Уллу алимибиз ва ярыкъландырывчубуз Абусупиян Акаевни 150 йыллыкъ юбилейи 23-нчю ноябрде ону ата юрту Тёбен Къазанышда узатылды. Сагьат 10 вакъти. Мунда, юртну ортасындагъы майданчагъа кёп халкъ жыйылгъан. Шатлы жыйынны районну маданият бёлюгюню ёлбашчысы Рукъуят Устарханова ачды ва юрютдю.

– Савлай Дагъыстангъа, Темиркъазыкъ Кавказгъа ва дюньягъа белгили болгъан алимибиз Абусупиян Акаевни 150 йыллыгъына байлавлу жыйылгъанлагъа баракалла билдиребиз. Къазанышны интеллигенциясыны сиптечилиги район администрацияны ва къурум комитетни гьаракаты булан бугюн байрам чаралар оьтгериле. Алимибизге салынгъан эсделикни ачмакъ учун районну башчысы Айнутдин Къарчыгъаевни, Къазаныш юртну башчысы Нурутдин Ирбайыновну, Абусупиянны яратывчулугъун теренден ахтарып, ону китапларын чыгъаргъан алим Гьасан Оразаевни чакъырабыз.
Олар уьчевю де яшыл къумач яйылгъан эсделик ташны ачдылар. Ондан сонг сёз юртну къадиси Хизри гьажиге берилди.
– Аявлу къардашлар, Абусупиян Акаев йимик адамлар бир заманда да оьлмей. Тек ондан сонггъу наслуланы ярай оьле бара деп гьисаплама. Неге тюгюл де, Абусупиян аманат этип гетген ана тилибизни унута барабыз. Тил масъала, ол оьзю де айтгъанлай, жан алып, жан салагъан масъала. Абусупиянны къылыкъ китабы Хасавюртда чыкъды. Шо къылыкъ китапгъа гёре наслубуз юрюй болгъан буса, яшавлар бюс-бютюнлей башгъача болажакъ эди.
Абусупиян алимлени арасында лап сыйлыланы бириси. Оьзюню заманында да, гьали де аты айтылгъан адам. Пайхаммарыбызны (а.с.) гьадиси бар: «Ким алим адамны сыйласа, мени сыйлагъан йимик болур», – деп айта. Биз Абусупиянны сыйлай туруп, Пайхаммарыбыз (а.с.) сыйлагъан­дай болабыз. Ол дагъы да айтгъан: «Ким мени сыйласа, мени булан Женнетде болажакъ», – деп. Гьар адамны этеген амаллары негетлерине гёре бола деп айта. Бизин бугюнгю негетибиз де – сыйлы болгъан, уллу болгъан, гьюрметли алимибизни абурлап-сыйлап эсгермек. Бизин шо негетибизни Аллагь учун берекети болсун. Алим гьисапда Абусупиян кёп иш этген, халкъ динни англамайгъан заманда, ону китаплары булан юрюдюк, энниден сонг да Абусупиян булан бирче болма насип болсун, я Аллагь! Жыйыныбызны да Аллагь рази болагъан кюйде оьтгерме насип болсун.
Буйнакск районну ёлбашчысы Абидин Къарчыгъаевге сёз бериле.
– Хош гелдигиз, гьюрметли къонакълар. Бугюн биз барыбыз да бир болуп уллу алимибиз Абусупиянны юбилейин белгилейбыз. Бугюнгю жыйында Тюркиядан, Осетиядан, Мычыгъыш Республикадан ва оьзге ерлерден гелип, мунда гьюрметли къонакълар ортакъчылыкъ эте. Абусупиянны аты савлай бусурман дюньягъа белгили. Ол 1872-нчи йылда бизин юртда Акъай къадини агьлюсюнде тувгъан. Атасы ону гиччиден охувгъа муштарлы этген. Бизин юртда, Таргъуда, Тёбен Жюнгютейде, Темир-Хан-Шурада ва Дагъыс­тандан тышда да охуп, оьр билим алгъан англавлу, билимли Абусупиян Дагъыс­танны халкъларыны тиллеринде 400 китап, сёзлюклер, охутув китаплар чыгъаргъан. Оьзюне 28 йыл болагъанда логика булан байлавлу «Хабия – аль Усу» деген китапны арап тилде язгъан. Ол Бахчисарайда, Порт-Петровскиде де китаплар, календарлар чыгъаргъан. Биз ону юртлулары, уллу алимибиз булан оьктем болабыз.
Тёбен Къазаныш юртну башчысы Нурутдин Ирбайынов да сёйледи:
– Бугюн биз оьзюню заманында лап да билимли алим гьисап этилеген, оьзюню халкъын, элин билим якъдан лап да ал сыдралагъа чыгъар­ма чалышгъан юртлубуз Абусупиянны юбилейине жыйылгъанбыз. Ону бары да этген илму ишлерин айтып битдирме бажарылмай. Шо гьакъда бизин алимлерибизге айтма къояйыкъ. Абусупиянны эсделигин сакъламакъ учун не ишлер этсек де кёп болмажакъ. Бу жыйыныбызда гележекде этилеген ишлени гьакъында да сёйленежек. Бугюн бизин арабызда алимибизни эсделигин сакъламакъ учун сав яшавун багъышлагъан алим Гьасан Оразаев де бар. Гьасан агъай, сизге гьакъ юрекден баракалла билдиремен. Биз ачгъан эсделикни ташын салмакъ учун, Гьажи Акаевни де кёмеги болду. Огъар да гьакъ юрекден баракалла деп айтма сюемен.
