– Гьали, Байзат, мен къызардашымны гёрюп гелейим, – деп, хоншудагъы Изатлы юртгъа гетме гьазир турду.
– Мен къайнанамны англай эдим, – деп яза Байзат редакциягъа йиберген кагъызында. – Эрим Азнавурну да, мени де янгыз къоймагъа сююп гете эди. Мени къайнанам не даражада гьакъыллы, рагьмулу адам экенни бизге яш тувгъанда англадым.
Эрим Азнавур биз уьйленгенде, башлапгъы айлар даим мени булан турса да, бара-бара уьйге геч къайтагъан болду. Бир-бирде буса сав гече къайтмай да къала эди. Азнавур эртен уьйге къайтгъанда, эшикни къайнанам ача эди. Къайнанам уланына къайнашагъаны магъа да эшитиле эди:
– Бу гезик кимни къармагъына илиндинг? – деп башлай эди къайнанам. – Бу юрюшлени арты къачан битер? Айт магъа! – деп къарсалай. Азнавур буса сёзсюз уьйге гире, бешикдеги яшгъа гёз къаратып битгенде, диванда ята. Сонг, алгъасап туруп, бир-бирде аш да ашамай ишге гете.
Мен ишден къайтгъынча къайнанам яшгъа да къарай, жувма тийишли опуракъланы да жувуп табыла.
– Магъа жувмагъа къой хари, анам, – десем.
– Жуварсан, яшавунг янгы башланып тура, – деп къоя.
– Азнавур гелдими? – деп сорамай болмайман чы.
– Къайтмагъан, – дей пашман тавуш булан, – атасы да шулай эди. Ким не айтса этер эди. Сав гечени кирпик къакъмай оьтеген гезиклерим бола эди, къызым, – дей къайнанам.
– Сабурлукъ эт, эс табар бугъай.
Узакъ къалмай Байзатгъа ишлейген еринден эки уьйлюк квартир берилди. Эр-къатын эки уьйлюк квартирге гёчдюлер. Амма Азнавур гечелер уьйге къайтмайгъан саялы, Байзат, тилей туруп, къайнанасын да оьзлени янына гёчюртдю.
– Мен янгыз къоркъаман, анам, – дей эди Байзат.
Къайнанасы гелини айтгъанын этди. Эсде ёкъ ерден шу арада Азнавурну ишден таба Магьачкъала шагьаргъа командировкагъа йибере. Байзат ишге юрюй. Къайнанасы буса уьйде яшгъа къарай. Яш юхлагъанда опуракъ жува, уьйню тазалай, ахшамгъа ашамагъа аш эте. Ахшам аш ашап битгенде, къайнана да, гелин де яшны ойната. Лакъыр арада Азнавургъа уьйге къайтмагъа нече гюн къалгъанны санайлар.
Азнавур командировкадан къайтгъанда, Байзат ишде бола. Ахшам ишден къайтып, ол алгъасап ич опуракъларын чечегенде, къайнанасы къарсалап сёйлейгенин эшите.
– Бир де къарамай гет! Доммавлагъа тюш! Тек эсде сакъла! Мен Байзатны янын тутажакъман. Байзат магъа гелин де дюр, къызым да дюр. Эс тапсанг, Азнавур, табарсан, тапмасанг, магъа улан тюгюлсен!
Байзат чыдап болмай, буланы уьстюне бара. Байзат уьйге гиргенде, Азнавур олтургъан еринден тура да:
– Байзат, бир минутгъа къыргъа чыгъайыкъ гьали, – деп эшикге багъып юрюй.
Байзат барайымы яда бармайымы деп, ойлашып, къайнанасына къарай. Къайнанасы къаршы тюгюлюн англап, Байзат Азнавурну арты булан къыргъа чыгъа. Къырда Азнавур абзардагъы скамейкада олтура ва Байзатгъа да ер гёрсете.
– Байзат, шагьарда мен тезден сюеген къыз булан ёлугъуп къалдым, – деп, Байзатгъа багъып бурула.
Бу сёзлер Байзатгъа кёк ургъандай тие, башы къагъ болуп, къоллары къартыллай ва гьаран эсин жыя.
