– Делегатлар оьтгерилген съездде мени де къумукъ милли мажлисни члени этип сайлады, – деп башлады оьзюню сёзюн Къаягент райондагъы юрт хозяйство управлениени начальниги Уллубий Агьматов. – Шонда гьар тюрлю толумлашдырывлар булан къабул этилинген къарары да гьазирленип тура. Айтмагъа сюегеним, шо гьазирленип турагъан документде де бугюн бизин арада салынгъан масъалалар айрыча хат булан эсгерилегени негьакъ тюгюл. О саялы да Гьюсемегент юртну ва ерли хозяйствону активини членлеринден де биз, айтды-къуйтдулагъа бойсынмайлы, гьакъыкъатда яшавда бар масъалаланы гьакъында тийишли пикруларын, ойларын ва таклифлерин арагъа чыгъармакъны къаравуллайбыз.
Неге десегиз, бу йыл къурулушу ва чалышыву янгыртылма герекли Къаягент райондагъы ГУП-ланы арасында «Герга», «Башлыгент», «Чкаловский» (Къаранайавул юрт) булан бир сыдырада «Гьюсемегент» де бар.
О саялы да мен биринчи сёзню «Гьюсемегент» ГУП-ну артдагъы вакътиде танглангъан директору Рамазан Къурбаналиевге бермеге сюер эдим.
– Заманлар, наслулар алышынса да, тек Гьюсемегентде мердешли тармакълагъа ва халкъ саниятларына арт берилмей, – деп башлады оьзюню сёзюн «Гюсемегент» ГУП-ну янгы директору Рамазан Къурбаналиев. – «Гьюсемегент» совхозну алдагъы девюрдеги оькюреген гючлю экономикасыны вакътисинде мени атам Ислам баш агроном гьисапда нечик къошум этгени гьакъда айта турмасам да, юртлуларым о гьакъда яхшы биле. Айтмагъа сюегеним, бу хозяйствода да гьалиги четимлешген гьалында ерли экономиканы оьсдюрювню, янгыртывну масъаласы мени башыма тюшдю.
Яшырмагъа негер тарыкъ, артдагъы 20 йылны ичинде, айрокъда юзюм оьсдюрювде, ерли хозяйствода хыйлы имканлыкълар къолдан чыгъарылды, гертиден де, ГУП кётюрлюкге тарыды. Шолайлыкъда, миллионлар булан борчлар да топланды, налогланы тёлев де бузукълашды. О саялы да, бугюн ДР-ни пачалыкъ мюлк министерлиги шону гьисапгъа алып, тозуп дегенлей, бары да мал-матагьын, топуракъларын, юзюмлюклерин базаргъа салып, дёрт де якъгъа пайлама хыял эте. Шогъар буса, бугюн савлай халкъ йимик, мен оьзюм де къаршыман.
