзлер булан тавларда,
Тарыкъ болса, ишин къоюп бавларда,
Гьаппа-гьазир фронтланы сайлама,
Эгер тийсе ярабызны байлама.
Оьле бусакъ ажжал борчун къурмагъа,
Оьлсек бизин орнубузда турмагъа!..
Оьлме тюшсе–оьлюм бизге бир кепек,
Тек душманны беш оьлтюрюп бир оьлмек!
Хорлукъ чу бар шу къызышгъан гюнлерде
Къангып гелген ажжал тийип уьйде оьлмек
Оьзюнг йимик уланлардан айрылып
Акъ тёшекде асыранып жан бермек!..
Шолай оьлюм айланмасын къабакъгъа,
Къара юзлю биз бармасбыз топуракъгъа!
Бизин игит аталар да явларда
Дагъыстанда, тюзлер булан тавларда
Къызгъанмагъан оьмюрлерин йиберген
Бизин учун душман булан давларда.
Оьлме тюшсе эркек болуп бир оьлген,
Осал болуп минг оьлмекни кем гёрген!
Уьстюнлюкню алмай туруп къыйында,
Яхшы уланлар ички де ичмес жыйында,
Абзарында акъ бандитлер бар чакъы
Къабул этмес дослар берген сыйын да.
Сыналгъан сонг сый да болур эр учун,
Эрлер буса яшай янгыз эл учун!
Уьстюбюзге тюшген элни намусу–
Шо намусну дослар бугюн кютейик!
Тавуш уллу Сталинни тавушу,
О чакъыра,тезлик булан етейик!
Орам бойлар тюгюл бизин черибиз,
Фронтларда дослар бизин ерибиз!
Дослар, гьали заман болгъан, сиз дегиз!
Аргъумакъ атланы тез-тез ерлегиз!
Дослар булан савболлашып гетейик,
Узакъ къалмай фронтлагъа етейик.
Ватан учун биз давлагъа тюшербиз!
Душман болат тав болса да тешербиз!
Гьазирлеген Я. БИЙДУЛЛАЕВ.