– Ол эринден айрылгъан, – дей Азнавур. – Гьали магъа гелмеге рази. Бизге шулай язгъандыр.
Байзат оьзюн оьзю къолгъа алмагъа гьаракат этип:
– Нечикдир дагъы гёрюнюшю, алда йимик гьали де гёрюнюшю аривмю? – деп сорай. Ичи буса къайнай.
– Ону аривлюгюню ери ёкъ, ёлугъувларыбызны эсге алдыкъ.
Байзат эретура, тек аякъ уьстде токътап болмай. Азнавур ону уьйге етишдире. Байзат сав гече юхусуз оьтгере. Эртен болгъанда, бар палтарымны, малымны тёбе этейими деп ойлаша. Сонг буса гьалны къайнанасына билдирмеге алгъасай.
– Анам, мен нечик этейим? Азнавурну гележек къатынына уьйню бош этейими? – деп сорай.
Къайнанасы ойлаша къалмай: «Къызым, сен уьйню бошатма!» – дей.
– Азнавургъа оьзге къатын тарыкъ буса, оьзге ерде яшасын. Сен яш да булан, мени булан яшап тур. Биз яшап турагъан эки де квартир ишингден таба сагъа берилген, къызым, – деп насигьат бере. Эки гюнден Азнавур анасына яда Байзатгъа бир сёз де айтмагъан кюйде шагьаргъа гете.
Байзат ишге юрюй, ахшам уьйге яшыны ва къайнанасыны янына етишмеге алгъасай. Заочно охуйгъан охувун къоймагъа сюйгенде, къайнанасы:
– Къызым, охувунгну узат, диплом алмагъа къара, – деп насигьат бере.
– Къайнанам булан яшым да, мен де яшап турабыз, – дей Байзат.
– Сени, къызым, Азнавурдан яхшы улангъа эрге берермен, – деп, къайнанам гёнгюмню алмагъа да къарай. Оьз анамдан кем тюгюл. Аллагь савлукъ ва оьмюр берсин къайнанама! – дей Байзат.
– Мен къайнанамны англай эдим, – деп яза Байзат редакциягъа йиберген кагъызында. – Эрим Азнавурну да, мени де янгыз къоймагъа сююп гете эди. Мени къайнанам не даражада гьакъыллы, рагьмулу адам экенни бизге яш тувгъанда англадым.
Эрим Азнавур биз уьйленгенде, башлапгъы айлар даим мени булан турса да, бара-бара уьйге геч къайтагъан болду. Бир-бирде буса сав гече къайтмай да къала эди. Азнавур эртен уьйге къайтгъанда, эшикни къайнанам ача эди. Къайнанам уланына къайнашагъаны магъа да эшитиле эди:
– Бу гезик кимни къармагъына илиндинг? – деп башлай эди къайнанам. – Бу юрюшлени арты къачан битер? Айт магъа! – деп къарсалай. Азнавур буса сёзсюз уьйге гире, бешикдеги яшгъа гёз къаратып битгенде, диванда ята. Сонг, алгъасап туруп, бир-бирде аш да ашамай ишге гете.
Мен ишден къайтгъынча къайнанам яшгъа да къарай, жувма тийишли опуракъланы да жувуп табыла.
– Магъа жувмагъа къой хари, анам, – десем.
– Жуварсан, яшавунг янгы башланып тура, – деп къоя.
– Азнавур гелдими? – деп сорамай болмайман чы.
– Къайтмагъан, – дей пашман тавуш булан, – атасы да шулай эди. Ким не айтса этер эди. Сав гечени кирпик къакъмай оьтеген гезиклерим бола эди, къызым, – дей къайнанам.
– Сабурлукъ эт, эс табар бугъай.
Узакъ къалмай Байзатгъа ишлейген еринден эки уьйлюк квартир берилди. Эр-къатын эки уьйлюк квартирге гёчдюлер. Амма Азнавур гечелер уьйге къайтмайгъан саялы, Байзат, тилей туруп, къайнанасын да оьзлени янына гёчюртдю.