Неге? Къой, юрт хозяйство предприятиени аты алышынсын, кооператив яда буса колхоз болсун, акционер жамиятны халкъ не буса да къабул этмей тура. Бугюн халкъны кёп яны бирлешип, гьакълашып-гьаллашып топуракъ пайланы подряд къайда булан ишлетмеге рази. О саялы да янгыртылгъан хозяйствода агьлю коллективлер айрыча адамлар булан ич хозяйство подряд дыгъарлар байлап ишлемеге муштарлылар бар экени гьакъда да магъа етише. Гележекде загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню шолай асувлу къайдаларын, подряд боламы, ижара боламы, къоллай туруп, топлангъан борчлардан ва налоглардан къутулма болажагъы менде шеликни тувдурмай. Неге десегиз, белгили болгъаны йимик, ГУП-ну юзюмлюклерини бу йыл гьар гектарындан къайтарылгъан тюшюм айрыча адамланы юзюмлюклеринден алынгъан тюшюмден эсе хыйлы кем. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, ерли адамлар оьзлени бавларындан бу йыл 2700 тон юзюм салкъын гесген. Уьстевюне, адамланы участкаларындан юзюмню дагъы да 300 тоннасы къайтарылажакъ деп умут этиле. ГУП-да буса бу йыл къайтарылгъан тюшюмню умуми къадары 600 тондан оьтмей. Шону булан дазуланмайлы, адамланы бавларындан бу йыл 500 тон алма, 500 тон гьармут ва 300 тондан да кёп къадарда шаптал къайтарылгъан. Шо дазу тюгюл, дагъы да гёрмекли натижалагъа етишмеге бажарыла. О саялы да, хозяйствода асувсуз къалып турагъан ерлени барысын да юртагьлюлеге пайлап берип, дыгъарлашып ишлетмеге бизге де рагьат ва хайырлы болажакъ. Гьар къайсы гьаракатда да хас уьлгюден кёп зат гьасил бола. Шо саялы оьзюм агьлюм булан ишлетме гючюм чатар чакъы майданны алып къолламагъа токъташгъанман. Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов да шо гьакъда айта. Агьлю коллективлени топуракъгъа къуршама ва байлама тарыкъ. Адамлар топуракъ пайларын бирлешип ишлетсе, о дагъы да асувлу болур.
Биринчилей, бирлик – о уллу гюч. Экинчилей, сатып алма тюшеген техника, урлукълар, дарманлар ва шолай оьзге тюрлю онгайлыкълар учуз токътажакъ, алынгъан жаваплы милли борчланы кютмеге рагьат болажакъ. Уьчюнчюлей, налогланы жыйывда ачыкълыкъ болуп, гелимлер къолайлашажагъы шекликни тувдурмай. Дёртюнчюсю ва лап да аслусу – пачалыкъ кредитлерден, субсидия ва къошум харжлардан пайдаланмагъа ва шоланы къайтармагъа енгилликлер тувулунажакъ.
Гёгюрчюн Гёгюрчюнов – районну БТИ-сини башчысы ва Гьюсемегентден район жыйынгъа сайлангъан депутат: – Халкъны да гьакимликни, депутатланы да арасында байлавлукъ ёкъ, инамлыкъ къалмагъан деген сеслер артдагъы заманларда къулакъгъа кёп чалына. О саялы бугюн мен де сизин булан гьакълашма деп гелгенмен. Жыйылып шулай гьакълашып, агьамиятлы масъалаланы айланасында пайдалы къарарланы къабул этмеге бажарылагъаны гьакъ. Мен де шондан баш къачырма хыял этмеймен. Сизин талапланы, тапшурувланы якъламай болмайман. Озокъда, Гьюсемегентни топуракъларын, ерли халкъ булан гьакълашмайлы, базаргъа-инвестиция майданлагъа салмагъа биревню де ихтияры ёкъ. Амма бизге тахшагьардан шолай халкъны гьакитеген хабарлар да етишмей тюгюл. Ерли хозяйствону ва муниципал къурулувуну башчыларына да шондан хантав къалмагъа ярамай. О саялы да бир де артгъа салмагъан кюйде, ишлетилмейген ерлени адамлагъа тапшурма тюше. Рамазан тюз айта, адамланы загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню асувлу къайдалары булан топуракъны ишлетивге къуршамагъа герекбиз.
Юсуп Акаев – «Гьюсемегент» ГУП-да кадрланы масъаласына къарайгъан инспектору: – Бугюн биз арагъа салынагъан масъалаланы пачалыкъны ва ерли халкъны пайдаларын ойлашып чечмеге деп жыйылгъанбыз, – деп узатды ол оьзюню сёзюн. – Гьюсемегентлилени оьз топуракъларын ишлетмеге гючю де чата, шогъар сынаву да имканлыкъ бере. Пачалыгъыбызны, республикабызны башчыларына да шо гьакъда етишдирмеге герекбиз. Ювургъанны гьар ким оьзюне тартагъан къайдаланы токътатмаса бажарылмай. Топуракъны ва сабанчыны къысматы, гележеги гьакъда унутма тюшмей. Айтмагъа сюегеним, ерли сабанчыланы, топуракъны ишлетме-къоллама муштарлыланы талапларын къыйыкъсытыв эришивлеге, давлашывлагъа гелтирегени бизин къумукъ районланы бугюнгю яшавунда ачыкъдан гёрюнюп тура. Чечилмей къалгъан масъала тююн болуп терсейип гетсе, арты не болажагъы англашыла.
