Къурбанбайрам – Ид аль-адха – бусурманланы лап да сыйлы байрамы. Ислам динни бешинчи къануну гьисаплана. Оразабайрам битип, арадан 70 гюн гетген сонг  Маккада гьаж къылыв тамамлангъанда белгиленеген бу байрам уьч гюн узатыла.

Къурбанбайрамны биринчи гюнюнде байрамнамаз къылмакъ сюннет-дир. Намазны вакътиси гюн чыгъып, арадан 10-20 минутдан башлана ва тюшге ерли узатыла. Намаз жамият булан бирге межитде къылына. Эгер де межитге бармагъа бажарылмай буса, уьюнде уьягьлюсю булан къылмагъа да яратыла.

Байрамнамазгъа негет: «Мен негет этемен эки ракаат «Идул –  Къурбан» байрам-сюннет намаз къылмагъа, Аллагьу акбар», – деп этиле. Шондан сонг билегенлеге «важдагьтуну» охумагъа тюше. Сонг намаз къылагъан адам биринчи ракаатда 7 керен, экинчи ракаатда 5 керен «Аллагьу акбар» демеге тарыкъ. Гьар гезик «Аллагьу акбар» деген сёзлерден сонг: «Субгьаналлагьи валь гьамду лиллагьи ва ллагьу акбар»,– деп айтыла.

Ахырынчы такбирден сонг субгьаналлагь айтылмай, биринчи ва экинчи ракаатда айтыла. Ахырынчы такбирден сонг аъзуну айтылып, сонг Алгьам сура охула. Алгьамдан сонг биринчи ракаатда «Къаф», экинчи ракаатдан сонг «Икътараба» деген суралар охулмагъа гёрсетиле. Шо сураланы билмейгенлер «Сабигьисма» ва «Гьал атака»деген сураланы, шоланы билмейгенлер де билеген сураларын охуса да ярайдыр.

Къурбанбайрамны уллу маънасын тюпде сизин тергевюгюзге берилеген шулай бир хабар исбатлай:

Тухумбашы Ибрагьимни (аллагьисалам) ва ону уланы Исмайылны (аллагьисалам) сынап къарамакъ учун Есибиз Аллагьутаала Ибрагьим пайхаммаргъа (а.с.) биргине-бир уланы Исмайылны (аллагьисалам) къурбан этмекни буюргъан. Ол да Къудратны Есине бакъгъан уллу сюювюню ва герти кюйде Аллагьдан къоркъувуну натижасында шогъар гьазир болгъан. Уланы Исма­йыл да (аллагьисалам) атасыны пурманындан чыкъмагъан. «Аллагь буюргъан сонг, шону кютмеге герек», – деп айтгъан. Шогъар рази болуп, Аллагьутаала Ибрагьимге Кёкден къозу тюшюрген дей.

Къурбанбайрамны лап да тюп кюрчю маънасы къурбангъа союлагъан гьайванны, къойну эти ярлылагъа, касиплеге садагъагъа берилегенликдир. Шо садагъалар оланы юрек­лерин ача ва бусурманланы арасында рагьмулукъну тувдура.

Гьакъылбалыкъ болгъан гьар бусурмангъа, имканлыгъы бар буса, къурбан соймакъ сюннетдир. Эгер де имканлыгъы бар буса, агьлюдеги гьар адамны атындан соймагъа да ярай.

Магьаммат Пайхаммарны (аллагьисалам) гьадисинде булай айтыла: «Имканлыгъы бар тура, къурбан соймагъан гиши ягьуди яда хачперес болуп оьле». Али халипа (Аллагь оьзю­не рази болсун) шо гьакъда булай айтгъан: «Къурбан соймакъ учун уьюнден чыкъгъан гишиге гьар абаты саялы он яхшы иш этген деп языла ва он гюнагь иши гечиле».

Магьаммат Пайхаммар (аллагьисалам) Аишагъа булай айтгъан: «О, Аиша, тур ва къурбан соягъанда бол, бил: биринчи къан тамычы чыкъгъаны булан Аллагь сени бары да гюнагьларынгдан гечежек». Аиша: «Шо янгыз бизгеми яда бары да бусурманлагъамы?» – деп сорагъан. Магьаммат Пайхаммар (аллагьисалам): «Бизге де, бары да бусурманлагъа да», – деп жавап берген.

Давут Пайхаммар (аллагьисалам) Яратгъаныбызгъа: «Къурбан сойгъан гишиге не болажакъ?» – деп сора­гъан. Аллагьутаала огъар: «Къурбан союлагъан гьайванны гьар тюгюне он шабагьат болажакъ ва он яман гьюнагь иши чайылажакъ», – деген.

Къурбангъа соймагъа тюе, къара туварны (сыйыр, оьгюз, тана, хонажин), эчки, къой йимик гьайванлар, эркеги-тишиси буса да башгъа тюгюл, къайсын да соймагъа яратыла. Къурбангъа союлагъан тюеге беш йылдан аз болмагъа ярамай. Къара тувар, эчки экияшар болмагъа герек. Къойну йыл битгени де ярай.

Къурбангъа союла­гъан гьайван сыркъавсуз, тетиксиз болмагъа герек. Бир-бир тетик­лери, мисал учун айтгъанда, къурбангъа сою­лагъан гьайван арыкъ, акъсакъ, сокъур болмагъа, къулагъыны ва къуйругъуну бир пайы гесилип тайдырылгъаны ярамай. Эгер гьайванны къулагъы белги учун эки ярылып гесилген буса, ярайдыр.

