Дагъыстанны халкъ шаири Багьавдин Гьажиевни бу йыл юбилей йылы. Аты белгили язывчулар, шаирлер де оьз заманында ону яратывчулугъуну гьакъында оьзлени пикруларын, ойларын язгъан. Орус тилде чыкъгъан «Сайламлы асарлары» деген китабында ерлешдирилген шо пикруланы аслу маънасын биз де охувчуланы тергевюне берме тийишли гёрдюк.
Сонг да, халкъ шаирибиз «Уллу Бойнакъ» деп бизин эревюллю инкъылапчыбыз Уллубий Буйнакскийни гьакъында поэма да язгъан. Бу сагьифалар Б.Гьажиевни юбилейине багъышлана.
Адабият бёлюк.
АТКЪАЙ,
Дагъыстанны халкъ шаири
Арсланкъапланны оьмюрюне етишген
Багьавдин Гьажиев «арсланкъапланны оьмюрюне» етишгенде, бизин къардашларыбыз, ногъайлар айтагъан кюйде, 30 йыллыгъына мен огъар СССР-ни язывчуларыны союзуна гирме таклиф этдим. Башланыву булай болду.
Багьавдин шагьар школада охугъан. Олай яшлар ана тилин осал биле. Тек Багьавдин улланасы, уллатасы турагъан Кёстек юртгъа кёп баргъан. Бу – бир яны. Экинчи яны да – ону атасы, Дагъыстанны халкъ шаири Анвар, ананы сютю булан синген ана тилин оьтесиз сюе эди ва бек де биле эди. Демек, яш шаирни ана тили мукънатисдей оьзюне тартгъан. Атасыны шиъруларындан таба ону уьйренген. Школагъа юрюйгенден башлап, ол яшыртгъын ана тилинде шиърулар язма башлагъан. Тек шо гьакъда ол институтну экинчи курсунда охуйгъанда билинген. Инг башлап атасы ушатмас, сан этмес деп, ол шиъруларын яшырып юрюген. Атасы билгенде, ону алдына къатты талаплар салгъан. Расул Гьамзатов ону билгенде: «Анвар, шаирни уланы деп, балики, сен мени де шаирге гьисапламайсандыр. Огъар пуршав этме чи»,–деген. Йыллар гете туруп буса ону китаплары чыкъма башлады. Ол «арсланкъапланны оьмюрюне» етишгенде Язывчуланы союзуна да къабул этилди.
Расул ГЬАМЗАТОВ
«… мен азиз Ватанындан
айрылмай барагъан уллу ёлну гёремен»
Агьлюде яш тувса – сююнч, ёлну ягъасында булакъ чыкъса – сююнч, авлакълардан мол тюшюм къайтарылса – сююнч, тек янгы шаир тувса да – сююнчню даражасы артса тюгюл, кемимей.
Багьавдин Гьажиевни шиърулары булан таныш болгъанда, жагьил гёзден ону яшавну суратлайгъан къайдасы, яхшы умутлагъа талпыныву мени ирия этди. Сонг шо асарлар 1978-нчи йыл чыкъгъан ону янгы китабына да гирди.
Багьавдин – шаирлени тухумун узатывчу. Ол поэзия сёзге оьр багьа береген агьлюде тувгъан. Ону атасы, Дагъыстанны халкъ шаири Анвар, мени ювугъум. Олай ювукъларым кёп тюгюл. Багьавдин де атасыны сокъмагъына тюшюп, ону ёлун узатагъанына сююнемен. Атасы булан бирче яшай туруп, ол поэзияны дюньясында оьзюню ёлун тапгъан. Бу ёлунда огъар тавакаллыкъ ва уьстюнлюклер ёрайман!
Камал АБУКОВ,
Дагъыстанны халкъ язывчусу
«Бу яшавну яшамакъ да…»
Адабиятда Багьавдин Гьажиевни айрыча къысматы бар. Ол – къумукъ поэзияны айтылгъан устасыны, устазыны уланы. Атасыны белгили аты булан да, ону имканлыкълары булан да бир де пайдаланмагъан. Ол гечинген сонг да пайдаланмай, ярыкъ эсделигин чанг тиймесдей таза сакълай.
