Март айны 21-нде къумукъ музыкалы-драма театр шулай аты булан янгы спектакль гёрсетди. Премьерагъа зал толуп къаравчулар жыйылгъан эди. Француз драматург Франсис Вебер язгъан пьесагъа гёре салынгъан спектаклни режиссёр Денис Малютин онгаргъан. Художниги–Магьаммат Моллакъаев, чебер ёлбашчысы–Айгум Айгумов, къумукъчагъа таржума этген Басир Магьамматов.
Сагьнада юрюлеген агьвалатлар француз байланы яшаву булан байлавлу. Бу къурдаш аралыкълары бар байланы бир нечелери сёйлешип, жумада бир керен ахшам ашгъа жыйыла. Ашама не сюйсенг де бар, музыка, бийивлер бар. Буса да, байлыгъындан шашгъан булагъа не буса да бир оюн, масхара, самаркъав етишмей. Сёйлешелер. Гьар жыйылагъан ахшамгъа бириси «башы бузукъ» адам да алып гелме герек. Шо «башы бузукъ» адам да гертилей де авлия тюгюл, амма биревге де ошамайгъан тамаша хасиятлы адам. Къайсы буса да бир иш булан оьтесиз кёп доланагъан адам. Байлар шолай адамны ахшам ашгъа гелтирип, сёйлетип, ол айтагъан, этеген ишлеге кюлеп завх эте болгъан. Сайки, заманны къужурлу оьтгерме кюй тапгъан!
Перде ачылгъан сонг сагьнада бай агьлю, эр-къатын Пьер ва Кристина оьзлени уьюнде. Пьерни ролюн РФ-ни ат къазангъан артисти Магьамматкамил Жабукъов, Кристинаны ролюн ДР-ни ат къазангъан артисткасы Сабият Салимова ойнай. Эри опуракъ гийимлени арасында айлана. Сонг башына циркде клоунлар гиеген шапка да гийип чыгъа. Къатыныны соравлу къаравуна: «Ахшам ашгъа бараман. Гьали бир «башы бузукъ» гелме герек, шогъар онгаргъанман»,– деп жаваплана.
Художниклер уллу оьлчевдеги суратланы салагъан, инбашына тагъылгъан папка да булан гирип гелген улан, бай къаравуллайгъан «башы бузукъ» болуп чыгъа. Таныш болалар. Кристина булан таныш болагъанда ол улан къолун да оьбюп, баш ийип сююнегенин билдире. Оьзюне къараса шуну чу ёкъ башы бузукъ ери деп ойлаша Кристина. Гьасили бу ерде эр-къатынны арасында эришив башлана. «Неге шу оюнланы этесиз, неге адамны мысгъыллайсыз?»…Соравдан сорав, эришив, къатын уьюнден чыгъып гете…
Гелген уланны аты Франсуа (ойнай ДР-ни ат къазангъан артисти Элдар Магьамматов). Ол йымырткъаны къабугъундан сурат этме сюеген яш болуп чыгъа. Уллу папкадагъы суратларын Пьерге гёрсете, макътай… Ахшам ашгъа бай ёлдашларыны къырыйына Франсуаны да алып барма айланагъан Пьерни бирден белине ел салып къоя. Тонкъайгъан кюйде ари-бери тербенип де болмай. Бек гьайлы кюйде Франсуа огъар кёмек эте. Аркъасына таяндырып дивангъа элте, ички бар тахтамекге элте. Айтгъан айтгъанына баш уьстде деп тура. Гьеч айтмаса да, булай этейик, олай этейик деп тура. Ону къатыны эришип гетгенге де бек ичибуша.
Пьерни уьюне Марлен гирип геле. Бийий, сююнчлю кюйде уьй есине къарай. Булар бир-бирин ювукъдан таныйлар, сююп юрюгенлер. Марленни ролюн артистка Жамиля Магьамматова ойнай. Тек Пьер ону къабул этмей, къувалай. Шо заман Марлен огъар акъча къазанмакъ учун ишинде этеген бары да пышдырыкъларын бетине айта. Сен оьзюнгден къайры биревню де сюймейсен, алдатыв булан яшайсан, бир гюн тюшежексен тузакъгъа деп бирев де бетине айтып болмагъан сёзлени Марлен огъар айта ва чыгъып гете.
