Талатгюн, 14-нчю мартда, Бабаюрт район администрацияны жыйынлар оьтгерилеген залында Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысы Абдулмуслим Абдулмуслимов республиканы темиркъазыкъ боюндагъы районланы ёлбашчыларыны, юрт хозяйство тармакъны жаваплы къуллукъланы вакиллерини ортакъчылыгъы булан генглешген жыйын оьтгерди. Жыйынны аслу темасы республикада язбашгъы авлакъ ишлени башланывуна гьазирлик гёрюв болуп токътады.

Жыйынны ача туруп, Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысы Абдулмуслим Абдулмуслимов республикада язбашгъы авлакъ ишлени башланывуна гьазирлик гёрювню гьакъында айтды ва язлыкъ ашлыкълар республикада бу йыл 225 минг гектаргъа чачылмагъа гёз алгъа тутулгъанны эсгерди. Шо хыялланы яшавгъа чыгъара туруп, бугюнге 118 минг гектар сюрюлген, 9 минг гектар ерге буса язлыкълар чачылып битген.

– Ери гелгенде, бу йыл язбаш салкъын гелгенни ва гьава шартлар авлакъ ишлени эркин кюйде башламагъа къоймай турагъанны эсгермеге герек, – деди Абдулмуслим Абдулмуслимов. – Буса да гьава шартлар чачыв урлукъланы гьазирлемеге четимлик этмей ва шолар булан республика умуми кюйде 80 процентге таъмин этилген. Бир-бир районларда буса шо санавлар 50 процентден де озмай. Шо саялы да мен жыйында ортакъчылыкъ этеген районланы ва юрт хозяйство предприятиелени ёлбашчыларын шо масъаланы къатты тергевню тюбюне алмакъны тапшураман.

Язлыкъ авлакъ ишлени гьакъында оьзюню сёзюн узата туруп, Абдулмуслим Абдулмуслимов республикада гетген гюзде 95 минг гектаргъа гюзлюклер чачылгъанны эсгерди. Буса да, шонда да арагъа соравлар чыгъа. Ону сёзлерине гёре, чачыв майданланы 97 процентге ювугъуну гьалы яман тюгюл, буса да ашлыкъланы азыкъландырыв республикада осал салынгъан.

«Бугюнге ерли янгыз 15 минг гектардагъы ашлыкълар азыкъландырылгъан. Шо буса – эпсиз аз. Тез заманны ичинде бары да гюзлюклени гьайын этмеге герек. Шо масъаланы яшавгъа чыгъармакъ учун Дагъыстанны юрт хозяйство министерлигини янындан да кёмек этиле ва этилежек. Гёрсетилген харжлагъа минерал азыкъландырывлар алмагъа боласыз», – деди Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысы.

Бабаюрт районда чачыв ишлер къурумлу юрюле

Бабаюрт район гьаман да республиканы юрт хозяйствосуну инамлы кюрчюсю болуп гелген. Республикада башлангъан язбашгъы авлакъ ишлени гьакъында айта туруп, озокъда, айрыча Бабаюрт районну сабанчыларыны уьстюнлюклерин эсгермей гетмеге бажарылмай. Олар буса ёкъ тюгюл.

Район администрацияны юрт хозяйство управлениесинде билдирген кюйде, язбашгъы авлакъ ишлеге районну сабанчылары тындырыкълы кюйде гьазир болгъанлар. Бугюнге районда авлакъ ишлеге 43 трактор, 20 сеялка ва 27 оьзге тюрлю техника къуршалгъан. Ягъарлыкъ ва запчастлар булан да четимликлер ёкъ.

Бу йыл районну сабанчылары 4 минг 90 гектардан гюзлюклени тюшюмюн къайтаражакълар. Оьтгерилген ахтарывланы барышында белгили болгъаны йимик, 3 минг 630 гектар ердеги гюзлюклени гьалы яхшы, 470 гектар ерде буса – орта. Гюзлюклени азыкъландырыв ишлер де къурумлу башлангъан. Бугюнге шо ишлер 649 гектар ерде оьтгерилип битген.