Байрам чаралар юртну маданият къаласында узатылды. Филология илмуланы доктору, доцент Агъарагьим Солтанмуратов да оьзюню сёйлевюнде булай деди:
– Бир иш де, бир гьаракат да болмай, эгер ишине берилген бажарывлу, чомарт адамлар, миллетине берилген адамлар болмаса. Бизин юртубузда шолай адамлар бар. Неге тюгюл де, Абусупиянны насигьатлары булан бизин халкъыбыз оьр болгъан. Бизин юртубузда нечесе тюрлю охув ожакълар, мадрасалар, идаралар бар. Демек, Абусупиян йимик белгили адамлар юртдан чыкъгъан, олар башгъалагъа ёл гёрсетген ва гёрсетип де тура. Энниден сонг да бизге Абусупиянны насигьатларына тынглап, оланы англап, шолагъа гёре юрюме ва яшама Аллагь насип этсин.
Оьзюню савунда Магьамматмухтар гьажи Абусупиян Акаевге багъыш­лап шиъру язгъан. Шо шиърусун оьзю охуп ва язывун къоюп гетген. Жыйылгъан халкъ да шо шиъругъа шып болуп тынглады.
Тюркиядан гелген алим Четин Пекажар оьзюню сёйлевюнде булай деди:
– Аявлу къардашларым, мен сизге Тюркиядан къайнар салам гелтирдим. (Текст оьзю къумукъча сёйлеген кюйде бериле). Барыгъызгъа да гьакъ юрекден саламымны айтаман. Мени гечигиз, къумукъча бек арив тюгюл, уста кюйде сёйлеп болмайман. Мен Тбен Къазанышгъа 1998-нчи йылда гелген эдим. Бу – экинчилей гелгеним. Алда гелгенде аявлу ювугъум Гьасан Оразаевни уьюнде къалгъан эдим. Бугюн оьзюн де гёрдюм, сав болсун. Булай уллу ишни этегенигизге барыгъызгъа да «савбол» деп айтма сюемен. Кёп заманыгъызны алма сюймеймен. Гьакъ юрекден баракалла айтаман.
Москвада иш гёреген «Къумукътюз» деген къурумну вакили Адилгерей Муратовгъа да сёз берилди.
– Гьюрметли къумукъ халкъым, бизин къурумдан сизге сыйлы саламлар гелтиргенмен. Сонг да, Пачалыкъ Думаны депутаты Солтан Гьамзаев де сизге къайнар салам йибере. Парламент жыйынлар башланып, ол гелип болмады. Бу сыйлы жыйыныбызны гьакъында Дагъыс­тандан тышда да белгили болажакъ. Сиз гёреген кюйде, шу сагьнада уьч байракъ бар. Бириси бизин уьлкебизники, экинчиси Дагъыстанны байрагъы ва уьчюнчюсю де бизин къумукъланы байрагъыдыр. Шону яшыл тюсю – исламны тюсю, акъ тюс – эркинликни тюсю, къызыл тюс де къумукъ халкъым Солтанмутну заманларындан берли тёгюлген къаныны тюсю. Ортасындагъы оюв – орнамент буса бизин къумукъ халкъыбызны хас оюву.
Ондан сонг сёйлеген алим, дипломат оьз заманында министр болуп тургъан Бекмурза Бекмурзаев сапар булан Тунисге баргъаныны гьакъын­да хабарлады. Онда университетде болгъанда дарс беривчюлеге, профессорлагъа, студентлеге арап тилни не методика булан гечегинин сорагъан.­ Олар буса алим Абусупиян Акаевни методикасына гёре гечебиз деп айтгъан. Ол гьюрметли къазанышлылагъа уллу алими булан даим де оьктем болуп турма герекни эсгерди.
Осетиядан гелген къонакъланы атындан Расул Алиев сёйледи.
Абусупиянны авлетини авлети Абуюсупну уланы Арсланбек Акаев де Къазанышгъа гелгенде, сююнюп, юреги тав чакъы болгъаныны гьакъында айтды. Абусупиян къоюп гетген варислик, ону ярыгъы бир заманда да сёнмежек нюр экенни эсгерди.
Абусупиянны тухумундан гьелили Абухайыр да оьзюню ойларын-пикруларын айтды. Оьзлерде Абусупиянны гюмюш сагьаты ва сураты барны эсгерди. Ону музейи ачылса, шоланы кёп сююп музейге тапшуражагъын билдирди.
Солтанмутну атындагъы рагьмулукъ фондну ёлбашчысы Надирсолтан Абдурагьманов Арсланали дадагъа, Осетияны Къызлар юртуну имамы Ильяс гьажиге, бамматюртлулагъа, борагъанлылагъа, Мычыгъышданг гелгенлеге, хасокъда Тюркиядан гелгенлеге баракалла билдирди. Тюркиялы къонакълагъа ямучулар ва хынжаллар савгъат этди. Шолай савгъат. Гьасан Оразаевге де савгъат тапшурду.
Ондан сонг Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев ва белгили жамият чалышывчу Абсалитдин Мурзаев де сёйледилер.

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.

СУРАТЛАРДА: жыйындан гёрюнюшлер.