Уясында не гёрсе, учгъанда да шону этер деп къумукъларда негьакъ айтылмагъан. Пахай Гьамзатова да Къаягент районну элге айтылынгъан Башлыгентден чыкъгъан, кёп йылланы узагъында ихтиярлар якълайгъан къурумларда намуслу кюйде чалышгъан, оьзден хасиятын ер этмей яшап турагъан Якъуп ва Аминат Гьамзатовланы абурлу агьлюсюнде тувуп, ким де сукъланар йимик тарбия ва билим алгъан. Ол — ожагъында юрюлеген асил мердешлени, къылыкъланы, сюювню, татывлукъну гёрюп, ата-анасындан уьлгю алып оьсген гьакъыллы къыз ва англавлу врач. Бугюн «Ёлдаш» газетде къонакълыкъда, бизин булан къужурлу кюйде лакъыр этди.

Пахай Якъубовна Гьамзатова Гулливер школаны оьр къыйматлагъа битдирген. 2005-нчи йылда Дагъыс­тан медакадемиягъа тюшюп, шону да къызыл дипломгъа тамамлагъан. Сонг терапиядан ординатурагъа тюше, бир вакътини ичинде 2 номерли шагьар больницада да ишлеме башлай. Ондан сонг Магьачкъаладагъы ветеранланы госпиталына чыгъа, 2 йылдан заочно аспирантураны да битдире. Гьасили, терапиягъа гиреген бары да агъымларындан шагьатнамалары бар. Ол – врач-терапевт, пульмонолог, кардиолог, гастроэнтеролог. Бугюнлерде «Целитель» деген айры есликдеги медицина центрда бирев де сёз тапмайгъан кюйде чалышып тура.

– Пахай, адатлы кюйде биринчи соравум, медицинаны тангла­магъын­га ким себеп болду? Яда оьзюнг­ ушатдынгмы?

 – Магъа атамны сёзю, ёраву бек таъсир этди. Ол магъа сен врач касбуну сайласанг арив болур деди. Тюзю, инг башлап къыйын эди. Неге тюгюл, башгъа касбучу боларман деген ой бар эди. Артда, охуй туруп, медицина мени тармагъым экенни англадым.

– Врач болмагъа сюеген адамда айрыча башгъа хасиятлар, бажа­рыв­лукъ герекми?

– Озокъда, инг башлап, мен ойлашагъан кюйде, охувунга, адамлагъа, ишинге чыдамлыкъ болмагъа тюше. Неге тюгюл, аврувлу адамлар инживлю бола, кёплер оьзюне тергев этгенни сюе, олагъа барына да гьар затны сабур кюйде англатмагъа герек. Сонг да, сюйсе савунчу, сюйсе депутат яда гьаким адам болсун, башгъа тюгюл, барына да илиякълы кюйде янашмагъа тарыкъ. Гиппократны антына гёре, не ерде болсакъ да, ким буса да адамгъа тюз кюйде медицина кёмек этмеге алгъасама герекбиз, врачларда адамлыкъ, гертилик болмагъа тийишли. Бир-бир врачларда, касбучуларда къылыкъсыз хасиятлар бола. Шолай рагьмусуз адамлагъа медицинада ишлемеге ярамай. Олай да, айрокъда врачлагъа билимлерин камиллешдирмеге гьаракат этмеге тюше. Неге десегиз, медицина гюн сайын оьсе, янгылыкълар арагъа чыгъа. Оланы билмесе, бирдокъда бажарылмай.

– Сиз Магьачкъалада ветеранланы больницасында да ишлегенсиз. Шонда аслу гьалда уллу чагъындагъылар, пенсионерлер бо­ла. Олар булан гелишмеге, гьакълашмагъа не­че де къыйын эдидир?

– Магъа шо больницада бираз хасиятымны алышдырмагъа тюшдю демеге ярай. Олар булан ишлемеге не болсун деп ойлаша эдим. Ёкъ, мени ойларым гьабас экенни, магъа чинк де къыйынлы аврувланы юрегине ёл тапмагъа тарыкъны англадым. Оланы кёп уллу талаплары бола, гиччинев затлагъа да илинмеге, яшлар йимик ёнкюме, даим оьзлени уьстюнде тергев этип тургъанны сюеген хасиятлары бар. Уллулар ва оланы дос-къардашы булан да лакъыр­ этмеге къыйын эди. Неге десегиз, оланы савлугъунда нече тюрлю тетиги, уллу чагъына гёре энцефалопатия деген авруву бола. Олайлагъа бир затны 3-4 керен англатмагъа тарыкъсан. Гьар гюн эртен барыны да бир ягъадан палаталарына гирип, гьалын-гюнюн, къаркъарасыны кююн, савлугъун сорап, дарманланы гёрсете эдик. Артыбыз булан оланы бирлери эртенден берли докторну гёзюбюз гёрмеген, гьали де гелмеген деп айтып чыкъмагъа да бола эдилер. Олагъа мен тез уьйрендим, ондан къайры, магъа башлап сынавлу, уллу врачлар да, къыйывсуз аврувлар булан не къайдада сёйлемеге тарыкъны айтып насигьат, кёмек эте эдилер. Бир якъдан, олар булан ишлемеге де къужурлу эди. Айтагъаным, нече тюрлю авруву да арагъа чыгъып, шоланы багъагъан кююне мекенли уьйрене туруп, сынав топлай эдим. Оланы аякъ уьстге салмагъа этеген гьаракатымны натижаларын гёрсем, бек сююне эдим, оьзлер де рази къала эди.

