Йиберилген янгылышланы гьакъында
«Россельхознадзор» – ашамлыкъ малланы, оьсюмлюклени уьлкеге гелегенин-гетегенин ва уьлкеде къолланагъан ашамлыкъланы, оьсюмлюклени сан янын тергейген къурум. ДР-ни «Россельхознадзор» къурумуну управлениесини таклифине гёре 2014-нчю йылда предприятиелеге, къурумлагъа 909 администрация иш ачылгъан. Шоланы 803-сю – законну бузгъанлыгъы саялы. 3 миллион 590 минг манат штраф салынгъан. Шо штрафны 2 миллион 244 минг манаты пачалыкъгъа тёленген.
ДР-ни «Россельхознадзор» управлениесини ветеринар тергевге къарайгъан пачалыкъ бёлюгю 2014-нчю йылда ДР-ни ва ветеринария комитетини оьзюне тапшурулгъан тергевлер толу кюйде оьтгерилгенни уьч керен тергеген. Шо тергевлер юрюлегенде 2013-нчю йылны алты айында ва ахырынчы кварталында ДР-ни ветеринар комитети республикада югъагъан аврувлагъа салынгъан ва тайдырылгъан карантин чараланы яшавгъа чыгъагъанына къарагъан. ДР-ни ветеринар комитети ва ону жаваплы къуллукъчулары юрютеген анализлени агьамиятлыгъына ва замангъа жавап берегенине тергев берилген.
Шо тергевлени вакътисинде оьзлеге берилген ихтиярланы къоллап, 9 керен къутургъан авруву, 10 керен малланы бруцеллёз аврувдан авругъаны, 23 керен гьайванланы бруцеллёз аврувдан авругъаны токъташдырылгъан.
Шо тергевлени вакътисинде гьайванланы ва малланы югъагъан аврувларын багъагъан гезиклерде кемчиликлер йиберилген, югъагъан аврувлар болгъан ерлеге карантин салынмагъан гезиклер аян этилген. Гьайванлар бруцеллёздан авругъан 309 гезикде, маллар бруцеллёздан авругъан 54 гезикде, гьайванлар пастараллезден авругъан 18 гезикде ва олай башгъа гезиклерде аврувлар табылгъан хозяйстволарда гьал бузукъ экени билдирилмей, югъагъан аврувланы яйылывун токътатагъан чаралар гёрюлмей, шолай хозяйстволардагъы аврувлу гьалны къолайлашдырмакъ учун комплекс план этилмей тургъан. Дазуландырылгъан чаралар тайдырылгъанын гёрсетеген документлер заманында этилмеген.
Ашлыкъны сан яны тергеле
Тышдан гелеген ашлыкъ ва ондан этилген маллар 1400 керен тергелген. Олай да, пачалыкъны тарыкъ-герегине сатыв-алыв юрютеген 600 къурум тергелген. Оланы 400-ю – план булан гёрсетилген тергевлер, 140-ы –плансыз тергевлер. Бёлюк оьзюню чалышывун башлагъандан берли, сан яны осал, ашама ярайгъаны гёрсетилмеген, къоллама ярайгъанын гёрсетеген белгилер салынмагъан гезиклер ёлукъгъан.
Тергевлени заманында кемчиликлер аян этилген гезиклер ёлукъгъанда, бёлюк шо кемчиликлени токъташдырмакъ учун ашамлыкъланы лабораториягъа йиберген. Сан яны бузулгъан, норма талаплагъа жавап бермейген, адамны яшавуна къоркъунчлукъ тувдурагъан маллар ёкъ этиле. Кемчиликлер ёлукъгъан гезиклерде бёлюк администрациялагъа 150 буварыв этген.
Оьсюмлюклени тергевде
Оьсюмлюклени тергев, гёз къаратыв чараларда 317 хозяйствону 255, 3 минг гектардагъы майданы тергелген. 259 предприятие тергевге алынгъан, зараллы жанлар бар 23,5 гектар майдангъа карантин этилген. Салынгъан карантин 183,3 гектар майдандан тайдырылгъан. Буссагьатгъы вакътиде Дагъыстанда карантин билдирилген 9 объект бар.