Шапи Къазбеков – Гьюсемегент муниципал къурулувуну башчысы:
– Топуракъларыбызны асувлу кюйде къолламакъ учун, гертиден де, хас комиссия къуруп, бары да участкаланы дазуларын токъташдырма, белгилеме герек. Ёгъесе, бугюн бизин юрт жамиятны арасында тувулунгъан масъалаланы чечмеге бажарылмай. О гьакъда мен гьали-гьалилерде «Ёлдашда» «Топуракъ асувлу къолланмаса, яшав осаллаша» деген баш булан чыкъгъан лакъырлашывда да эсгерегеним негьакъ тюгюл. Гьали болгъунча шогъар ГУП ва ону алдагъы башчылары четим этип турду. Бу масъаланы дагъы артгъа салмагъа бажарылмай, ёгъесе топуракъларыбыз къолдан чыгъарылажакъ. Халкъ гьар гюн дегенлей мени бетим-гёзюм талай топуракъ бер деп. ГУП-ну топурагъына, малына-мюлкюне буса оьрдегилер ес болуп токътагъан. Нечик амал этмеге герек?
Абусайит Абусайитов –агроном:
– Шапи айтагъан кююнде, бары да топуракъланы гьисапгъа алып, дазуларын белгилеп, закон ёлунда низамны болдурмаса бажарылмай. Алдагъы директорланы яшыртгъын иш гёрювю булан кёп йыллыкъ ижарагъа берилген юрт хозяйство топуракъларда къурулушлар этилегени де тюз тюгюл. Шолай, пачалыкъ законлагъа къаршы этилинеген ишлени токътатма тарыкъ. Озокъда, шолай кемчиликлени тайдырагъанны орнуна, Гьюсемегентни топуракъларын базаргъа чыгъарса, ерли халкъ гётерилмей къалмажагъы да гьакъ. Гьюсемегентлилени, оьз топуракъларын базаргъа салып, гьарамзадалагъа къул болмагъа хыялы ёкъ.
«Дёгерек столну» ортакъчылары зоотехник Магьаммат Магьамматов, инженер-механик Залимгерей Алескендеров ва оьзге ёлдашлар уьстде эсгерилген пайдалы ва асувлу пикруланы якълайгъанын ташдырды.
Ахырында Уллубий Агьматов, «дёгерек столну» айланасында болгъан сёйлевлеге кюрчюленип, гьасилин аянлашдырды:
– Озокъда, гьюсемегентлилер оьз топурагъын базаргъа салма къоймас. Шо саялы да мен де, ГУП-ланы ерлерин базаргъа салмайлы, юртлу загьматчылагъа пайлап, ян тартмайлы, имканына-шартына гёре ишлетмеге бермекни яныман. Неге тюгюл, гьюсемегентлилер янгыз юзюм оьсдюрюв булан дазуланып къалмай, оьзге тармакъларда да сынав топлагъан халкъ гьисапда танывлу. ГУП-лар буса законсуз къайдада къурулгъан хозяйстволар, оланы тезден лагь этме заман болгъан. Шо заман Гьюсемегентде де мердешли тармакъланы янгыртып, экономиканы оьсдюрюп дегенлей, жамиятны ичиндеги яшавлукъ масъалаланы чечмеге имканлыкълар да болажагъы шекликни тувдурмай.
Къ. КЪАРАЕВ.
Автор чыгъаргъан сурат.