Шону булан янаша язлыкъ ашлыкъланы чачмакъ учун топуракъны кюйлев де къурумлу юрюле. Бугюнге районну юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчулары 11 минг 426 гектар ерни сюрюп, тырнавуч тартып битген. 326 гектаргъа люцерна урлукъ чачылгъан. Умуми кюйде бу йыл районда 15 минг 274 гектаргъа язлыкъ ашлыкълар чачылажакъ деп къаравулана. Шону ичинде 1150 гектаргъа арпа, 350 гектаргъа гьабижай, 3 минг 95 гектаргъа чалтик, 30 гектаргъа гюлайлан, 830 гектаргъа – бахча оьсюмлюклер ерлешдирилежек.
Районну сабанчылары гьаман да йимик, бу йыл да оьзлени тергевюн къатты емлени топлавгъа бакъдыражакъ деп къаравуллана. Дагъысын айтмагъанда, районда къатты емлер учун 8 минг 550 гектар ер, кёп йыллыкъ отлар учун буса дагъы да 5 минг 300 гектар берилгенни айтса да таманлыкъ эте. Сонг да, бу йыл районну ашлыкъ болдурувчулары памидор, хыяр, согъан, самурсакъ, къапуста ва оьзге тюрлю овощланы мол тюшюмюн къайтаражакъ деп къаравуллана. Шолар саялы районда 860 гектар ер кюйленген.

Районну юрт хозяйство управлениесини ёлбашчысы Марат Алтавов билдирген кюйде, язлыкъ чачывну юрютмек учун ашлыкъ болдурувчуланы чачыв урлукълар булан 94 проценти таъмин этилген. Урлукълар лабораторияларда тергевден чыкъгъан ва чачывну бары да талапларына къыйыша.

Овощчулукъгъа ва картоп оьсдюрювге тергев артажакъ

Бабаюртда оьтгерилген жыйынгъа къайта туруп, оьзюню сёйлевюнде Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысы Абдулмуслим Абдулмуслимов республикада айрыча тергев овощчулукъгъа ва картоп оьсдюрювге бакъдырылажакъны билдиргенни эсгермеге тюше. Ону сёзлерине гёре, республикада бу йылдан тутуп, «Овощчулукъну ва картоп салывну оьсювю» деген федерал проект яшавгъа чыгъарылмагъа башлажакъ ва шо проектге гёре харжлар бары да хозяйстволагъа берилежек.

– Шо саялы да бизге абзаръягъа хозяйстволаны башчыларын ишге къуршамагъа, олагъа кагъызланы онгарывда ва оьзге тюрлю масъалаларда кёмек этмеге герек болажакъ, – деди А. Абдулмуслимов жыйынны ортакъчыларына.

Мен оьрде эсгерип гетгеним йимик, Бабаюрт районда овощчулукъ ва картоп оьсдюрюв тармакъланы генглешдирмек учун бары да имканлыкълар бар. Инг де аслулары – ишден къачмайгъан халкъ ва Терик оьзенни дагьнили суву. Озокъда, шо якъдан районда ишлер юрюлюп тура. Бу йыл да районда овощлагъа 860 гектар ер берилгенни мен айтып гетдим. Шону ичинде 49 гектары – картопгъа. Федерал оьлчевде овощчулукъ тармакъгъа тергев берилсе, Бабаюрт район овощлар булан оьзюн тюгюл, ярты Дагъыстанны сакъламагъа да бола. Чинкдеси, айтылгъан сёзлер айтылгъан ерде къалмасын.

Язлыкъ чачывну къысматы

Язлыкъ чачывну айланасындагъы пикруланы узата туруп, Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министрини ёлбашчысыны биринчи орунбасары Шарип Шарипов оьзюню сёйлевюнде язлыкъ чачывну къысматы толу кюйде Темиркъазыкъ Дагъыстанда экенни айтды. Ону сёзлерине гёре, республикада язлыкъ чачывгъа гьазирленген 255 минг гектарны къап-яртысы Дагъыстанны темиркъазыкъ боюнда ерлешген Тарумов, Ногъай, Къызлар, Бабаюрт, Хасавюрт, Къызылюрт, Новолак ва Къазбек районлагъа тие.

Язлыкъ чачывну къысматы толу кюйде мен эсгерип гетген 8 районну топуракъларында чечиле. Дагъыстан овощчулукъну бахчасы гьисаплана. Тап шо къайдада овощчулукъ тармакъны ачыкъ топуракъда оьсдюрювню ёлларын оьзюню сёйлевюнде Абдулмуслим Мугьутдинович де белгиледи. Неге тюгюл де, тенги ёкъ кюйдеги гьава шартлар, иссилик, лап да аслусу, бизин халкъланы йыллар булан топлана гелген сынаву Россияны оьзге регионларыны халкълары сюеген таза, тенгсиз ва санлы ашамлыкъ малланы болдурмагъа имканлыкълар ярата.