Къурбангъа соя­гъанда: «Мен негет этдим оьзюмню атымдан (яда мени вакил этген адамны атын айтып) Аллагь учун сюннет болгъан къурбан соймагъа, Аллагьу акбар!» – деп айтмагъа герек. Эгер де бирев тапшурув этген буса: «Мен негет этдим магъа (атын айтып) берген тапшурувгъа гёре Аллагь учун сюннет болгъан къурбан соймагъа, Аллагьу акбар!» – деп айтмагъа тюше.

Эгер къурбан гьайван оьзюнгден союла буса, негет гьайван сою­лагъан мюгьлетде этиле. Эгер де гьайванны башгъа адам соя буса, оьзюнден гьайван сою­лагъан адам гьайван сою­лагъан ерде болмагъа тюше. Къурбан соймакъ учун башгъа адамгъа тапшурула буса, негетни айтмагъа огъар къоймагъа ярай.

Къурбан соймакъ учун лап яхшы гьайван – тюе, сонг сыйыр, хонажин ва оьгюз геле. Тек тюени ва оьгюзню къошулуп соймакъдан эсе, янгыз бир къой соймакъ артыкъ гьисаплана. Эчки, къой къурбангъа янгыз бир адам учун соймагъа яратыла. Тюени, къара туварны етти адам учун къурбан соймагъа ярай. Эгер биревню атындан къой яда эчки союла буса, шону шабагьаты савлай агьлюге тие.

Эгер къурбан сав адам учун союла буса, ондан ихтияр алмакъ – борч. Дагъы ёгъесе къурбан къабул этилмей. Сонг да, оьлюню васияты ёкъ буса, ону учун къурбан соймагъа ярамай. Къурбан соймагъа гёз алгъа тутгъан адамгъа байрам гюн гелгинчеге он гюн алда тырнакъларын гесмеге, чачларын къыркъмагъа, гесмеге, сакъалын юлюмеге ярамай.

Къурбанны гюн чыкъгъан сонг соймагъа герек. Гюн чыкъгъанчагъа гьайван союлса, шо къурбан саналмай. Гьайванны сол къабургъасына ятдырып, къыб­лагъа бакъдырып, итти бичакъ булан соймагъа герек.

Къурбан соягъанда такбир ва дуа охумакъ учун молланы чакъырмаса да ярай. Шоланы къурбан гьайванны соягъан адам да этмеге бола. Къурбан соягъанда шулай дуа охула:

«Бисмиллагьиррагьманиррагьим. Аллагьумма салли Ссайидина Мугьаммадин ва ала али Мугьаммадин. Аллагьу акбар, Аллагьу акбар, Аллагьу акбар, лаиллагьа илла Ллаллагьу Акбар ва Аллагьу акбар ли лиллагьи гьамд». Шону уьч керен охугъан сонг: «Аллагьу акбар кабиран, вальгьамдулуллагьи касиран ва субгьан­наллагьи букратан ва асиллан»,– деп къоша. Шо да уьч керен айтыла. Союлагъан гьайванны да, ону соягъан адамны да башлары Къыблагъа бакъмагъа сюннетдир. Гьайванны соягъан адам ишге гиришгенчеге: «Бисмиллагьиррагьманиррагьим»,– деп, сонг: «Аллагьумма сали ъала Мугьаммадин ва ъала али Мугьаммадин ва салим», – деп айтып, уьч керен «Аллагьу акбар» деген сонг, шулай дуа охула: Аллагьумма гьаза ва илайка фатакъаббаль мини».

Сюннетге гёре, къурбангъа союлагъан гьайванны бир пайын яда гесегин ярлылагъа, чарасызлагъа уьлешмеге герек. Шондан сонг къалгъан эт булан сюйген кюйде пайдаланмагъа (къурутмагъа ва башгъа къайдада) ярай. Къурбангъа сою­лагъан этни уьч пай этгенде бир пайын ярлылагъа, мисгинлеге берме герек. Уьч пай этгенде бир пайын оьзю ашаса, уьч пай этгенде бир пайын садагъа этсе яхшы деп гьисап­лана. Къурбан союлгъан этни уьлешгенде гелген пайны сатмакъ мадарлы адамлагъа гьарам этиле, ярлылагъа гьалал бола. Къурбан учун союлгъан, неде уьлешинип гелген этни асып этилген ашгъа къонакъланы чакъырмагъа да ярай. Гьайванны терисин яда юнюн ярлылагъа бермеге ярай. Сонг да, къурбан учун союлгъан къойну терисин намазлыкъгъа пайдаландырмагъа ярай. Тек къурбан учун союлгъан гьайванны терисин сатмагъа гери урула. Байрам гюн оьлю­лени уьс­тюне барып дуа этмек буюрула.

Шолайлыкъда, Къурбанбайрам адамгъа языкъсынывгъа ва оьзгелени гьайын этивге талпындырагъан ярыкъ байрам гьисапда къала. Биз де газетни бары да охувчуларын етишип гелеген Къурбанбайрам булан къутлайбыз. Сиз этежек къурбан садагъа­ларыбызны Яратгъан Есибиз Уллу Аллагь къабул этсин, Аллагьутаала Оьзюню рагьмулугъундан гьар-бир бусурмангъа да пай берсин деп айтмагъа сюебиз.

 

Насрулла БАЙБОЛАТОВ.