Уллубий Буйнакскийге багъышлана
Гь. БАГЬАВДИН
(Поэма)
ГИРИШИВ
Уллу Бойнакъ деп эшитсем
Ювукъдан, я арекден,
Отдан чыкъгъан учгъунлардай
Йырлар чыгъа юрекден.
Уланлыкъ гьислер уянып,
Юрекни къутуртагъан,
Гёнгюнг булан оьп дей магъа
Ятып гюл топурагъын.
Айлан дей, гьислер, гезе дей,
Ач дей элге гёзлеринг,
Эшит дей сабан тойланы
Къуванчлы йыр сёзлерин.
Бойнакъ тавгъа мин дей магъа,
Эки якъгъа къара дей,
Уллубий чачгъан урлукълар
Нечик оьсюп бара дей!
Не учун жан берди дей ол,
Не учун яшады дей.
Ондан сонггъу яш наслулар
Кимлеге ошады дей.
Сакълап болдумукен дейлер
Оьзденлигин къумукъну.
Миллетлени арасында
Алдынгъы дос-ювукъну.
2.
Ярты ёлдан бир де къайтман,
Чыкъмай туруп артына.
Бугюн гьасиретмен сагъа
Шавхалланы юртуна.
Уллу Бойнакъ – кёп сыйлы ер,
Тарихи – терен отав,
Гьали гёрсенг, бек гёзел о,
Гюл-чечекли терек бав.
Дербент булан Пушкин тавгъа
Гелегенде сес берип,
Уллу Бойнакъгъа етгенде,
Токътайман мен чест берип.
Кёп китаплар охугъанман
Бу юртгъа багъышлангъан.
Янгы межит, музей, мактап,
Кёп затлар алышынгъан.
Айып эди тас этсек биз
Ватанын шавхалланы.
Уллу Бойнакъ эсде сакълай
Мунда оьтген давланы.
Гюн оьпген эсги къабурлар,
Кёкню тартгъан оьзюне,
Гёмюлгенлер гьалал болгъан
Тувгъан Къумукъ тюзюне.
Бу якъдагъы гьар къумукъда
Уллубийни къаны бар.
Таш карасдай гьар-бир сында
Чилле ёлну чангы бар.
Алдымда бир авгъан сын бар,
Чёкгендей къумукъ батыр.
Сынны языву охулмай–
Арап тилде гьар сатыр.
ШАВХАЛ БУЛАКЪ
Гелмегеним кёп болады,
Ари-бери къарайман.
«Шавхал булакъ» къайда деп,
Ёлукъгъангъа сорайман.
Сувун ичме сюемен мен
Ялкъып машин къавгъадан,
Бу сув магъа гюч бережек,
Къаркъарам да завх алар.
– Шу яшыл ярдан айлансанг,
Бурулгъандокъ гёрерсиз,
Бугюн юртда булкъа да бар
Гетип къалмай гелерсиз.
Шагьбулакъ юрт тахыдай,
Даим тарта оьзюне.
Нече къыз гёрюнген мунда
Уланланы гёзюне.
Эсде сакълай бу акъ ташлар,
Алгъан бу булакъ башны,
Магьтиханны, Шагьвалини,
Уллубий деген яшны.
Шагьбулакъны бокъураву
Уллулугъун гёрсете,
Тёшюнде девюрлер гезей
Къулакъ салгъан эс эте.
Нече имам, нече къади
Мунда намаз жувунгъан,
Чилле ёлну тюелери
Ичген ону сувундан.
Гьар гезик бу юртгъа гелсем,
Шу булакъны излеймен.
О – Къудратлы шавхалдай
Къызлар ону безейлер.
Шавхалбулакъ бир варисдей
Янгы наслугъа гелген.
Тек мен тез етишме сюйдюм
Булкъагъа билдирилген.
ЮРТДА БУЛКЪА
– Булкъа негер багъышлангъан,
Халкъ, къарайман, алгъасай?
– Уллубийни музейине
Заллар къошма таш ясай.
Адамлар бары бирдей,
Ишге берилген таза.
Къартлар мен гелегенде
Юрюдю тюшнамазгъа.
Жагьил, къарт, башгъа тюгюл,
Халкъ сюе Уллубийни,
Шо саялы тезлик булан
Янгырта музей уьйню.
