Шону гьисапгъа алып, артдагъы вакътилерде Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов айры-айры министерликлени, пачалыкъ ва жамият къурумланы алдына пачалыкъ ва милли агьамияты булангъы борчланы  салагъаны англашыла. Ёгъесе, гьаманда йимик, гележекде де гьар тюрлю бюджетлеге жыйылагъан налогланы башы толмайлы, бизин республикабыз центрдан йиберилеген дотациялагъа харлы къалажакъ демеге ярай.

Алгъа салынгъан жаваплы борчланы яшавгъа чыгъарывда пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун тарыкълы болагъан гьар тюрлю малланы ва къуллукъланы оьлчевлерин ва сан янын къолайлашдырывдан кёп зат гьасил бола. Муна шо саялы да гьали-гьалилерде Дагъыстанны Башчысыны хас къарары булан ДР-де пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун тарыкълы маллагъа ва къуллукълагъа къарап тапшурув береген айрыча комитет къурулгъан. Тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне эсгерилген комитетни председатели Мурат Далгьатовну баянлыгъын беребиз.

 

– Мурат Далгьатович, сиз нечик ойлашасыз, Дагъыстанда шолай комитет къурма гьажатлы эдими?

 

– Биз Россияны ичинде яшайбыз. Шолай болгъан сонг, бу комитет уьлкебизни оьзге регионларында йимик, Дагъыстан учун да гьажатлы деп ойлайман. Комитет пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун тарыкълы малланы ва къуллукъланы  ахтарып-сайлап дегенлей танглама тарыкъ. Шону бизден хас федеральный закон да талап эте демеге сюемен. Федеральный законгъа гёре къарар бизин республикабызда гетген йылны сентябр айында къабул этилинди. Озокъда, шолай комитет бизин республикабыз учун да гьажатлы. Неге тюгюл, пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун тарыкълы малланы ва къуллукъланы багьаларына гёре яхшы сан яны да болма тарыкъ.

 

– Шо масъаланы яшавгъа чыгъармакъ учун не йимик имканлыкълар бар ва пайдаландырыла?

 

– Мен шу ерде бирдагъы бир аслу масъаланы гьакъында айтма герекмен. Комитет инг башлап бюджет маяланы асувлу къолланагъанына-къолланмай­гъанына байлавлу да тийишли къурумланы алдында жавап бережек. Алгъа салынгъан борчланы кютмек учун имканлыкълар да бар, харж да. Аслу борч –  пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун тарыкълы болагъан малланы ва къуллукъланы танглайгъанда, биревге де ян тартмай, шолардан асувлу кюйде пайдаланмагъа тюше. Шону гьисапгъа алып, комитетни янындан оьз ишин юрютювюню низамын токъташдырмакъ муратда проекти гьазирленген. Шонда малланы ва къуллукъланы есилерини ва олагъа тапшурув берегенлени арасындагъы байлавлукъланы шартлары айрыча дыгъар булан малим этилинежек.

 

– Сиз уьстде эсгерген  федеральный законда белгиленген дыгъар къайданы нечик англама герек?

 

– Дыгъар эки де якъны арасындагъы борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун токъташдырылагъан закон демеге де ярай. Дыгъар къайда этиле эки де якъны арасындагъы байлавлукъларда-ды­гъарны шартларында ачыкълыкъ болсун учун. Неге тюгюл, гьалиге ерли шо ишде ачыкълыкъ этилмейгени саялы, кёп разисизликлеге расланасан. Демек, пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун тарыкълы болагъан малланы ва къуллукъланы танг­лавда тогъатартывда адилликге кюрчюленмеге герек.

 

– Сиз нечик ойлашасыз, увакъ ва орта бизнесни вакиллерине шолай имканлыкълардан пайдаланма бажарылажакъмы?

 

– Озокъда. Гьатта олар учун имканлыкълар бир къадар артыкъ да болажакъ. Тогъатартывда бирев де къыйыкъсытылма тюшмей. Гележекде коррупцияны алдына чатакъ салып, адилли тогъатартывгъа ёлланы эркин этив – бизин алдыбызда токътагъан жаваплы борч. Шо саялы да федеральный законгъа РФ-ни антимонопольный къуллугъуну янындан бир тюрлю алмашынывлар да этилинген. Пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учун малланы ва къуллукъланы сатып алагъан бюджет къурумлар асувлу ва пайдалы янгылыкъланы якълавгъа аслу тергевню бермеге герек болажакъ.

 

– Закон къачандан тутуп гючге ги­йирилген?

 

– 2014-нчю йылны январ айыны башындан тутуп гирген. Законну бир-бир статьяларын буса 2017-нчи йылны башындан тутуп пайдаландырмакъ гёз алгъа тутулгъан. Мисал учун айтгъанда, малланы, къуллукъланы оьлчевлерин токъташдырывгъа байлавлу положениеси бу йыл июль айны башындан тутуп гючге гийириле. Маълумат жыйымланы ва шолай да банк аралыкъланы гьакъындагъы положениелери-къайдалары гючге гечге таба гийирилежек.

 

– Мурат Далгьатович, законда пачалыкъ ва муниципал гьажатлар учунгъу малланы ва къуллукъланы тангала да асувлугъун артдырмакъ учун дагъы не этмеге герек?

 

– Малланы ва къуллукъланы сатып алагъанда, шону башындан ахырына ерли дыгъаргъа гёре планлашдырывдан башлап, гьисабын, оьлчевлерин ачыкъ кюйде гёрсетме герек. Шогъар, озокъда, тергевню де болдурма тарыкъ. Бары да маълуматны хас кюйде низамы булан ерлешдирмеге тюшежек.

