Къайсыбыз да  не тармакъны гьакъында сёйлей бусакъ да, гетген замандагъы агьвалатлар, гьаллар булан тенглешдирмеге гьасирет болабыз. Озокъда, гьар ким де  яшавун алдан эсе яхшылаш дырмагъа, тынчлашдырмагъа къаст эте.  Не башгъа, касбу сайлавда да тынч ва алапасы кёп ишни тангламагъа сюе. Базар  экономиканы девюрюнде  адамлар къазанмагъа сюегенине айып этип болмайсан. 

 

Гьали яшлар да сабий чагъындан тутуп, ким болма сюесен деген соравгъа къайда  алапа кёп, акъча кёп бере деп сорав бере. Неге тюгюл де, харж болмаса, бир ишинг де алгъа бармайгъанын   яшлар да англайгъан болгъан. Тек ишчи касбулар да бизин яшавубуздан айрылмагъан.

20 йыллар алда охувчу яшланы кёбюсю 11-нчи класгъа ерли охуп институтлагъа тюшюп оьр билим алмагъа къаст эте эди. Гьатта оланы 80 проценти  экономист, юрист касбуланы танглай эди. Оланы арасында дип­ломлары пайдасыз ятып турагъан, касбусуна гёре чалышмайгъанлары нечакъы да бардыр.  Озокъда, онча халкъгъа юрист яда бухгалтер болуп ишлемеге иш ерлер де къайдан гелсин?  Шолайланы кёбюсю базарларда сатыв-алыв юрютегенлери,  не де буса бир башгъа ишни башын тутгъанлары да бардыр. Гьатта  иш ёкълукъдан ишчи касбуларда ишлейгенлери  де ёкъ тюгюлдюр.  Шолайлыкъда артдагъы йылларда ишчи   ва  хас   касбучуланы къытлыгъы гьис этилмеге башлады.

Билим берив тармакъда болгъан алышынывлар буса охувчуланы касбу  танглавуна да   таъсир этди. Айтагъаным, школаларда бирлешген  пачалыкъ экзамен бермеге башлагъанда, айрокъда эсгерилген экзаменни беривде салынгъан талаплар гючленген сонг,  охувчуланы кёбюсю 9-нчу класдан тайып, коллежлеге, техникумлагъа охумагъа  барагъан болду.  Гьар тюрлю касбуланы,  шоланы арасында ишчи касбуланы сайлайгъанланы да санаву артмагъа башлады.

Ишчи  ва башгъа хас  касбуланы агьамиятлыгъын, абурун артдырмакъ учун  йыл сайын федерал прог­раммалар да арагъа чыкъмагъа башлагъан. Мисал учун,  гетген йыл  арагъа чыкъгъан «Профессионалитет» деген милли федерал программаны айланасында  охувчулагъа гележекде сан янлы касбу билим алмагъа ва ишге тюшмеге имканлыкъ бериле. Эсгерилген программа коллежлеге ва студентлеге  гьар тюрлю иш ерлер булан таъмин этмеге болагъан къурумлар булан байлавлукъ юрютмеге имканлыкъ бере. Гьали кёбюсю гьалда охувчулар 9-нчу класны битдирген сонг коллежлеге охумагъа тюшюп оьзлер сайлагъан касбусуна гёре ишлемеге къаст эте.

Россия Федерацияны билим берив министрини 1-нчи заместители А. Бугаев эсгерген кюйде, 9-нчу класны битдиргенлени 60 проценти коллежлеге охумагъа тюшюп, бир касбугъа ес болмакъны асувлу гёре. Ону айтывуна гёре, «Профеессионалитет» прог­рамманы кёмеклиги булан студентлер коллежде терен билим алмагъа, яхшы касбучу болмагъа ва охуп битгендокъ иш булан таъмин этилегенлиги  инг де агьамиятлы.

Озокъда, оланы арасында коллежден сонг охувун узатып оьр билим алмагъа, гьатта илму ёлда чалышмагъа къаст этегенлери де бар.  Бу йылдан башлап школаларда  оьрдеги класланы охувчуларыны арасында касбу сайлавгъа байлавлу чаралар юрюлмеге башлагъан. Бу чараланы кёмеклиги  булан охувчулар алданокъ  касбу тангламагъа ва шо агъымда билим алмагъа болажакъ.

«Профессионалитет» программада гележекде гьар тюрлю орта касбу билим береген ожакъларда охуйгъанлагъа барына да ортакъчылыкъ этмеге имканлыкъ бермеге гёз алгъа тутулгъан.

Белгили кюйде, Россияда 3,6 минг орта хас билим берив ожакъ бар. Оларда  3,3 миллионгъа ювукъ студентлер билим ала. Шоланы арасында 2 миллион студент бюджетни харжына охуй.  2000-нчи йылланы башында  техникумлагъа, коллежлеге 9-нчу класны тамамлагъан­ яшланы  10-12 проценти охумагъа тюше эди буса,  гьали шо санавлар 60 процентге етишген. «Профессионалит» программаны къасты янгыз коллежлени тамамлагъан ва  касбугъа ес болгъан яшёрюмлени иш булан таъмин этмек тюгюл, шолай да бизин пачалыкъны гьар тюрлю къурумларын, шоланы арасында коммерция къурумланы да касбучулар булан таъмин этмек.

