– Сахават агъав, давда нече йыл душмангъа къаршы ябушдугъуз?
– Дёрт йылгъа ювукъ дав этмеге тюшдю.
– Чакъырылгъандокъ, сизин давгъа салдымы?
– Эгер мен сюйген бусам, давгъа бармай да бола эдим. Биринчилей чакъыргъанда, медкомиссия, сен авруйсан деп, мени уьйге къайтаргъан эди. Экинчилей барып, гёнгюллю кюйде бармагъа сюегенимни англатдым. Бар савлугъум булан душмангъа къаршы ябушмагъа сюегенимни билдирдим. Мени оьзге дагъыстанлылар булан Грузиягъа бакъдырды. Онда эки айгъа ювукъ беш атылагъан тюбекни, автоматны давда нечик къолламагъа герекни уьйретдилер.
– Сонг къайда бакъдырды?
– 1942–1943-нчю йыллар намарт душман Кавказны да елемеге ябуша эди. Мен Нальчик шагьарны ягъасына етишип гелеген душмангъа къаршы юрюлеген давда ортакъчылыкъ этдим.
Чегем къакъада яшынгъан бандитлеге къаршы дав этдик. 1943-нчю йылны ахырында Къырымда, Севастополь шагьарда душмангъа къаршы юрюлеген давларда да ортакъчылыкъ этдим. Бир чапгъында яраландым. Мени госпитальда ятдырды. Сав болгъанда, дагъы да давгъа тюшдюм.
Озокъда, элибизни душмандан азат этмек учун къаныбызны да, жаныбызны да къызгъанмадыкъ. Гьаракатыбызгъа гёре пачалыкъ янындан багьа да берилди. Биринчилей магъа берилген савгъат – Ватан давну II даражалы ордени. Тюзюн айтсам, бары да орденлеримни атларын да билмеймен.
– Сахават агъав, давдан къайтагъанда, къап булан мал алып гелгенлер де болгъан дей чи. Сиз бош къайтдыгъызмы?
– Тюзю, мени де давдан къайтагъанда ярты къап малым бар эди. Шо не мал экенни де айтайым. Къатыным Ижей къапны авзун ачып бар малны ерге тёкдю. Къапдан къумач, аякъгийимлер, акъча тёгюлмеди. Къапдан ерге эки маршавгъа чакъы къайыш ва уьч янгы аркъан ерге тюшдю.
– Давдан къайтгъандокъ, колхозда ишлемеге башладыгъызмы?
– Дав битген йылларда колхозда загьмат къоллар етишмей эди. Мен башлап колхозну оьгюзлерин сакъламагъа тюшдюм. Гечелер гёзетге бара эдим. Ашлыкъ къайтарывда аракъгъа бардым, кюлте ташыдым. Сонг буса гьабижай оьсдюреген звенону ёлбашчысы болдум, – деди Сахават агъав.
Давдан къайтгъан сонг Сахават Акагьажиев, давда тийген яралары толу сав болуп да битгинче, оьз колхозунда этек чалып загьмат тёкмеге башлагъан. Сахават агъавну звеносу гьакъда айтайым. Ол бир башлап оьзюню оьмюр чагъындагъы эргишилерден гьабижай оьсдюреген звено къурду: эки-уьч йылны ичинде бу звенону членлери пайдалы сынав топладылар.
Уьстевюне, Сахават агъавну звеносуну членлери районну оьлчевюнде гьабижай оьсдюрювге байлавлу оьтгерилеген семинарларда да ортакъчылыкъ эте эди.
Касбу борчларымны кюте туруп, мен Сахават агъавну звеносуну участкасында бир нече керен болдум. Башлапгъы уьч йыл Сахават агъавну звеносуну членлери оьзлени 30 гектар ердеги гьабижайын гьар гектарындан 70–80 центнер къартыкъ гьабижай алгъан эди.
Дёртюнчю йыл буса гьабижай чачылагъан 30 гектар ерни гьар гектарындан 100 центнер къартыкъ гьабижай алмагъа сёз бердилер. Ёлугъувларымны бир экисин эсгермеге сюемен. Яйны исси гюнлеринден бириси. Гьавада сагъын ойнай. Яшыл хара гийгендей авлакъны ер-еринде адамланы белинден оьр янын гёрмеге боласан.
Яхшы тергев берсенг, оланы казалары оьрге гётерилегенни, эниш салынагъанны эс этесен. Яйны ели юлкъулагъан отланы ийисин алып айлана. Бу гёрюнюш мени бир нече сатыр язмагъа борчлу этди:
Яшыл хара гийдиргендей авлакъны
Къулач герип оьсеген бу гьабижай.
Не бек оьсе! Чачгъан ери сувлакъмы?
Къайда чыгъар оьсюп турса уьч ай яй?
Культиватор къоюп юрюй уьч гьызны,
Яллыкъ тапмай гюнню исси чагъында.
Толкъунлары йимик Каспий денгизни
Гёз алдынгда ойнайгъаны сагъынны.
М. Османов.
