Халкъ авуз яратывчулукъну бырынгъы жанрларындан бириси болгъан айтывлар ва аталар сёзлери гьар къайсы тилни де байлыгъын, ону гёзеллигин гёрсете, гьар кимге де халкъ гьакъылны теренден англамагъа ва оьзюню тилин итти, таъсирли сёзлер булан камиллешдирмеге кёмек эте.
Демек, бугюнлерде Дагъыстан Республиканы милли политика министерлигини харж маясыны кёмеклиги булан филология илмуланы доктору, профессор Н.Э. Гьажиагьматовну «Къумукъланы айтывлары ва аталар сёзлери» деген китабы басмадан чыкъды.
Китапгъа педагогика илмуланы кандидаты, доцент, Дагъыстан илму центрны оьр илму къуллукъчусу А. Сайитов редакторлукъ этген. Рецензентлери – филология илмуланы докторлары, профессорлар А.Абдуллаева ва Э. Гьажиев.
Алда чыкъгъанлары булан тенглешдиргенде, бу китап, биринчилей, оьзюню оьлчевю булан тергевюн тарта: 548 бетли жыйымгъа 25 мингге ювукъ айтыв ва аталар сёзлери гирген; экинчилей, бу китапда хыйлы айтывланы ва аталар сёзлени диалект вариантлары гёрсетилген; уьчюнчюлей, бир-бир айтывлагъа ва аталар сёзлерине англатыв баянлыкълар берилген. Шулар бары да китапны агьамиятлыгъын артдыра. Муну къумукъланы маданиятында бир агьвалат деп гьисап этмеге ярай.
Китапны онгаргъан автор, оьзюнден алда бу масъалалар булан машгъул болгъан фольклорчуланы ишлерине де таянып, кёп уллу ва къужурлу материал жыйгъан, ону топлап, бир тартипге салып ерлешдирген.
Гиришив сёзюнде Н.Гьажиагьматов, къумукъ фольклорну уьйренивню, гележек наслулар учун ону сакълавну агьамиятын эсгерип, китапны уьстюнде этилген ишни, ону тизими ва нечик къолламагъа герекни айта. Айтывларда кёп вариантлы къошумчаланы язылышын, оларда токътав белгилени къолланышында болагъан башгъалыкъланы эсгере (мисал учун, тилде къолланагъан байлавучсуз къошма жумлаларда айыргъыч салынагъан ерде айтывларда оланы маънасын гючлендирмек учун кёбюсю узун гьыз салына).
Озокъда, булай уллу ишде кемчиликлеге ёл берилмей де къалмай: китапгъа бир-бир белгили, терен маъналы айтывлар гирмеген; бир-бир айтывлар такрарланагъанда йимик (маънасы бир, тек тизиминде аз тюрлю башгъалыкълары бар).
Озокъда, бир адамгъа булай уллу ишни янгыз кютмеге тынч болмай. Автор айтагъан кюйде, китап басмагъа берилгенден сонг да, ол хыйлы айтывлар жыйып тура ва гележекде ону толумлашдырып, янгыдан тиражын артдырып (бу китапны 500 экземпляры тюгюл ёкъ) чыгъармагъа умутлу.
Китап филология касбучулагъа, тюрк тиллени ахтарагъан алимлеге, къумукъ тилни сюегенлеге пайдалы болажакъ.
Бизин мухбирибиз.
