14 август – къурувчуну гюню

фото: studiо konakbiy
Яшавлукъ-коммунал къуллукъларын кютюв булан машгъул болагъан энергетика компанияланы ва шолай да тармакъ министерликлени башчыларына хас тапшурувлар берди. Неге десегиз, Россияда къоллавчуланы электрик ярыкъсыз къалагъан пайыны 20 проценти Дагъыстанда яшай.

Къышлавну тас этивлерсиз къурумлу кюйде оьтгеривге гьазирлик гёрюв – бугюнню аслу масъаласы. ДР-ни къурулуш, яшавлукъ-коммунал ва архитектура министерлигинде оьтгерилген прес-конференцияда да уьстде эсгерилген агьамиятлы масъалалагъа байлавлу болуп республикабызны маълумат къуралларыны къуллукъчуларыны янындан эсгерилген министерликни башчысы Артур Сулеймановгъа кёп къадарда соравлар берилди.

– Артур Абдулманафович, биринчилей, сизин учун лап да агьамиятлы къурулуш тармакъда чалышагъанланы касбу байрамы булан гьакъ юрекден къутлайбыз ва оьз ишигизде натижалы гьаракат ёрайбыз. Гьалиги заманда къурулуш тармакъда яшавлукъ уьйлеге къуллукълагъа бакъгъан якъда оланы талаплары толу кюйде кютюле деп айтмагъа бажарыламы?

– Савбол. Бизин респуб­ликабызда гьалиги заманда федерал ва регион оьлчевюндеги 12 милли пачалыкъ программа яшавгъа чыгъарыла. Озокъда, шоланы барысы да къурулуш ишлени оьтгерив, яшавлукъ-коммунал къуллукъланы тийишли даражада кютюв булан тыгъыс­ кюйде байлавлу. Оьтген йыл бизин республикбызны районларында ва шагьарларында яшавлукъ-экономика агьамияты булангъы объектлени гьисапгъа алмай къойсакъ да, 1 миллиондан да къолай квадрат метр майданда уьйлер пайдаландырывгъа берилди. Шо кёпмю яда азмы деген сорав тувулуна. 2020-нчы йыл булан тенглешдиргенде шо санав 6,3 процентге кёп болгъан. Бу йыл да яшавлукъ уьйлени пайдаландырывгъа берив алдагъы йылдан эсе кем болмажакъ деп умут этилине. Озокъда, шону яшавгъа чыгъарылыву айлана якъдагъы багьалар ва къурумланы, айрыча адамланы къазанчлары, гелимлери булан тувра байлавлу экени англашыла.

– Гертиден де, айлана якъда тувулунгъан къыйынлыкълагъа да къарамайлы, Дагъыстанда къурулуш тармакъда кёп иш этилегенин етишилген натижалар да аян эте. Сиз эсгерген умуми натижаны ичинде айрыча адамлар оьз харжаларына къурагъан уьйлени яшавлукъ майданы нечакъы ерни тута?

– Айрыча адамлагъа оьз гючю ва харжлары булан оьтген йыл 486 минг квадрат метр майданда яшавлукъ уьйлер къурмагъа имканлыкълар болдурулду. Озокъда, бу ерде шону учун пачалыкъны янындан да харж булан кёмек этилинегени гьакъда айрыча эсгермеге герек.

– Шо англашыла. Къурулуш компаниялар пайчыланы алдатмаймы, яшавлукъ квадрат метрлени майданлары къоллавчулар учун багьа олтурмаймы?

– Къурулушлар булан машгъул болагъан компаниялар салагъан багьалагъа гёре республикада яшавлукъ уьйлердеги 1 квадрат метр майдан къоллавчулагъа 60-70 минг манатлагъа токътай. Алдатамы, алдатмаймы деген соравгъа айрыча жавап бермеге гьажатлы деп ойлайман. Шо гьакъда бугюнлерде ДР-ни Башчысы Сергей Алимович де ачыкъдан эсгерди. Неге десегиз, республикабызда законсуз кёп къабатлы 554 яшавлукъ уьй къурулгъан. Шоланы пайдаландырывну масъаласы бугюнлерде судлардан таба чечилип тура. Магьачкъалада, Дербентде, Избербашда, Буйнакскиде ва шолай оьзге муниципал къурулувларында судларда къаралгъан сонг шолай законсуз къурулгъан уьйлени 150-ден къолайына пайчыланы гийирмеге имканлыкъ берилген. 19 –зуна буса башлангъан къурулуш ишлени давамлашдырмакъ учун конкурс билдирилген.