Бизин республикада эсгерилген  программагъа къошулгъан коллежлер бар. Оланы арасында Буйнакск шагьарда Ш. Шихсайитовну атындагъы юрт хозяйство коллеж, Дагестанские огни шагьардагъы аграр коллеж, Хасавюртдагъы аграр-экономика ва ёл къурулуш коллежлер ортакъчылыкъ эте.  Эсгерилген коллежлер –  «Дагъыстан Республиканы юрт хозяйствосу» деген уьлгюлю производство бирлешивню ортакъчылары. Шо  бирлешивге Дагъыстан Республикада иш гёреген экономиканы гьар тюрлю малларын  болдурагъан ва  къуллукъланы кютеген юрт хозяйство предприятилери гирген. Оланы арасында Буйнакск, Дербент, Хасав­юрт, Бабаюрт районланы юрт хозяйство  предприятие­лери ва Магьачкъала, Буйнакск шагьарланы ветеринар управлениелери бар.

Буйнакск шагьарда Ш.Шихсайитовну атында­гъы юрт хозяйство коллежни директоруну охутув-производство заместители Руслан Беков берген маълуматлагъа гёре, Буйнакск районда иш гёреген «Гьажимурзаева Мадина Гьажиевна» деген КФХ – иш булан таъмин этеген къурумланы арасында аслусу. Ш. Шихсайитовну атындадагъы  юрт хозяйство  коллеж буса  –  «Дагъыстан Республиканы юрт хозяйствосу» деген бирлешивде предприятиелени касбучулар  булан таъмин этеген аслу охув ожакъ. Эсгерилген коллеж 2022-нчи йылда Дагъыстанда  «Професссионалитет» программаны айланасында грант утгъан. Грантгъа 100 миллион манат  харж берилген. Шо харжгъа коллежде юрт-хозяйство агъымда къол­ланагъан къураллар, алатлар, машинлер, комбайнлар алынгъан.  Шоланы къоллап, 8 тюрлю устаханалар, лабораториялар,  охутув  класлар къурулгъан.

Студентлер бу йыл язда комбайнларда ва юрт хозяйствода къолланагъан башгъа машинлерде  сынав алгъан ва билимлерин камиллешдирген.  Бу чаралар бары да «Профессионалитет» программаны айланасында оьтгериле ва ону талапларына гёре бу чараларда ортакъчылыкъ этген студентлеге алапа бериле.

«Гьажимурзаева Мадина Гьажиевна» деген  КФХ эсгерилген программаны шартларына гёре коллежлени студентлерине  сынав алмагъа ва билимлерин камиллешдирмеге тавукъ оьс­дюрюв цехин къоллавгъа берген.

Шолай да, «Сход» деген юрт хозяйство кооперативде де студентлеге сынав алмагъа имканлыкъ берилгенден къайры, охуп битген сонг касбучуланы иш ерлер булан да таъмин эте.

Руслан Беков «Профессионалитет» деген фе­дерал программаны гьа­къында айта туруп,   бу программада ортакъчылыкъ этеген коллежлерде 9-нчу класны битдирип охума тюшген студентлер учун бир йыл кемитилгенни эсгерди. Шону себеби де – юрт хозяйство тармакъда касбучуланы къытлыгъы.  Гючлендирилген охутув программаны асувлугъу булан  2-3 йылны ичинде юрт хозяйство, экономика тармакъны касбучулар булан таъмин этмекни гьайын эте.

Коллежлерде де янгы касбулар ачыла. Мисал учун, бу йылдан башлап Ш. Шихсайитовну атындагъы юрт хозяйство коллежде зоотехникни, сварщикни касбуларына охумагъа бо­ла. Шолай да, мунда студентлер юрт хозяйство производствону устасы, жи­бинчилик, ветеринар,  юрт хозяйство машин къуралланы устасы, маълумат системаланы оператору ва башгъа касбулагъа охуй.

Бизин роеспубликада эсгерилген программада ортакъчылыкъ этеген дагъы да коллежлер бар. Оланы арасына Магьачкъала шагьардагъы А. Ашуралиевни атындагъы технический коллежде де гирген.

Россия Федерацияны билим берив министри Сергей Кравцов эсгерген кюйде «Профессионалитет» деген программагъа Россияны гьар тюрлю регионларындан  коллежлер ва  техникумлар сайланып гирген ва 150 минг  студент ортакъчылыкъ эте.  Эгер бу сынав тюзевлю ва асувлу болса,  гелеген йылдан башлап онда, Россияны бары да коллежлери ва техникумлары да ортакъчылыкъ этежек.

Демек,  коллежлерде ва техникумларда билим берив алдынгъы къайдагъа  гёре  юрюлежек.  Шолайлыкъда,  федерал программаны асувлугъу булан юрт хозяйство ва башгъа хас касбучулагъа харлы къурумлар  касбучуланы къытлыгъын гьис этмежек, яшёрюмлер буса иш ерлер булан таъмин этилежек деп умут бар.

 

Патимат БЕКЕЕВА.