– Биринчилей къабул этген аврувугъуз эсигиздеми?

– Гертиси, эсимде тюгюл. Неге десегиз, мен ординатурада охуй туруп да, аврувлар булан раслана эдик. Тек мени гёз алдымда биринчи оьлген адам эсимде къалгъан. Ветеранланы больницасында инфаркт болуп 90 йыллыкъ тамаза гечинди. Биз огъар тийишли кёмегибизни этдик, реанимациягъа да салдыкъ, тек къутгъармагъа бажарылмады. Оьлюден сонг мен бек къыйнала, талчыгъа эдим. Кёп заман кююме гелип битмей эдим.

– Шолай мюгьлетде къайдан да мен бу касбуну тангладым деген ой гелмегенми?

– Касбума байлавлу бир де гьёкюнчюм болмагъан. Тек бирев бизин алдыбызда гечинип къалса, бары да затны тюз этдимми экен, къутгъарылгъан зат сама болмадымы деп ойлашаман. Сынавлу докторлар, профессорлар аврувну гьакъында этилген язывланы алып къарап, булай, олай дарманлар, процедуралар этилгенни белгилей эдилер. Артда мен оьзюм тюз кюйде аврувгъа кёмек этгениме инанаман. Инг башлап Аллагьны, аврувну, дос-къар­дашыны алдында намусум таза экенге юрегим парахат бола.

– Бугюнлерде барыбызгъа да белгили «Целитель» деген айры есликдеги медицина центрда ишлейсиз. Пачалыкъ медицина идаралар булан тенглешдиргенде, шону не башгъалыгъы бар?

– Озокъда бар. Пачалыкъ медицина идараларда шолагъа къыйышывлу стандартлагъа гёре аврувланы багъа. Гьар аврувну оьзюню коду бола, шогъар гёре дарманлар эте. Мисал учун, башынг авруй буса, янгыз­ сени башынга тергев этиле, оьзге санларынга къаралмай. Частный клиникаларда буса, къайсы бёлюгюне тюшсенг де, диагнозну мекенли кюйде токъташдырмакъ учун сени бары якъдан тергеп чыгъалар. Шо заман оланы къаркъарасындагъы бары да тетиклени гёрюп, савлугъуна зиян гелтирмейген тийишли дарманланы язмагъа бола. Ондан къайры, частный клиникагъа гелеген аврувлар оьзлер де бек савлугъуну гьайын эте. Пачалыкъ медицина идарада МРТ-ден, компьютер томографиядан чыкъмагъа герек десенг, аврувлар эшитмеге де сюймей, сайки, докторлар не буса да бир затны язып къоя деп ойлаша буса ярай.

 – Аслу гьалда адамланы не йимик аврувлар къыйнай?

– Къаны ташыйгъанлары, баш аврувлары, башы айланагъанлыгъы, шекер авруву, гьатдан озуп семизлиги барлар кёп ёлугъа. Айрокъда гьали коронавирусдан сонг кёплени шекер, оьпкелеринде гьар тюрлю аврувлары, ашкъазанында гастрит, язва къабунгъанлары бола.

– Коронавирусну эсгерген сонг, пандемияны заманында нече де къыйын болгъандыр?

– Болду. Бизин центрда гюнде 20 аврувну къабул эте эдим. Мен оланы барысын да уьйлеринде турагъан кюйде багъа эдим. Бириси де больницагъа тюшмеди. Нечакъы да четимликлер болду. Сав гюнню узагъында къолумдан телефон таймай эди. Ондан къайры, кёбюсюню ичинде гьалеклик, къоркъув бола эди. Больницада ятмагъа сюймейлер. Гьарисин тергеп, кимни не йимик узакълангъан аврувлары барны да гьисапгъа алып, шогъар гёре дарманлар яза эдим. Бир уллу къатынны аритмиясы бар эди, ону коронавирусдан сонг 4 ай къаны ташыйгъанын ерине гелтирмеге болмай нечакъы инжиндик. Докторлар, профессорлар булан гьакълашып иш гёре эдик. Аллагьгъа шюкюр, аврувларымны арасында гечингенлер болмады.

– Коронавирусдан сонг ишигизни къурулгъан кюю, адамланы аврувуна янашыву алышынгъанмы?

– Алышынгъан. Адамлар текарангъа авруса, иссилиги 37-ге гётерилсе де, шоссагьат врачгъа чаба. Тезликде компьютер томография этмеге сюелер. Мен олагъа томографиягъа алгъасамагъыз, 3 гюн сама токътагъыз деп маслагьат этемен.