 – Артур Абдулманафович, къурулагъаны ва пайдаландырывгъа берилегени – бир масъала. Айтмагъа сюегенибиз, яшавлукъ уьйлерден пайдаланагъан тайпаланы яшавлукъ-коммунал къуллукъларын кютюв рази къалдырамы?

– Къоллавчуланы йимик, бизин де шо масъалаланы ёрукълашдырылыву, озокъда, толу кюйде рази этмей. Йыл йылгъа ошамай. Неге тюгюл, бу йыл яй вакъти яллавлу гюнлерде республикабызда къоллавчулар чакъда-чакъда электрик ярыкъсыз, сувсуз, табии газ, ягъарлыкъсыз къалагъан гезиклер кёп болду.

 – Къоллавчуланы талапларындан къыйыкъсытылагъанына ким гюнагьлыдыр?

 – Бизин республикаблызны ЖКХ тармагъыны къуллукъларын кютеген объектлер тезде къурулгъан. Айтагъаным, 70 процентге ювугъуну къоллав болжаллары битген. Шоланы ярашдырып-къурашдырып, къышгъа гьазирлемек учун кёп харж да тарыкъ. Тек шоланы даим ярашдырып турмакъдан эсе, янгыртып пайдаландырывгъа берсе, хыйлы да учуз токътажакъ эди. Къоллавчуланы янындан разисизликлер де кем болажагъы шекликни тувдурмай.

 – Электрик ток, табии ягъарлыкъ, сув юрюйген линияланы янгыртывну гьакъында артдагъы йылларда кёп сёз юрюле. Тек не этерсен, къоллавчулар яшавлукъ-коммунал къуллукъланы сан янына гьали де рази тюгюл. Неге?

– Неге тюгюл, артдагъы 10 йылны ичинде къоллавчуланы талаплары 1,5 керен артгъан. Уьстде де эсгерилгени йимик, яшавлукъ-коммунал къуллукъланы кютеген объектлер талаплагъа гёре толу кюйде жавап бермей. Шону учун къоллавчуланы электрик гючге бакъгъан якъдагъы талапларын ёрукълашдырмакъ муратда 2030-нчу йылгъа ерли хас стратегия план токъташдырылгъан. Электрик ток булан таъмин этивню камиллешдиривге байлавлу болуп Дагъыстанда 2020-2025-нчи йылланы ичинде 35 миллиард манатны харжлама гёз алгъа тутулгъан. Къоллавчулар чакъда-чакъда ярыкъсыз къалмасын учун, алгъа салынгъан борчланы яшавгъа чыгъармакъ муратда республикабызны электрик хозяйствосун янгыртыв ишлер давам этилине. «Россети Северный Кавказ» деген акционер жамиятны башчысы аян этеген кюйде, бу йыл 5 минге ювукъ агъач ва бетон багъаналаны алышдырма тарыкъ. Подстанцияларда 100-ге ювукъ трансфарматорну ва теллени алышдырмасакъ гьал бузукъ. Дагъысын айтмагъанда, шону учун бу йыл 70 минг тондан да къолай теллени алышдырмасакъ бажарылмай.

 – Табии газ бизин республикабызны къоллавчуларына толу кюйде етишмей. Шону гьисапгъа алып, пайдаланмайгъанлагъа кёмек учун не йимик чаралар гёрюле?

 – Бизин республикабызда янгы къурулгъан яшавлукъ уьйлени яда буса предприятилени пайдаландырывгъа бергинче алданокъ сув, электрик ярыкъ ва табии ягъар­лыкъ линияланы тартып бермеге тюше эди. Уьстевюне, бизин республикабызда айрокъда тав районларда яшайгъанлар аслу гьалда иссилик береген алатланы электрик ток булан ишлетип тура. Шону гьисапгъа алып, бизин республикабызда къоллавчуланы табии газ булан таъмин этмек муратда милли борчну оьлчевюнде онгайлы ягъарлыкъдан пайдаланмакъ учун пачалыкъны харжы булан кёмеклешивню къошум чаралары гёрюле. Шо да милли борчда айрыча хат булан эсгерилген.

