Гьалиги шаирлени инг де  пагьмулуларындан болгъан Муса Шихавовну дюньядан гетгени кёп де болмай. Ол оьзюню тамаша асарлары булан кёп тюрлю яшавлукъ масъалаланы къуршагъан. Ону къайсы шиърусун алсанг да, шонда янгыз оьзюне хас болгъан  оьзтёречелигин  гёресен, сезесен. Ол оьзюню «Уят мени юрегимде бюлбюлню», «Гечикген атлы», «Танг сагьатны сырлары», «Яшлыгъымны сеси», «Ел учургъан кагъызлар», «Ажжалны иржайыву» деген  жыйымлары булан гьалиги къумукъ адабиятда янгы бет ачгъандай болду.

Оьзюню яратывчулугъун Муса, оьзге шаирлер йимик, гьашыкълыкъны темасындан башлагъан. Шаир мингсиз таза гючлю сюювню алгъышлай туруп,  гьасиретликден зар гече:

 

Сагъа гьашыкъ юрек бара атылып,

Не этме герек сююв дертин ичгенмен.

Гёзлерингни денгизингде батылып,

Къашларынгны къармагъына тюшгенмен…

 

Шаир оьзюню сюювюню гючюн, нечакъы къыйын буса да, «юлдузланы сёндюрюп, айны чюйлеп буса да, геч болса да, сюйгенини янына етишме къастлы. «Яралангъан юрекге йырдан ямав салгъанман», дей.

Сюйгенини чачларын сыйпама сюйсе де, «къойну толгъан насип къоймай тербенме» деп шаир оьзюню гьашыкълыгъыны игьтиятлыгъын сездире. Ва амма «Гьашыкълыкъ хаш-хаш ашатса да, «гёню къалын дюнья» ону  менлигине «дев йыгъырдай топ атгъанын» айта.

Тек шаирни юрегинде умут сёнмей. «Боз булутлар кёкню япгъан заманда», сюегени  бир ерде бардыр деп ойлашгъан шаир оьзю ону исивю булан  бузгъа дёнмей къалагъанын айта.

Сонг шаир «сюювню де абуру тюшгенин» айта туруп, ону абуру киселеге байлавлу дей. Й.Къазакъ «биз нетейик бир Аллагьны сююп де этген ишине» деп ону этген ишин къабул этип къойгъан эди буса, башгъа девюрню адамы Муса Худайны терсин тюзлеме къастлы. Шолай гьалгъа да «бизге шулай язгъан  дейлер Худайым, тек Худайны да ярар терсин тюзлеме» дей.

Бу сатырларда шаирни сююв ёлундагъы тавакеллиги сезиле. Гьасиретлик гьашыкълыкъдан къутургъандай болуп, «эринлер   экиге минген» дей.

Сонг  «оьзю оьлгенде де («Инсульт») сюйгенини гёзьяшлары яягъына тамып тирилтегенин де айта туруп, сюювню гючюнден сюйгенини «къув бойнун», «сигьрулу хурма гёзлерин», мюгьлетде минг керен  оьпме сюегенин айта.  Тек ону сюювюне жавап къайтарылмай къала.

 

Аривлюгюнг болса да

Йыр язар йимик шаир

Сенден Зугьра болмады

Менден болса да Дагьир.

 

Чыгъардынг магъа закат

Юрекни агъусундан.

Сен магъа арт бергенли

Юрекни ягъы сынгъан, – дей.

 

Муса Йырчы Къазакъдай, оьзю­ню заманындан хабар бере туруп, «Дерхор болгъан девюрню диваны ёкъ» дей. Аршда юлдуз янмайлы, оьзюню оьмюрю гетип барагъанын айта туруп, «эгь, анангны саттыхырыч пич дюнья, чёбю чыкъгъан ашар чёпюре», дей. «Келлеси манг, кекели къан заманлар», оьзюне чыкъгъанын айта туруп, бу дюньяда Аллагь  бизин сююнмесдей этмесин деп къоша. Оьзюню заманында «ана малдан артыкъ болгъан къоччакълар, тек оланы барысы да бичилген» деп токъташдыра. ­Оьзюню «дув девюрюнде»

 

Лобанлар оьр канзилеге атыла.

Тюекъушлар къайыргъа баш сукъгъанлар.

Гьакиммен деп гелген бир-бир баливлер

Аллагьгъа да гьазир гьакъыл уьйретме»,

дей туруп, «Адам булан илбис тезден ойнашлар болгъанын» айта.

 

Оьзюню бир-бир асарларында Муса къумукъланы гьалиги гьалын булай суратлай:

 

Юрюшюбюз сокъмакъ тюгюл, ёл тюгюл.

Халкъыбыз оьзден тюгюл, къул тюгюл.

Яхшылар айтгъан-чанчгъыда

Яманлар айтгъан буса сол тюгюл.

Бу «дордуманлы дув девюрде дыгъыжарым чыкъды, дерт ютдум» дей. Сонг Муса оьзю оьзюне маслагьат этеген сатырлары   («Таман чокъугъанынг заманны.Яхшыны да яманны да от басгъан»)  ону терен гьакъылына, гьислерини тазалыгъына, рагьму булан яшап,  гезелликге гьасирет экенине шагьатлыкъ эте. Бу сатырларда шаир яшавну философия гёзден гечирегени гёрюнюп тура.

Оьзюню бир-бир асарларында Муса «яшав нечакъы бузукъ буса да, ону яхшы янлары да барны» айта.

