Гьар гюн йимик телевизордан да, гьар тюрлю интернет торунларында пелен яшны савлугъу шайлы тюгюл, огъар операция этмеге яда аврувун бакъмагъа харж герек деп халкъдан кёмек тилейгенлер бола. Сонг да, ким де психика якъдан артда къалагъан яда яшгъа 5-6 йыллар бола буса да сёйлемейгенлер, гьеч бир затгъа да маъна бермейген, оьз дюньясыны аламатлары булан яшайгъан (аутизмге тарыгъан тайпа), къаркъарасын санталыкъ, эринчеклик басгъанлар, гьар-бир ишни астаракъ этегенлер, биревню сёзюне де къулакъасмайгъанлар ва олай нечесе савлу­гъуну кемчиликлери булангъы яшлагъа расланмай къалма­гъанбыз. Гьатта бир тайпаларыны ата-аналары авлетини къайгъысын толу кюйде англамай, я себеплерин билмеген кюйде яшайлар. Ахырда, йыллар гетип, яшыны гьалы, гёнгю бирден-экиге алышынмайгъанны эслеп, врачланы, психологланы ахтармагъа башлайлар.

Мисал учун, касбучулар англатагъан кюйде, эгер анасыны къарнындагъы вакътисинде нарыстаны башма­йыны оьсюв даражасы осал кюйде къалгъан буса, яшны савлугъуна зиян бола. Шо агьамиятлы масъалаланы да гёз алгъа тутуп, Москвадан гелген нейропсихолог, педагог, уллулар учун да психолог Елена Аксёнованы кёмеги булан Дагъыстанда «Юлдуз» деген нейроцентр ачылды.

Шо гюн «Юлдуз» деген нейроцентрны директору Патимат Гьалимова оьзлени якълап Москвадагъы клиниканы ва яшланы психологу Елена Завьяловагъа, Елена Аксёновагъа, Дагъыстанны халкъ артисткалары Ру­къуят Гьамзатовагъа, Зайнап Абсаматовагъа ва оьзге касбучулагъа, жамият чалышывчулагъа разилигин билдире туруп, бу центрны яшланы савлугъун беклешдирмек, олагъа кёмек этмек деген хыяллар булан ачмагъа токъташгъанны айтды.

Артда къонакъланы, аналаны сёйлевлеринден сонг центрны алдына не йимик муратлар салынагъанны гьакъында хабарламагъа да Елена Аксёновагъа сёз берди:

– Гертиси, янгыз нейропсихолог, педагог, уллуланы психологу тюгюлмен, мени дагъы да касбуларым бар демеге ярай. Логоритмиядан, дефектологиядан, олай да зондовый массаж, логомассаж нечик этмеге тарыкъны да уьйренгенмен. Гьасили, барын да санай турмайым, биз шунда яшланы башмайыны бир-бир бёлюклери, къантамурлары тюз кюйде, бир ёрукъда оьсмей, оланы психикасына, сёйлевюне, юрюшюне-турушуна, оьзлени тутагъан кююне нечик таъсир ­этгенни мекенлешдирип, оланы бир-бир санларындагъы кемчиликлерин тайдырмагъа кёмек этмеге сюебиз. Мундагъы касбучулар яшланы психика гьислерин, башмайыны нейронларын, къаныны айланывун янгыртмакъ, башмайыны ишлевюн яхшылашдырмакъ учун чалышажакълар.

Тюзю, бу нейроцентр къурмагъа герек деген ой магъа 10 йылдан да кёп алда гелген эди. Мени оьзюмню методикаларымны бири де­нгиз ягъалар булан байлавлу эди. Мен башлап шу мурадымны Израилде яшавгъа чыгъармагъа сюйген эдим. Шо саялы онда бир нече йыллар яшап, методикаланы уьстюнде ишлеп, гьазирлеп турдум. Тек декрет отпус­камдан сонг Израилден эсе, Дагъыстанда ачса яхшы болмасмы экен деп таклиф этгенлер арагъа чыкъды. Шолай, мен бу йылны июль ­айында эки жумагъа Дагъыс­тандагъы гьалгъа къарама деп гелген эдим. Шо саялы да бир башлап республикадагъы гиччипавлар булай центргъа не къадар харлы экенни билмек учун августда савлугъу толу тюгюл 7 йыл чагъына ерли яшланы гьавайын къабул этип, оланы не къыйыны барны ахтардым. Шо заман бир нече 10 йыллыкъ чагъында­гъылар да гелди. Мен бу масъаланы агьамиятлыгъына да маъна, багьа берип янашдым. Гертиси, шо тергевлер мени гьисап­ларыма гёре тюз чыкъмай, бек ичимбушду. Озокъда, шо гюн бизден насигьатлар гёзлеп, савлугъу осал яшлары булангъы аналар да бар эди.

 –Негер талчыкъды­гъыз дагъы?

 –Бизин алдыбызгъа гелгенлени арасында сёйлейген якъдан акъсайгъан, гьали де адамшавлу ерине етишип сёйлеп болмайгъанлар бар эди. Психика якъдан артда къалагъанлары, сенсорная депривация деген англав бар. Шо адамгъа бир нече психика аврувлар гелтирмеге бола. Бир тайпа яшлар тыш янда не зат юрюле, не агьвалат бар буса да, шогъар къулакъасмай, немкъорай янаша. Оланы шолай гьалына къарап, шунда центр ачмаса ярамайгъанны англадым. Уьстевюне, мени иш ёлдашларым, мундагъы таныш-билишим оюмну якъладылар. Айрокъда мен къургъан, аркъатаяма болагъан командам.