Бирлери таш ташыйлар,
Сув гелтире бирлери,
Узакъ къалмай тюзележек
Уллубийни уьйлери.
Мен де къошулдум шонда,
Болгъан кёмегим этме,
Уллу насип тюгюлмю
Булай булкъагъа етме.
Ишлей туруп таныдым
Бу адамны мен ачыкъ,
Аты Зайнутдин эди
Иштан балагъы балчыкъ.
УЛЛУБИЙНИ ТАШ БЕЛГИСИНДЕ
Аллелей, не къуватлыдыр,
Аллелей, не гёрмекли.
Уллубийни таш белгиси
Оьктем эте юрекни.
Бою бийик, юзю ойчан,
Гьакъылыдай батырны.
Бугъар язмай кимге язсын
Шаир юрек сатырын.
Акъ мармарлы канзи ташгъа
Алтын варакъ къазылгъан.
Бу эсделик Уллубийге
Салынгъан деп язылгъан.
Къолум толгъан ал гюллерим
Акъ мармарны безеди,
Юрегим де шо вакътиде
Йыр тувгъанны сезеди.
Тюк-тюгюнгню титирете
Уллубийдей батырлар.
Агъылып гелме башлады
Шонда булай сатырлар:
«Ассаламу алейкум,
Уллубий агъам мени.
Бугюнлерде юрегим
Айрокъда сезе сени.
Сезе язбашны йимик
Илгьам береген магъа
Кёк кёкюревю теп дей
Дюньяны къагъа, къагъа.
Каспийни гьар толкъуну
Тавлар, тюзлер, бары да
Бу неченчи яз атынг
Шыбышлайлар гьали де.
Бу яшав уллу ёлдур,
Тарта къарагъанланы,
Сен гьали де башындасан
Алда барагъанланы.
Ассаламу алейкум,
Уллубий агъам мени.
Бугюнлерде юрегим
Айрокъда сезе сени.
Шону учун болма ярай
Къувнайгъаны батырлар.
Юрекден чыгъагъаны
Сени учун бу сатырлар».
ЗАЙНУТДИН
Уллубийавулда – яз,
Чечекленген бав ара,
Уллулар ишге юрюй,
Яшлар охума бара.
Акъ ташлы бийик уьйде,
Алды тавлагъа бакъгъан,
Къолу китаплы улан
Истол лампаны якъгъан.
Ону аты – Зайнутдин,
Бар агьлюсю, яшы да,
Дагъыстанны тарихи
Ойнай ону башында.
Ол музейде – директор,
Билимге бел байлагъан.
Бары да илмулардан
Ол тарихни сайлагъан.
Къатнайлар барысы да,
Яшлар да, уллулар да.
Далгьат Мирзабеков да
Кёп ёлугъа буларда.
Абдуразакъ оьзю де
Кёп гелген бу музейге.
Кимге ким болагъанны
Одур даим тюзлейген.
Тарковский тайпаны
Этип оьзю картасын,
Уллу залдагъы тамны
Безендирген ортасын.
Зайнутдин адамгъа ий,
Къардаш-досуна къарай,
Охугъанын, билгенин
Шоссагьат барып сорай.
Ол охуйгъан китапда
Айтыла давлу йыллар.
Кёп йылланы боюнда
Халкъы гёрген къыйынлар.
Китапда сураты бар
Уллубийни айтылгъан.
Ол – Дагъыстанны гюню,
Ол бар ерде ай тувгъан.
Шонда уланы огъар
Соравлар берме башлай.
– Бир-бир затланы, атам,
Билмей эдим, – дей яшлай.
Билемисен, атам, дей,
Гертисин айт чы магъа,
Уллубий неге сюйген
Ленинге къошулмагъа?
Бий ожакъдан да чыгъып,
Къатывланмагъан шо къол,
Неге сайлагъан экен
Инкъылапгъа багъып ёл?
Атасы тынглайгъангъа
Дагъы да жанлана яш:
– Буйнакский туснакъда
Неге къалгъан эливаш?
Гёресен бу къоччакъны,
Олайлар кёп болмайдыр.
Тюзлюк учун жан берген
Уллубий де шолайдыр.
Къутгъарайыкъ дегенде,
Къачмагъан ол туснакъдан.