– Яшавда не де бола. Сизге къувунлу гьалда биревге сама кёмек этмеге тюшгенми?

– Шолай гезиклер де болгъан. Бир керен Словениягъа уча эдик. Бир вакъти самолётда стюардесса арагъызда врач бармы деп сорады. Мен сеслендим. Къарайман, бир къатынгишиге гьалеклик тюшген, къаны ташып, шайлы оьрге гётерилген эди. Шогъар гипертония криз деп айтыла. Огъар бир дарман да берип, маслагьат этип, сабурлукъ салып бир кюйге гелгенче янындан таймай турдум. Сонг дагъы да, бир тирет аэропортда бир эргишини юреги авруп башлады. «Скорый помощ» гелгенче янымдагъы нитроглицерин берип, авруйгъанын ёрукъгъа салдым.

– Тыш пачалыкълагъа ишингден сама йибермейми эди? Къайда болгъансан?

– Магъа, эркъардашым, атабыз-анабыз булан геземеге, бир-бирде оланы аврувларына байлавлу да бармагъа тюшген. Неге тюгюл, мен оланы узатмасам, янгыз йиберип къоймагъа болмайман, кёмек тарыкъ буса, янында табылма сюемен. Биз Европада, Италияда, Венгрияда, Лондонда, Германияда, Китайда, Австрияда, Лос-Анджелисде, Сан-Диегода, бираз алда Тюркияда болдукъ. Онда да докторлагъа баргъан эдик.

– Не ерни бек ушатдынг? Къайсында яшар эдинг?

– Озокъда, имканлыкълар бар буса, оьзюнгню гьар гюнлюк масъалаларынгдан, къайгъы-дертингден арчылып, къайда да геземе бармагъа ярай. Тек аявлу Дагъыстанымдан, ватанымдан къайры дагъы бир ерде де яшамас эдим.

– Неге? Юрегинг алмадымы?

 – Нечакъы да арив ерлер бар. Мен оьзюмню топурагъымны, халкъымны оьтесиз сюемен. Бизде йимик рагьмулу, илиякълы, гючлю, намуслу адамлар бир ерде де ёкъ. Бизин къатынларыбызны алып къойсакъ да – уьйге-эшикге, ишине чоласы етише, билимли, англавлу, тергевню тартагъан гёзел адамлар. Эренлерибиз де – къуватлы, ругьу гючлю, биревге де ошамагъан­ кюйде яхшы амаллары булангъы адамлар. Европадагъылар – тамашалыкълары булангъы адамлар. Мисал учун, итив урулмагъан футболкалар, гёлеклер, таралмагъан чачлары булан ишине, гьар ерге барма сан да гёрмейлер. Адам арагъа чыгъагъанда оьзюню уьстю-боюна агьамият бермеге тюшмейми? Тюркияда да, бизге ювукъ адамлар буса да, тек кёплерини гелген халкъны бетине де къарап, алдатма сюеген хасияты бар. 10 манатлыкъ затны 100 манатгъа сатмагъа намусу къабул эте. Гьар ерде шолай кепиме гелмейген затлар болду. Амма медицина якъдан тышда кёмек тарыкъ буса, мен бары халкъгъа Тюркияны таклиф этер эдим. Неге тюгюл, бары якъдан алгъа гетген медицинасына алгъыш этмеге ярай, олай да бек англавлу врачлары, профессорлары бар.

– Адамны хасияты да гьар кимни тарбиясындан, адат-къылыгъындан гьасил бола дагъы. Тарихибизге, адат-къылыгъы-бызгъа, культурабызгъа тер­гев этеген кююгюз бармы?

– Мени атам-анам эркъардашымны да, мени де къатты кюйде тарбиялагъан­ десем де ярай. Атам Якъуп Гьамзатов кёп йыллар ихтиярлар якълайгъан къурумларда ишлеп гелген. Оьтесиз бек патриот ругьу булангъы адам. Бизге халкъыбызны тарихин, маданиятын, инчесаниятын гьар заман хабарлап гелген. Тилибизге, культурабызгъа, тарихибизге бизин ожакъда айрыча маъна бериле. Атабыз бизге гьар заман сиз бары якъдан, охувда, ишде, спортда гючлю де, алда да болмагъа герексиз деп, бизин юрегибизге инамлыкъны урлукъларын чача турду. Сизге етишмейген зат ёкъ, онгайлыкълар бар. Сиз янгыз охума герексиз, англавсуз, билимсиз адамлар биревге де тарыкъ тюгюл деп айта бола. Мени яшавумда атам аслу ерни тута деп айтсам, янгылыш тюгюл. Бизин ол бир заманда да хатирибизни къалдырмагъан, гьар заманда да ата гьисапда да, агьлюню башы гьисапда да гьайлы янашгъан.
Анам да мени кёп заман врач болуп ишлеген. Ол да бизге талаплы болса да, оьзюню ана сюювюнден, илиякълы янашывундан магьрюм къоймагъан. Бары да уьй-къуллукъгъа уьйретген. Мен олагъа бек разимен.