Гертилей де, ишиндеги пышдырыкълары билинипь Пьерни уьюне налог инспектор Щёваль геле. Ону ролюн ДР-ни ат къазангъан артисти Пахрутдин Ихивов пагьмулу кюйде ойнай. Ол хыйлы заман Пьерни къыйнай. Ахырда оьзюню къатыны да шо законсуз ишлеге къошулгъанны билип, «югенлени» бош къоя. Франсуа буса бу ерде де Пьерге кёмек этме айлана, ол тюшген гьалгъа юреги авруй… Дагъы да ону къоюп гетген къатынына телефон сёйлеп, къайтмакъны тилей, эри бек къыйналагъанны айта, ону къайтма рази эте, телефонну Пьерге бере…
Бу «башы бузукъ» этип турагъан гьаракатгъа Пьер тамаша бола, инанып битмей, башы айлана, къатыны сёйлейген телефонну алгъанда буса ону тавушун эшитип, къычырып кюлеме башлай… Кюлей де кюлей,.. къычырып кюлей…Оьзюню яшавуна, оьзю тюшген гьаллагъа. оьзюнден де гьакъыллы чыкъгъан «башы бузукъгъа» кюлей туруп, башы гете…
Спектаклде баш игитлени келпетлерин уста кюйде яратгъан Магьамматкамил Жабукъовну ва Элдар Магьамматовну къужурлу оюну къаравчуланы юреклерине ёл тапды, разилигин алды. Магьамматкамил чи къумукъ сагьнада мекенли кюйде оьзюню ерин тапгъан. Ол яратгъан терен маъналы келпетлени къаравчулар унутмай. Элдар да эсли, пагьмулу актёрларыбызны ёлун таптап геле, айдан-ай, йылдан-йыл дегенлей бажарывлугъун гёрсете, пагьмусун чарлай. Ата-анасы Басирни ва Зареманы берекетли пагьмусу уланына да юкъгъаны билинип тура. Ондагъы гьаракатчылыкъ, жагьлыкъ экевге чакъы да бар. Шолар булан геле бажарывлукъ да. Спектаклде ортакъчылыкъ этгенлени къайсы да макътавгъа тийишли десем ялгъанчы болмасман. Аслусу олар къаравчуланы разилигин алды, харс урувларын къазанды.
Спектаклге къарагъан сонг айтмаса бажарылмайгъан пикрулар да арагъа чыгъа. Бу ерде мен соравлар берген къаравчуланы пикруларын, соравларын да ортагъа саламан.
Тыш пачалыкъланы, оьзге миллетлени авторлары язгъан пьесалар кёп салына. Къумукъ авторлар язгъан пьесалар неге салынмай? Ёкъму экен? Харж етишмейми экен? Яда салмагъа къумукъ режиссёрлар ёкъму экен? «Пьерлени» къоюп «Айгъазилеге» гёчме ярамаймы? Шолагъа ошагъан башгъа соравлар да тувулуна.
Газетибизни бу номерини алдындагъы, 22-нчи мартда чыкъгъан номеринде театрны гюнюне багъышланып чыкъгъан «Байрамны алдында» деген материал бар. Шондан алып, театрны директору Скандарбек Тулпаровну сёзлерин, магъа соравлар берген къаравчуланы тергевюне беремен, балики газет къолуна тюшмегендир…
«Театр буса– минг йыллар булан гелеген халкъыбызны хазнасы, тарихи, маданияты, миллетибизни яшав гьаллары, къылыкълары, адатлары, игитлери… Бизге де, театрны коллективине, бу байлыкъланы халкъыбызгъа етишдирмек–уллу жаваплыкъ. Етишдирип бола бусакъ яхшы ишлейбиз, болмай бусакъ бизин ишибизни бир маънасы да ёкъ».
«Айтылгъан сёз атылгъан окъ» дей бусакъ, окъ гёзленген ерге тюше, мурадын кюте, унутула. Язылгъан сёз буса унутулмай, гёз алда бола. Къумукъ театрыбызны директоруна ва оьзге жаваплы къуллукъчуларына бу, озокъда, бетлев тюгюл, къаравчуланы пикруларына тергев болур деп эсиме геле.
Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.
СУРАТЛАРДА: спектаклден гёрюнюшлер.
