Тюзюн айтса, миллетин сюеген, ону пайдасы учун чалышагъан адамгъа миллетчи демек къыйыша. 100 йыллар алдын шолай айтыла да болгъан. Мисал учун, къумукъ прозаны кюрчюсюн салгъан Нугьай Батырмурзаев «мен миллетчимен» демекни эрши гёрмей болгъан. Ону яннавурундагъы ёлдашлары да шолай гьисап эте болгъандыр. Миллетчи демек, о заман халкъы, миллети билимли-англавлу, алдынлы къаравлу болмакъны, оьсмекни гьайын этегенликни англата болгъан.
О сёзню маънасы сонг-сонг совет гьакимлигини девюрюнде алышынма башлады. Арагъа гючден ойлашынгъан «интернационалист» деген сёз гирди. Интернационалист болгъан сонг, огъар къаршы националист (миллетчи) болма гереги де англашыла. 1917-нчи йылдан алдын Дагъыстанда миллетлени арасында тюртюшювлер болмагъан деп гьисап этиле. Шолай болма ярай. Неге тюгюл, гьар миллет оьз топурагъында яшагъан, бир-биревню уьстюне янгыз къонакълай бара болгъан.
Коммунист партия, халкъланы дослугъун болдурабыз деп, гьакъыкъатда 70 йылны боюнда оланы бир-бирине къаршы тургъузуп къойду. Дагъыстанны алып къойсакъ да, шогъар мисаллар кёп.
Бир якъдан, коммунистлер бара-бара миллетлер бир-бирине ювукъ болуп, сонг бирлешежек деп гьакъ юрекден инана болгъанлар. Шо мурат булан олар халкъланы бир ерден башгъа ерге гёчюрюп, экономика масъалаланы чечегенден къайры, оланы ювукъ ва дос этме де къарагъанлар. Гьакъыкъатда буса оьзлени миналы топурагъындан айрылгъан халкълар, ерли халкъ булан къыйышып болмайлы, милли аралыкълар бузукълашгъан.
Бирдагъы якъдан, коммунист идеологлар «Къаршылыкъланы булгъавурунда бир халкъны экиге-уьчге бёлюп, башгъа-башгъа республикалагъа, пачалыкълагъа пайлап, оланы арасына да сёнмейген от салды (Къарабах, Къыбла Осетия, ингуш-осетин аралыкълар ва оьзгелери). Озокъда, советлени гьакимлиги сакъланып тургъан буса, бу замангъа халкъланы дослугъу беклешер эди. Тек тарихде «са», «се» деген шарт суффикслени гючю ёкъ. Биз бар затланы сёйлеме герекбиз.
Гьалиги девюрде милли аралыкълар – лап кёп сёйленеген темаланы бири. Шо гьакъда ачыкъдан айтылмаса да, язылмаса да, болуп турагъан хыйлы агьвалатланы (давланы, дюнья аралыкълардагъы эришивлюклени, гьакимлик учунгъу ябушувланы, сайлавланы…) тюп кюрчю себеби милли масъала болуп токътай. Кёп-кёп уллу-гиччи гьакимлер де, политиклер де, хотгъап къарасанг, миллетчилер болуп чыгъалар.
Дагъыстанда милли аралыкълар гетген асруну 90-нчы йылларында оьрчюкме башлады. Перестройка башлангъанча интернационалистлербиз деп турагъан коммунистлер, гьариси оьз миллетини масъалаларын алгъа теберип, совет гьакимлиги лап да бек хатирин къалдыргъан халкъ оьзленики деп, Дагъыстанда хозгъавул башланды. Тюзю, гьар халкъны да айтмагъа гертиси бар эди. Биз мунда къумукъ масъаланы гьакъында эсгермекни, биз барындан да тюзбюз демекни тийишли гёрмейбиз, шону ери тюгюл. Бизин мурадыбыз миллетчини патриотдан неси башгъа – шону токъташдырмакъ. Миллетин сюймек яхшымы, яманмы? Кёплер гьисап этеген кюйде, адам оьз миллетин сюймеклик яхшы къылыкъ, эгер шо сююв башгъа миллетни менлигине тиймей буса, ону ихтиярларын гери урмай буса. Дагъы да, оьз миллетин сююв башгъа миллетге оьчлюкге айланма тюшмей. Тек, интернационалистмен деп, оьз миллетин сатагъан яда ону менлигине тиеген ишни ёлгъа йибереген адамны интернационализм булан бир аралыгъы да ёкъ. Миллети булан савдюгер этип, оьзюню башын къашыйгъан карьеристлер буса – хыянатчылагъа тенг адамлар. Сюйсе, шо къумукъ, сюйсе, къазикъумукъ яда авар, яда башгъа миллет болсун.
Магъа, мисал учун, экиюзлю, намарт, ялгъанчы къумукъдан оьзден къылыкълы ва тюз юрекли мычыгъыш яда аварлы ювукъ. Тек бир йимик оьзден къылыкълы бир нече миллетни вакиллерини арасындан къумугъумну ойлашмай сайлар эдим. Шолай болгъанда, мен миллетчименми?