 Бу йылгъа байлавлу болуп айтсакъ, 2023-нчю йылны башына ерли Дагъыстанда къоллавчуланы табии газ булан таъмин этмек учун 22 къурулушда ишлер йылны ахырына ерли тамамланма герек. Шону натижасында 30-гъа ювукъ муниципал къурулувларындагъы 1 минге ювукъ яшавлукъ уьйлерини есилерине кёмек этилинежек. Демек, табии газ юрюйген быргъылар къоллавчулагъа уьйлерини алдына тартылып берилежек. Къалгъаны, уьйлени ичине газ тартыв буса есилерини харжына этилмеге тюше.
Узакъ болжаллыкъ планланы гьисапгъа алып айтсакъ да, «Газпром газификация» деген ихтиярлары дазуландырылгъан жамият газификациялашдырывгъа байлавлу 250 объектни къуруп пайдаландырывгъа бермеге борч алгъан. Шондан башгъа, республика бюджетден де газ булан таъмин этив ишлени оьтгеривге 859 миллион манат харж айырылгъан.

 – Электрик гючлер йимик къоллавчулагъа сув да арт вакътилерде толу кюйде етишмей. Шо гьакъда гьали-гьалилерде ДР-ни Башчысы Сергей Меликов РФ-ни Президенти Владимир Путинге де билдирди. Къоллавчуланы сувгъа бакъгъан талапларыны яшавгъа чыгъарылыву гьакъда сиз не айтмагъа боласыз?

 – Артдагъы йылларда, Магьачкъала ва Каспийск шагьарларда йимик, шо ма­съала Буйнакск, Избербаш ва Дербент шагьарларда да къаршылаша ва ойлашмагъа борчлу эте. Буссагьатгъы вакътиде Чиркей-Буйнакск сув юрюйген линияны къу­рулушу юрюлюп тура. Къы­зылюртдан Бабаюрт ва Ха­савюрт районлагъа да Къойсувдан ( Солакъ) бутакълар алынып сувлар тартылды. Дагъыстанда ичеген сувланы масъаласын толу кюйде яшавгъа чыгъармакъ муратда «Мени Дагъыстаным – мени сувларым» деген пачалыкъ программада белгиленген ва борчлар яшавгъа чыгъарыла. Бу йыл республикабызны тюзлюк боюнда явунлар аз буса да, тек тав ва тавтюп районларда явунлар кёп. Демек, шондан пайдаланып, тийишли къуллукълагъа оьзенлени ташымагъа къоймайлы, къорув имаратланы къуруп, сув гьавузлагъа бакъыдырып сакъламагъа таклиф этилине.

 – Айлана якъны тазалыгъын, аманлыгъын къорув да – агьамиятлы масъала. Чёплюклерден, нас сувлардан айлана якъны къоруп сакъламакъ учу н не этилине?

 – Тазалыкъны болдурув, имаратланы ва шолай да къалды-къулдуланы ишлетеген объектлени къурув, гертиден де, бугюн агьамиятлы масъала болуп токътагъан. Буссагьатгъы вакътиде РФ-ни регион операторлары ва маячылар булан байлавлукъда къурулуш ишлени оьтгеривге гьазирлик гёрюле. Къалды-къулдуланы жыягъан уллу чёплюклер Дагъыстанны уьч боюнда къурулуп пайдаландырывгъа берилежек. Каспий – Магьачкъала аралыкъдагъы нас сувланы тазалайгъан имаратланы къурувгъа да федерал бюджетден харжлар гёрсетилгени гележек учун инамлыкъны тувдура.

 – Буссагьатгъы вакътиде бизин республикабызда яшавлукъ-коммунал тармакъны къышгъа гьазирлик гёрювю гьакъда не айтмагъа бажарыла?

 – Шо да – бугюнню гюнлюк низамында. Озокъда, огъар янашыв республикабызны шагьарларында ва районларында башгъа-башгъа. Шогъар байлавлу болуп узакъ къалмай республикабызны маълумат къуралларындан таба толу кюйде маълумат бермеге умут этилине.
Тюзюн айтгъанда, шо да тынч масъала тюгюл. Неге десегиз, артдагъы йылларда юрт ерлерден шагьарлагъа гёчюп яшама муштарлылар кёп бола бара. Демек, тезде къурулгъан яшавлукъ-коммунал объектлер шагьарларда яшайгъанланы санаву артагъанына гёре, осал янгыртыла.