– Мен янгыз къоркъаман, анам, – дей эди Байзат.
Къайнанасы гелини айтгъанын этди. Эсде ёкъ ерден шу арада Азнавурну ишден таба Магьачкъала шагьаргъа командировкагъа йибере. Байзат ишге юрюй. Къайнанасы буса уьйде яшгъа къарай. Яш юхлагъанда опуракъ жува, уьйню тазалай, ахшамгъа ашамагъа аш эте. Ахшам аш ашап битгенде, къайнана да, гелин де яшны ойната. Лакъыр арада Азнавургъа уьйге къайтмагъа нече гюн къалгъанны санайлар.
Азнавур командировкадан къайтгъанда, Байзат ишде бола. Ахшам ишден къайтып, ол алгъасап ич опуракъларын чечегенде, къайнанасы къарсалап сёйлейгенин эшите.
– Бир де къарамай гет! Доммавлагъа тюш! Тек эсде сакъла! Мен Байзатны янын тутажакъман. Байзат магъа гелин де дюр, къызым да дюр. Эс тапсанг, Азнавур, табарсан, тапмасанг, магъа улан тюгюлсен!
Байзат чыдап болмай, буланы уьстюне бара. Байзат уьйге гиргенде, Азнавур олтургъан еринден тура да:
– Байзат, бир минутгъа къыргъа чыгъайыкъ гьали, – деп эшикге багъып юрюй.
Байзат барайымы яда бармайымы деп, ойлашып, къайнанасына къарай. Къайнанасы къаршы тюгюлюн англап, Байзат Азнавурну арты булан къыргъа чыгъа. Къырда Азнавур абзардагъы скамейкада олтура ва Байзатгъа да ер гёрсете.
– Байзат, шагьарда мен тезден сюеген къыз булан ёлугъуп къалдым, – деп, Байзатгъа багъып бурула.
Бу сёзлер Байзатгъа кёк ургъандай тие, башы къагъ болуп, къоллары къартыллай ва гьаран эсин жыя.
– Ол эринден айрылгъан, – дей Азнавур. – Гьали магъа гелмеге рази. Бизге шулай язгъандыр.
Байзат оьзюн оьзю къолгъа алмагъа гьаракат этип:
– Нечикдир дагъы гёрюнюшю, алда йимик гьали де гёрюнюшю аривмю? – деп сорай. Ичи буса къайнай.
– Ону аривлюгюню ери ёкъ, ёлугъувларыбызны эсге алдыкъ.
Байзат эретура, тек аякъ уьстде токътап болмай. Азнавур ону уьйге етишдире. Байзат сав гече юхусуз оьтгере. Эртен болгъанда, бар палтарымны, малымны тёбе этейими деп ойлаша. Сонг буса гьалны къайнанасына билдирмеге алгъасай.
– Анам, мен нечик этейим? Азнавурну гележек къатынына уьйню бош этейими? – деп сорай.
Къайнанасы ойлаша къалмай: «Къызым, сен уьйню бошатма!» – дей.
– Азнавургъа оьзге къатын тарыкъ буса, оьзге ерде яшасын. Сен яш да булан, мени булан яшап тур. Биз яшап турагъан эки де квартир ишингден таба сагъа берилген, къызым, – деп насигьат бере. Эки гюнден Азнавур анасына яда Байзатгъа бир сёз де айтмагъан кюйде шагьаргъа гете.
Байзат ишге юрюй, ахшам уьйге яшыны ва къайнанасыны янына етишмеге алгъасай. Заочно охуйгъан охувун къоймагъа сюйгенде, къайнанасы:
– Къызым, охувунгну узат, диплом алмагъа къара, – деп насигьат бере.
– Къайнанам булан яшым да, мен де яшап турабыз, – дей Байзат.
– Сени, къызым, Азнавурдан яхшы улангъа эрге берермен, – деп, къайнанам гёнгюмню алмагъа да къарай. Оьз анамдан кем тюгюл. Аллагь савлукъ ва оьмюр берсин къайнанама! – дей Байзат.
М. ОСМАНОВ.