Уллу юрт хозяйстволар тозулгъан сонг, оланы топуракълары ерли муниципал къурулувлагъа берилген. Топуракълар башгъа есликге берилгенде, оланы карантин гьалына кёбюсю гезиклерде къаралмай. Шо саялы топуракълар заралланагъаны гюн сайын арта. Шо бузукълукълагъа гьали республиканы тав районлары да тарыгъан.
Дагъыстан Республиканы топуракъларыны майданы 5 миллион гектаргъа етише. Шоланы арасында юрт хозяйство пайдаландырагъан топуракълар 3,2 миллион гектар, сюрюлеген топуракълар 0,5 миллион гектар ерде бар. Шо топуракъланы арасында 1,7 миллион гектары топуракъны гёчювюл гьайванчылыкъ учун гёрсетилген.
2014-нчю йылда Дагъыстанны «Россельхознадзор» управлениеси оьзюне берилген ихтиярлардан пайдаланып, пачалыкъ топуракъ тергевлени 633 керен оьтгерген. Шоланы 247-си – план булан гёрсетилген, 386-сы –плансыз тергелген. Административ якъдан бузукълукълагъа 286 буварыв этилген. 35 материал ДР-ни мал-мюлк министерлигине топуракъланы пайдаландырма ярамай деген талап булан бакъдырылгъан. Къаралгъан материалланы натижасында 1 миллион 649 минг манат къоду салынгъан. Шо къодуну 1 миллион 383 минг манаты алынгъан.
2014-нчю йылда ЕЭС, США, Австралия, Канада, Норвегия Россиягъа йиберилеген малланы токътатгъан сонг, аслу гьалда Россия Федерацияны къыбла пачалыкълар булангъы аралыгъы Дагъыстанны территориясы булан байлавлу. Азербайжангъа, Ирангъа, Пакистангъа, Тюркиягъа ва Ювукъ Гюнтувуш уьлкеге барагъан, гелеген маллар Дагъыстандан оьте. Магьачкъаланы денгиз портундан 2014-нчю йылда 296,7 минг тон ашлыкъ гетген. Россиягъа гелеген ашлыкъ сатыв-алыв талаплагъа къыйышмайгъан себепден 123 керен олар гери урулгъан.
Аян этилген аслу бузукълукълар
2014-нчю йылда республиканы юрт хозяйство къурумлары йибереген бузукълукълар да чачывгъа тергелмеген, осал урлукъ къолланагъанлыкъ, бир-бирде документлери ёкъ урлукъланы къоллайгъанлыкъ тюшюмню аз этегени гьисапгъа алынгъан. Шолай кемчиликлер базарларда ва тюкенлерде сатылагъан урлукъланы заманы оьтгенлик булан да байлавлу. Олай да, базарларда сатылагъан урлукълар не тайпа экени гьакъда документи болмайгъанлыкъ булан байлавлу. Болса да, Къызлар районда «Нива» ва «Сириус», Хасавюрт районда «Вымпел-2002» хозяйстволарда чачыв, орнатыв материаллар тийишли даражада къоллана, чинкдеси, шо хозяйстволаны касбучулары яхшы тюшюм алмакъны гьайын этелер.
Тек Хасавюрт районну «Къазмаавул» СПК-сында, Ахвах районну «Рагабулди» СПК-сында документлери ёкъ урлукълар къоллангъан.
Бир-бир гезиклерде ашлыкъ къайтарыв булан машгъул деп гьисапланагъан предприятиелер бютюнлей башгъа тармакъ булан машгъул болуп чыгъа. Ашлыкъ къайтарыв булан машгъул болма герек предприятиелер нап, запас къураллар сатыв булан машгъул болагъан гезиклер ёлугъа.
А. ГЬАМЗАЕВ.