Тек поэзияны устасыны уланына шаирни яшавун яшамакъ да тынч тюгюл. Атасы етишген оьрлюкню сакълама тынч тюгюл. Бу тармакъда оьзюнгню айрыча оьрлюгюнге етишме герексен. Атасындан огъар къалгъан варислик – ана тилини байлыгъы, сёзню инчелиги, ругьланыв булан чеберликге берилгенлик. Ол оьзюню ёлу булан, оьзюню яшав ахтарывлары булан бара. Шо ёл тар сокъмакъ тюгюл. Шо ёл – уллу адабиятгъа алынгъан, ватандашлыкъны оьр этеген, оьз пагьмусун артдырагъан, янгылыкъланы арагъа чыгъарагъан, оьз атын малим этеген уллу ёл. Шаирни оьзтёречелиги кёп къайдаларда белгилене. Багьавдин Гьажиев охувчуну тема булан да, гьар тюрлю къалмагъаллы агьвалатлагъа салып да, алгъасавлу гьаллагъа гёчюрюп де айланмай. Ол – къумукъ адабиятгъа адатлы гьалда лирика суратлавланы, юрек ачывланы, адамны ич яшавундагъы ойланы, пикруланы ачыкъ кюйде гёрсетеген шаир. Ана топурагъы, анадаш халкъы булангъы байлавлукъ шаирни къурумажакъ булагъы ва даимлик илгьамы болуп токътай. Ол адабиятны алдында да, халкъыны алдында да оьзюню оьр жаваплыгъын гьис этип яшай ва ярата.
Владимир ШОШИН,
шаир, филология илмуланы доктору
Есенинни оьзюню заманында уллу умуту болгъан. Милли тиллерде язагъан шаирлени бирикдирме бизин заманда ону умуту яшавгъа чыкъды. Миллетлени аралыкъларыны, байлавлукъларыны кёп уллу маънасы ва пайдасы бар. Мен Москвадан ювугъум Багьавдинге сёйлеймен. «Бугюн ахшам къаршыла!» Чалт заманлар яшавгъа гирген. Адабият иш буса–башгъа. Таржумачыны иши айрокъда инче. Мунда миллетни оьзтёречелиги, тарихи, адатлары, яшав гьалы сакъланма герек.
Багьавдинни яратывчулугъунда мени ирия этген недир? Ону шиъруларыны жыйнакълыгъы, ойларыны теренлиги, гьислерини инчелиги. Дагъыстанлы автор магъа береген эркинликни ушатаман. Ол менден асарны маънасын орус тилде берип къойгъанымны къаравулламай. Шолай этсем, шиърулары охувчугъа етишсе де, тез унутулар эди. Багьавдинни орус шаирлер Я.Серпин, О.Шестинский, С.Васильев, А.Еременко, Ю.Уваров, И.Жеглов, Д.Филимонов ва кёп оьзгелер таржума этген. Багьавдинни милли адатланы, халкъ фольклорну сюегенлиги «Жанлы ташлар» деген поэмасында ачыкъдан-ачыкъ гёрюне. Мен Дагъыстанны ругьун Багьавдинни асарларындан таба гьис этемен. Балики, шо Багьавдинни оьзюню ругьу болма да ярай. Шаирни сёзлери булан ону Ватаны сёйлей.
Николай ДОРИЗО,
шаир, СССР-ни язывчуларыны
союзуну секретары
Дагъыстанны яш шаирлерини ва прозаиклерини гьакъында Расул Гьамзатович булан сёйледим. Ол сизин, Расим Гьажини, Магьаммат Агьматовну, Къазбек Мазаевни атларын айтды. Москвада чыгъагъан «Нарын-Къала» деген поэмагъызны охугъанда, сиз милли адатланы, халкъ фольклорну сюегенигизни билдим. Бирдагъы да, Анварны уланы болгъан экенсиз. Мен ону яхшы таныгъанман, Москвада, язывчуланы съездлеринде кёп ёлукъгъанбыз. Ону уланы болгъан сонг, сен алгъан юк жаваплы ва сыйлы. Уьстюнлюклер ёрайман!