Къурдашларын ойлашып,
Тюшмеген намус-ягьдан.
– Билмей бусанг, яшым, бил,
Олай ишлер аз бола.
Къар явуп туракенчи
Къыш ортада яз бола.
Ону йимик пагьмулу
Болма герек сагъа да,
Уллубийдей уланлар
Бир де къалмас ягъада.
Зайнутдин бир де болмай
Гертиликден къачмагъа.
Тарихни зор сырларын
Сюе оьзю ачмагъа.
Зайнутдин янгыгъа ий,
Урлугъу харшда ята.
Шону учундур кёплер
Ону эпсиз ушата.
ЗАЙНУТДИННИ УЛЛУБИЙНИ
ГЬАКЪЫНДАГЪЫ ХАБАРЫ
Арадан гете йыллар,
Арадан йыллар гете.
Къысмат мени дагъы да
Уллу Бойнакъгъа элте.
Бирев – музей къуллукъда,
Бирев – къуллукъда динге,
Уллубийавулда мен
Ёлукъдум Зайнутдинге.
Музейде алда йимик
Кёп адам бар жыйылгъан.
Зайнутдин бир де ялкъмай
Жамиятдан, жыйындан.
Музейге гелгенлеге
Ачылгъан гёз-къашлары.
Музейни директору
Сёзюн булай башлады.
– Аявлу юртлуларым,
Къонакъларыбыз сыйлы,
Барыгъыз да музейге
Кёмек этдигиз хыйлы.
Бугюн сизге ачаман
Сырларын юрегимни.
Билемен кёп затны мен
Англатма герегимни.
Муна шу эсделикде
Инкъылапчы айтылгъан.
Буйнакский Уллубий
Сав дюньягъа танылгъан.
Гирейиклер биз ону
Ялынлы йылларына.
Тынглайыкъ юрегини
Чертилген къылларына.
Оьтейик яшлыгъындан,
Яшнагъан яшмын йимик.
Къарайыкъ сюювюне
Ташыгъан ташгъын йимик.
Эсгерейик явланы
Уллубий гёрген яшлай.
Гёрейик умутлары
Яз йимик нечик яшнай.
Гелигиз, къарайыкълар
Шо ярыкълы яшавгъа,
Кёкде энемжаядай
Аллы-гюллю яшнавгъа.
Халкъны алдына тюшюп,
Залдан-залгъа гёчеди.
Зайнутдинни хабары
Таъсирли эди нече де.
ЗАЙНУТДИННИ
БИРИНЧИ ХАБАРЫ
…Москвада – къыш орта,
Атып-атып ява къар.
Орамларында буса
Оьткюр адам къавгъалар.
Адамлардан бирлери:
Биз къаршыбыз дей давгъа,
Эс табып юрюмесек,
Токъталмажакъ дей къавгъа.
Битленип битикчи дей,
Окопларда – яш-уллу,
Бизин къайда элтер дей
Бу давчулукъну ёлу.
Адамлар ачдан оьле,
Авруй сав къалгъанлары.
Ер-еринден йырыла
Байланы ялгъанлары.
Шо гюнлени биринде,
Гётерилгенде туман,
Кавказ поюздан тюше
Чепкен къапталлы улан.
Аты ону – Уллубий,
Къумукътюз – оьсген ери.
Къапталында йыртыллай
Акъ гюмюш гьазирлери.
Гёзлери итти ону,
Къарчыгъадай къараву.
Адамны ойлашдыра
Береген гьар сораву.
* * *
Ананг оьлгюр Аресей,
Азатлыкъны отаву.
Сен баргъа ярыкъланды
Уьлкемни тюзю-таву.
Къулачларынг генг сени,
Адамларынг пагьмулу.
Сен баргъа ярыкъланды
Уьлкемни тюзю-таву.
Къулачларынг генг сени,
Адамларынг пагьмулу.
Сенсен дюньягъа чачгъан
Урлукъларынг рагьмулу.
Сенсен дюньягъа берген
Бизин уллу Ленинни.
Къазып ерден чыгъаргъан
Мени тавлу элимни.
Шону учундур гелгени
Уллубий де бу якъгъа.
Гюч алма, къуват алма
Чёкюч булан оракъгъа.
(Къысгъартылып бериле)