Шу биз ижарагъа алгъан бина бир башлап гиччи кабинет эди, гьали буса центргъа айланды десем де ярай. Бизин гележекге юрегибизге тутгъан кёп уллу умутларыбыз, планларыбыз бар. Айтагъаным, янгыз Дагъыстан булан дазуланып къалмай, гьаракатыбыз тышда да оьсеген, яйылагъан кюйню сюе эдик. Гьали буссагьат биз савлугъунда тетиги бар яшлагъа кёмеклешмеге къарайбыз.

Мисал учун, шунда бизин гючюбюзге инанып гелгенлер 8-9 йыл битген яшлар эди. Эгер де ата-анасы авлетлерин 2-3 йыллыкъ чагъында нейропсихологлагъа гёрсетип, савлугъун амалгъа гелтирмеге имканлыгъы, шартлар болгъан буса, бугюн шо яшлар толу кюйде сёйлежек эдилер, психика якъдагъы кемчилик­лери ёрукълашажакъ эди. Гьали оланы ата-анасы балаларына о заман кёмек этмеге болармы эди дагъы деп бизден сорай­гъанда, ичингден къыйналасан, тюз жавабыбыз булан оланы юрегине дагъыдан да бек дерт салма сюймейсен. Озокъда, биз олар булан ишлеп, къыйын буса да, умутларын сёндюрмей гьаракат этежегибизге бирдокъда шек­ленмейбиз.
Бизге бу центрда ишлемеге яхшы англаву булангъы касбучулар тарыкъ. Буссагьат шону уьстюнде ишлейбиз. Шо учун Москвадагъы инг де уллу нейрореабилитационный центр булан сёйлешгенбиз. Ондагъы касбучулар заман-заман гелип яшланы савлугъун, гьалын тергежеклер.

Ондан къайры да, Моск­вадагъы врачлар булан да гьакълашгъанбыз, невролог­лагъа да хыялларыбызны анг­латгъанбыз. Мен, гертиден де, билимлерине инанагъан адамлар булан иш тутмагъа сюемен. Кимни де чакъырып, ишге къуршамагъа болмайман. Сиз де эслеген кюйде, бугюнгю пайдалы ёлугъувда Моск­вада клиникада психолог да, яшланы психологу да болуп ишлейген Елена Завьялова да ортакъчылыкъ этди. Ол бизге Москвадан гелип, гетип туражакъ. Дагъы да Дагъыстандан да яшлар учунгъу бир психолог бар. Айшат Умаханова деп дефектологубуз да бар. Ери гелгенде эсгерип де къояйым, бизин ишни Дагъыстанны билим берив министерлиги де якълады. Олай да, биз ата-аналаны группасын да ачгъанбыз. Олар бизин булан байлавлукъ тутмагъа да бола.
Кёп йыллар Дагъыстан педагогика университетде ишлеген, бугюнлерде «Юлдуз» деген нейроцентрны директору Патимат Сайитовна Гьалимова оьзюню ойларын айтды:

–Елена Аксёнова бизге бираз замангъа деп, Дагъыстандагъы яшланы кююне къара­йым деп гелген эди. Гертиден де, психикасы, башмайы булан байлавлу савлугъуну гючю осал яшлар аз тюгюл экенни гёргенде, нейроцентрны гьа­йын этмесе бажарылмайгъанны билди. Бизин Дагъыстанны, адамланы, бары да затны ушатды, мундагъы халкъгъа исинди. Бизде Дагъыстандан тышда яшайгъан яхшы муратлар булан гелген адамгъа къол ялгъап, пайдалы иш этмеге къарайыкъ деп ойлашдыкъ. Мен психолог тюгюл бусам да, педуниверситетде ишлеп, педагогикадан сынавум бар экенге Елена Аксёнованы тилевюне гёре, гьар-бир ишге къол ялгъама башладым. Онда-мунда барып айланмагъа тюшдю. Сонг бизге гьар тюрлю жамият ишлеге къуршалып айланагъан Зумурут Дайитова, Гюлзарият Хангереева да къошулду. Биз де аутистлеге, нерваларындан парахат тюгюл яшлагъа, башмайы зараллангъанлагъа, сёйлейгени осал тайпагъа ва олай нече тюрлю къыйыны-дерти барлар учун да инсаплы, умпагьатлы иш болар деп ойлашдыкъ. Шу бинаны да оьз гючюбюзню де къошуп, барыбыз да бирлешип, эбе-хырлы этип онгардыкъ. Озокъда, биз сюеген кюйде де болмады, амма гьалгъа гёре яман да тюгюл. Инг де яхшысы–шу центр ачылгъаны.

Гертиден де, шону ичиндеги кабинетлер сёйлеп болмайгъанлар, нейропсихология якъдан артда къалагъан­лар, генетика аврувлары булангъылар (аутизм, дауна), операциядан сонг наркоздан башмайы зиянлангъанлар, айтагъан сёзню, лакъырны гьаранбалагьгъа англай­гъанлар, логопед яндан (алалия, дислексия, дисграфия, дизартрия ва башгъа) къыйыны барлар учун гьазирлегенлер. Шо гюн яшланы арасында психологиягъа байлавлу конкурс да оьтгерилди, гиччипавланы да савгъатлап, гёнгюн алдылар.

Озокъда, бу гьали янгы ачылгъан центрны дагъы да хыйлы этмеге тарыкъ ишлери де бар. Шолар да аста-аста бир амалгъа гележекге инанабыз.