Буса да, Яратгъаныбыз берген шо имканлыкълагъа къарамай, Дагъыстан овощчулукъ тармагъы булан Россияда алдынлы ерлерде токътагъан буса да, чювюннюр ва къызыл чита ерли халкъны толу кюйде таъмин этмей.

«Биз бугюн оьзюбюзню чювюннюр булан 34 процентге, къызыл чита булан буса 84 процентге таъмин этебиз. Шо саялы да район администрациялар булан бирге республиканы юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчу хозяйстволарыны сиягьын этгенбиз ва шоланы «Овощчулукъну ва картопну оьсювю» деген федерал проектге къуршамагъа къастлыбыз. Федерал оьлчевде оьтгерилген ишлени натижасында Дагъыстангъа 237 миллион манат гёрсетилген, шону 85 миллиону абзаръягъа хозяйстволагъа кёмек этмек учун», – деп къошду Шарип Шарипов.

Сугъарывда четимликлер чыкъмажакъ

Ачыкъ топуракъда овощланы болдурувда сугъарывну масъаласы алдынлы ерге чыгъып токътай. Неге тюгюл де, Темиркъазыкъ Дагъыстанны авадан кёп яны – сугъарылагъан топуракълар. Заманында юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчуланы сув булан таъмин этивден кёп зат гьасил бола. Буса да, «Дагмелиоводхозну» ёлбашчысы Залкип Къурбанов сув къытлыкъ гетген заманда къалгъанны айтып, сабанчыланы сабур этди.

«Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерлиги берген гьасиллеге гёре, бу йыл республикада 41 минг 600 гектаргъа овощлар чачылажакъ. Шону 18 минг 800 гектары – сугъарылагъан топуракълар ва ону 60 процентден де къолайы Къызылюрт, Хасавюрт, Бабаюрт ва Къызлар районларда ерлешген.

Топуракъланы сув булан таъмин этивню гьакъында айта туруп, гетген йыл тюзлюк бойда уьч насослу станциялагъа толу ремонт ишлер этгенни эсгермеге сюемен. Дагъы да эки станцияда ремонт ишлер узатыла ва сугъарыв башлангъанча олар да къоллавгъа берилежек», – деди Залкип Къурбанов.
Ону сёзлерине гёре, 2023-нчю йылда сугъарыв системаны дагъы да етти насослу станциясында ремонт ишлер оьтгерилежек ва шолар бары да юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчуланы алдына топуракъланы сугъарыв булан бир тюрлю четимликлер де чыкъмасын учун этиле.

«Шо ишлер бары да Дагъыстанны Гьукуматыны къастлыгъы булан этилип тура. Эгер де гетген йыл сугъарывда ремонт ишлер оьтгермек учун 90 миллион манат чыгъарылгъан эди буса, бу йыл 115 миллион манат гёрсетилген. Шо этилип турагъан ишлер бары да ачыкъ топуракъда овощланы оьсдюрювге яхшы яндан таъсирли болажакъгъа шеклик этмеймен», – деп къошду З.Къурбанов.

Жыйынны гьасиллерин чыгъара туруп, Абдулмуслим Абдулмуслимов жыйынны барышында арагъа чыкъгъан масъалаланы заманында чечмек учун тапшурувлар ва насигьатлар берди. Ону сёзлерине гёре, юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчулагъа регионда яшавгъа чыгъарылагъан гьар тюрлю программаланы заманында етишдиривден де кёп зат гьасил бола. Авлакъда ишлейген адамны Интернет яда буса оьзге тюрлю маълумат береген алатларда къулагъы болмай. Шо саялы да ачыкъ топуракъда овощланы болдурувгъа берилеген харжланы гьакъындагъы маълуматны да башлап сабанчылагъа заманында етишдирмеге герек.

«Дагмелиоводхозну» ёлбашчысы Залкип Къурбановгъа буса Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысы ачыкъ топуракъда овощлар оьсдюреген сабанчыланы толу кюйде сув булан таъмин этмекни тапшурду.