 

– Шолайлыкъда, коррупцияны алдын алма болажакъ деп айтмагъа бажарыламы?

 

– Дыгъар къайда иш этип коррупцияны алдын алмакъ муратда токъташдырылгъан. Озокъда, ачыкълыкъ болма тарыкъ. Шону учун маълумат топлавну бирлешдирилген къайдасында гьисапны юрютюв, дыгъарны шартлары, багьаланы гёрсетив, айтды-къуйтдулагъа ёл берилмесин учун, жамиятдан яшырылмагъа тюшмей.

 

– Къайсы малланы ва къуллукъланы не ерден сатып алма ярайгъаны –ярамайгъаны къайда токъташдырыла?

 

– Гьазирленген проектде шоланы оьлчевлери, ёлу-ёругъу токъташдырыла. Шо да бизин комитетге тапшурулгъан. Озокъда, ерлердеги муниципалитетлени талапларын да гьисапгъа алмагъа тарыкъ. О саялы олар булан сёйлешивлер юрюлюп тура.

 

– Комитетден таба малланы ва къуллукъланы сатып алмагъа сюегенлер не этмеге герек?

 

– Шону бир жумла булан айтып англатма болмай, бир нече къайдалары-ёллары белгиленген. Биринчилей, къуллукълагъа ва маллагъа гьажатлылар пачалыкъ дыгъарны талапларындан та­йышмайлы, алданокъ пачалыкъ дыгъарны токъташдырывларына кюрчюленип, оьз планын-проектин гьазирлей. Шоланы гьазирлемеге олагъа бизин комитет де кёмек этежек. Мунда бир нече талаплар бар. Биринчилей, тапшурув береген адамны хас планы болма тарыкъ, шонда пачалыкъ дыгъарны бары да шартлары ва багьалары гёрсетилинмеге герек. Комитетге арза язып бергинче аладанокъ шо уьстде эсгерилген кюйде бары да документлени тындырыкълы кюйде гьазирлемеге тюше. Буссагьатгъы вакътиде комитетде шолай документлени янгыртывну уьстюнде ишлеп де турабыз.

 

– Комитетге арза язып берген сонг, шону къысматы нечик болажагъы гьакъда айтма бажарыламы?

 

– Белгили болгъаны йимик, бизин комитет къурулгъанлы кёп заман болмай. Бугюнлерде тапшурув берегенлер булан байлавлукъда кагъыз документлени онга­рагъан къайдалары ахтарылып тура. Гележекде шону электронный къайдасына гёчмеге умут этиле. Шону учун биз Россияны оьзге регионларында топлангъан сынавну да къоллама къаражакъбыз. Озокъда, арза булан берилген документлерде янгылышлар болса, шоланы алдын алмакъ учун есилерине къайтарылып берилежек. Шонда хаталар йиберилмеген буса, къабул этилип, пачалыкъ тапшурувну талаплары учун юрюлеген ишлеге къошулажакълар. Шолай толу гьазирленген документлени аян этип, эки де якъны къолларын салыв ахырынчы талап бола демеге ярай.

 

– Мурат Далгьатович, малланы ва къуллукъланы талап этмек учун пачалыкъ тапшурувда бизин дагъыстанлы мал болдурувчулагъа, гьар тюрлю къуллукъланы кютегенлеге не йимик айрыча онгайлыкълар яратылына?

 

– Онгайлыкълардан уголовный ишлени юрютюв булан машгъул болагъан къурумлар, сакъатланы жамият къурумлары, увакъ ва орта бизнесни вакиллери, яшавлукъ къуллукъланы кютеген коммерция булан машгъул болмайгъан къурумлар ва шолай башгъалары бир къадар артыкъ пайдаланмагъа бола. Озокъда, пачалыкъ аманлыгъыны къурумлары, атом энергияны тармагъында ишлейгенлер учун да айрыча имканлыкълар яратылынагъаны англашыла.

Тюзюн айтгъанда, бизин республикабызны мал болдурувчулары, къуллукъланы кютюв булан машгъул болагъанлары учун, башгъа, айрыча онгайлыкълар ёкъ. Амма Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатиповну ДР-ни Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызына кюрчюленип, комитет бизин республикабызда мал болдурув ва къуллукъланы кютюв булан машгъул болагъан предпринимателлерини гьакъында маълумат жыйып тура. Шону учун биз де оьз заманында тийишли министерликлеге билдиривлер йибергенбиз. Дагъыстанны ичиндеги пачалыкъ тапшурув берегенлеге де, шондан хантав къалмайлы, оьзлени ишин юрютювге, борчларын кютювге байлавлу къурулгъан план-графиклерин оьзлени хас сайтына салып ерлешдирмеге таклиф этиле.

 

– Мурат Далгьатович, яшырмагъа тарыкъ болмай, гертиден де, пачалыкъ тапшурувланы токъташдырывда айтды-къуйтдулагъа ёл берилмесин учун эки де якъны арасында толу кюйде аянлыкъ болмагъа тарыкъ. Бизин газетни охувчуларына берген баянлыгъыгъыз саялы сизге де баракалла, алгъа салынгъан жаваплы борчларыгъызны яшавгъа чыгъарывда сизге уьстюнлюклер ёрайбыз.

– Сизге де савлукъ ва аманлыкъ ёрайман.

 

Баянлыкъны язгъан