 

Дослар буса ойнатагъан тёрюнде

Халкъынг буса иржайгъан бир оьрюмде.

Аякъларынг кюйле харсгъа, бийивге.

Кимге тарыкъ къайгъылар да, оьлюм де.

Муса къанна къазакъ йырлардан илгьам алып, артыкъ игитлиги булангъы къоччакъ эрлени атындан язылгъан шиърусунда

 

Мендюр, мендюр, мендюрмен

Гёз ачгъанлы  эл намусум.

Къагьарланса, къысымында таш увгъан.

Бет ерлерде бармакъ чертип от якъгъан,

Аясында арслан этин къувургъан.

Юмуругъу  енгсе эр дюрмен дей.

 

Оьзюню къоччакълыгъын ол дослукъгъа багъышлай.

 

Посагъамны дос аягъы оьтгенде,

Тёшюм ташып, пентин юлкъа чепкенде.

Сюйдюм уруп бийитермен дюньяны

Дос йыбатма тасма къылны чертгенде» дей.

Бу «саттыхырыч дюньяда» шаир сююнч булангъы яшавну  Аллагьдан  тилейгендей бола. Оьзюню юрегине «сюювден нал  къакъгъанын» айта туруп, Муса «оьз элине байракъдыр елкеним» дей.

Оьзюню сатирасы булан шаир  къалп  дослукъгъа  къаршы  чыгъа туруп.

 

Не гёрдюм, не гёрмедим,

Гёрдюм нече баливню.

Отлугъу ожагъымда,

Элден тышда елинин…

 

Оьзюню кёп четимликлерден  оьтюп  чыныкъгъанын Муса  булай англата:

Къарагъайны къалынындан оьтгенмен

Мююзлюлер къара болсун юзюгюз дей.

Шаирни юрегини тазалыгъы­на, намусуна шагьатлыкъ эте школада охуйгъанда ону такъсырлай туруп, къулакъларын буруп тургъан, бир бутдан тургъузуп мююшде къатдыргъан муаллимлерине багъышлангъан шиърулары. Бу асарларда шаирни муаллимлерине бакъгъан уллу гьюрмети сезиле. Уллу болгъанда да оьзюню хаталарын  тюзлеме  олар етишмегенин айта.

Табиатны инчеликлерине, гёзеллигине багъышлангъан  Мусаны тюпде берилген асарлары

 

Бармакъ учундан туруп,

Гёрмеген йимик сав ай.

Ал гюнешни энгинден

Оьпмеге къарай субай.

 

Эрневюне сыйышмай,

Шабур агъа сыйышмай.

Кимге де шыбышламай

Шабур магъа шыбышлай

 

деген шиърулары охувчуну къурчун къандыра.

Мусаны асарлары бай тил булан яратылгъан. Унутулгъан эсги сёзлер булан янаша гьали къолланагъан янгылары да ёлугъа.

Поэзияны хадирин билегенлер учун Мусаны яратывчулугъу – герти савгъат.

 

А -Къ. АБДУЛЛАТИПОВ,

Л. ШАБАЕВА.

 

Муса ШИХАВОВ

 

Челтирли терезелер

 

Темир эшик гьанцыллап ач къанчыкъдай

Мени ютуп япды тишнек авузун.

Хапарсыздан торгъа тюшген жымчыкъдай

Юрек иче гьёкюнчню акъ увузун.

 

Туснакъ уьйде тамакюню ийиси

Пайпелекни ийисидей леззетли.

Къонакъ учун, сайки, магъа бириси

Сураты ёкъ ерин йырта газетни.

 

–Тарт, буруп тарт, нерваланы дарманы,

Къарсаласанг ишинг бармас оьрюшге.

Гёрсетмесин Аллагь дагъы яманын

Бугюн бизин тыкъгъан булан мююшге.

 

Бири охуй уьйден гелген кагъызын,

Сонг ийислей…жыя… ята аювдай…

Тек чалт туруп, алгъан йимик янгысын

Шо кагъызны охуй гёзюн айырмай.

 

Гёр хоншумну, арнавутдай эркекни,

Ол къарсалай бу дюньягъа тувгъангъа.

Оьзю буса ийлеп къара экмекни

Дёгереклеп минчакъ ишлей зувгьангъа.

 

Суву къачгъан минчакълар, сонг, парахат,

Тизилелер терезени хырына.

Бармакъларын сугъуп челтир арагъа

Гюнеш ону сыйпама кюй къыдыра.

 

–Зувгьан этме бола эдигиз уьйде де,

Айт да, Агъав, мунда негер тюшгенсиз?

–Гьай, къаркъара, къулум, шулай сюйреле,

Кисенг бошда тилинг къала югенсиз.

 

Аздыргъангъа азиз ашлар саларын,

Къымивёрин къысгъа эте бириси.

 

Бири буса най-най эте санларын

Сурат пурха йимик ону териси.

 

Сагъынч да бар, гьёкюнч де бар юзлерде,

Ачув да бар яшырылгъан топланып.

Мунглукъ да бар, сакълыкъ да бар гёзлерде,

Тарыкъ ерде сёз де окъдай сапланып.

 

…Темир эшик гьанцыллап ач къанчыкъдай

Мени ютуп япды тишнек авузун.

Хапарсыздан торгъа тюшген жымчыкъдай

Юрек иче гьёкюнчню акъ увузун.

 

Харс ур чу яш! Ал капотлу гёзелдей

Инче белли шавла гирген уьюме.

Ал шавласы булан йыракъ гюнешни

Сюемен мен чанчылып бир бийиме.