Олег ШЕСТИНСКИЙ,
шаир, Москваны язывчуларыны
союзуну секретары
Мен Анвар Гьажиевни шиъруларын таржума этгенмен. Ленинградда дагъыстан адабиятны декадасы болагъанда, бизин Расул Гьамзатов таныш этген эди. Шо танышлыкъ яратывчулукъ ва адамлыкъ дослукъгъа айланып къалды. Халкъ шаирни мен сююп къалдым, къурдашлыкъ юрютдюк, бир нече китап чыгъардыкъ. Анвар о дюньягъа гетсе де, къысмат мени бирдагъы Гьажиев булан ёлукъдурду, ону уланы Багьавутдин булан. Ол атасы йимик саламат, оьзю этеген ишге жаваплы, шиъруларын чебер, халкъ фольклоргъа таянып язагъан шаир. Шо буса – уллу байлыкъ. Атасыны музей-уьюн къургъаны учун да баракалла! Герти ва гьакъ улан.
Абдулгьаким ГЬАЖИЕВ,
филология илмуланы доктору, профессор
Багьавдин Гьажиевни яратывчулугъун гёзден тюшюрмеймен. Ол гьар тюрлю тенглешдиривлеге, эпитетлеге, инче суратлавлагъа кёп тергев бере. Ону шиъруларында « гёк тютюн гюмюш шыплыкъ булан къошула», «юлдузлар сувукъдан къартыллай», «акъ булутлар акъ толкъун йимик кёлню гёзюнде юзе» деген йимик тенглешдиривлер кёп ёлугъа. Багьавдинни асарларын, шиъру буса да, поэма буса да, пьеса буса да, оьзге тиллерден таржумаларын да поэзияны сюегенлер исси къаршылай, олар эсде къала. Шаирни сёзюню не яшыртгъын сыры бар? Бирлери ону тилини чеберлигин, башгъалары Йырчы Къазакъны поэзиясына парх берегенлигин ва фольклоргъа аркъа таяйгъанын, дагъыдалар сёзню эркин кюйде къоллап, англама тынч тилде язагъанын эсгере. Шо къайдада ону лирикалы поэмасы «Нарын-Къала» да язылгъан. Бу поэма жамият арада да, адабиятчыланы арасында да тергевню тартды. «Лауреат премии комсомола Республики Дагестан» деген савгъатны ва дипломну алды. Шаир заманны бар кюйде сезе ва оьзюн де шо заманны ичинде гьис эте. Балики, шаирни сёзюню яшыртгъын сыры, яратывчулукъ уьстюнлюклери шо сезивден гьасил боладыр.
Абдуразакъ МИРЗАБЕКОВ,
ДР-ни премьер министри (1986–1997)
Сав ахшам Анварны сен алып гелген «Сайламлы асарлары» деген китабын ва сени «Песня у отчего порога» деген китабынгны охудум. Яратывчулукъ яндан сени де, атангны да арагъызда кёп уллу башгъалыкъ бар. Сени яратывчулугъунгда янгы ёлланы излейгенлик ачыкъдан гёрюне. Шо да – чеберликни, усталыкъны сырларын излев. Атангда да олар бар. Сиз язывугъуз булан бир-биригизден арек бусагъыз да, сизин бирикдиреген ерлеригиз де бар. Шо да – шиъру язывда чеберлик, алынгъан теманы теренден ахтарагъаныгъыз, адамны ич яшавуну инче ерлерин гёрсетип болагъаныгъыз, янгылыкъ излейгенигиз. Элигиз, ватаныгъыз юрекге сингенлик, халкъыбызны фольклорун сюегенлик, инсанлыкъгъа, бирче яшайгъан адамлагъа ян тартагъанлыкъ сизин яратывчулукъну оьрлюклеге етишдирежек. Анвар учун да, сен юрютеген иш учун да баракалла деп айтма сюемен.
Роза ЭЛЬДАРОВА
«…Атам – мени дюньям,
дюнья буса – мени атам»
Багьавдин Гьажиев адабиятны алдында да, миллетини алдында да, атасыны алдында да оьр жаваплыкъны гьис этип яшай ва ярата. Тек ол адабият дюньясында уллу абуру бар атасыны эсделигин аявлап сакълап, оьзюню оьзтёрече ёлу булан бара. Ону поэзиясы кёп сёзлю тюгюл. Ол сёзге гьюрмет этип, ону аяп янаша. Ол яратагъан келпетлер ахтарылып, герти, бар кюйде бериле. Тек къумукъ чеберлик, къумукълукъ къайсы таржумада да оьзюню ренкин аз буса да тас этегени белгили. Генг кюйде орус охувчулагъа да ону белгили болгъанына сююнемен.
