Яш замандагъы мени хоншум Мария Павловна уллу болгъанда, савлугъу осаллашып, оьзюне къарамагъа авлетлери де ёкъгъа гёре, къартланы уьюне (дом престарелых) барма борчлу болду. Мен де ону гёнгюн алма сююп, языкъсынып, ону-муну да алып, чакъда бир янына барагъан кююм бола. Бир гезик шолай къартланы уьюню абзарындагъы скамейкада Мария Павловна булан олтуруп лакъыр этип турагъанда, бир къатын къолунда таякъ булан гьаран юрюй туруп, оьтюп барагъан еринде токътап, бизге багъып бурулуп магъа: «Сен къумукъ къатынгъа ошайсан!» – деди. Бу къумукъча сёйлегенде юрегим зымыллап гетди. Бизин къумукъ къатын мунда не эте деп ойладым.
Сонг, бираз эс табып: «Воллагь дюрмен, бажив, сиз де мунда нечик гелип къалгъансыз, кёп боламу гелгенигиз?» – деп сорадым.
– Бола бираз заманлар, къумукъ тилни сагъынып къаламан, сёйлеме гиши ёкъ, сен магъа айып этме, – деп, гетме къарады. Муну кёп сёйлемеге сюймейгенин англап, савлугъун да сорап, емишлер узатдым. Баракалла, оланы ашама тишлерим ёкъ, – деп, астаракъ акъсай туруп гетди. Мени огъар бек языгъым чыгъып, тамаша да болгъанны гёрюп, Мария Павловна ону гьакъында магъа хабарлай башлады.
Гиччилей детдомда оьсген Саният, 32 йыллыкъ чагъында эри гечинип, къолда эки яш да булан къала, кёп къыйынлар гёре. 40 йыл да битмеген уьягьлюсюн тас этип, яшларыны гёнгюн аяп, дагъы эрге де бармагъан. Гечесин-гюнюн бир этип, 2–3 ерде ишлеп яшларын оьсдюре, охув ожакълагъа охума сала. Тек нетесен, яшларыны да ол насибин гёрмей. Къызы Заира 20 йыллыкъ чагъында хатабалагьдан оьлюп гете. Уланы Закир де Ростов шагьардан, охума гетген еринден орус къызны да алып гелип къала. Къайгъылагъа дёнюп турагъан къатын, юрегинде уллу умутлары болса да, яшыны аявлулугъундан ол къызны къабул эте, къызы йимик гёрюп, оьзюне исиндирме къарай, къумукъ адатлагъа уьйретме гьаракат эте, гелинини кёп кемчиликлерин уланына билдирмей оьтгерип къоя.
Узакъ къалмай гелини эки эгиз яш – бири улан, бири къыз таба. Саният да, сююнюп, оьзюню оьлген къызы тирилгендей болуп, къызына Заира деп, уланына Зайнал деп атлар да къоюп, оьзюню яралы юрегине олардан балгьам излеп, сав гюнлер яшлар булан доланып тура. Гелинине кёп гёрюнмес учун, бары уьй къуллукъну кюте, аш эте, яшланы уьстюн жува, шоланы оьзю тапгъан яшлардан да артыкъ сююп, шолардан сююнюп яшай. Тек бу талайсыз къатынны сююнчлери узакъгъа бармай, уланы Закир, атасыны чагъына да етмейли, хапарсыздан яман аврувдан авруп гечине. Чакъсыз къартайгъан Саният, къайгъыланы гючюнден аврувлу бола, тёшекге тюше, тек нетесен, гючден оьлюп болмай. Арадан аз да гетмей, Саният оьзю сакълагъан Заираны, Зайналны ва гелинини алдында оьзюню артыкълыгъын, бирисине де тарыкъ тюгюлюн гьис эте. «Аврусам сакълар, оьлсем гёмер», – дейген умут булан, оьзю оьсдюрген яшыны яшлары муну кемчиликлерин гёре, мундан жиргене, атасы оьлюп йыл да гетмей, гелтирип Саниятны къартланы уьюне сала…
Заира да, Зайнал да англамаймы экен шолай оьзлер де къарт болажагъын, башгъалагъа харлы болажагъын? Оьзлени де яшлары яда яшларыны яшлары оьзлеге де шолай эдепсизликни этмеге болагъанны, балики, оьзлер этгенни олар да такларлар деп къоркъмаймы экен?
Бизин оьзден къумукъ халкъыбыздан шолай осаллар да чыгъагъангъа бек юрегим авуртду.
Балики,
мени шу язывларым Зайналгъа яда Заирагъа етишер деп умут этемен! Илыкъмасмы экен шолар, эс тапмасмы экен!? (атларын алышдыргъанман)
Минаханым Кишиева,
Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, загьматны ветераны.
