Гьалиги заманда маданият пачалыкъны оьзегин балкъытагъан бир мая, миллетлени арасындагъы ярашывлукъну ва гелишликни ий этмеге онгайлыкъ береген къуралланы таъсирлиси деп гьисаплана. Демек, маданият варисликни дёнме къоймай сакъламакъ ва гьалиги наслулагъа шоланы мугькам кюйде сингдирмек пачалыкъ политиканы санлы тармагъы болуп токътагъан.
Гьукуматны уьюнде болгъан жыйынланы бирисинде, халкъны алдына чыгъып сёйлей туруп, Дагъыстан Республиканы башчысы Р. Абдулатипов: «Биз оьз Дагъыстаныбызны сюебиз, аслуларыбызгъа гьаман гьюрмет этебиз. Маданиятны байындырмасакъ, оьзлюк-оьзденлигибизни тутмасакъ, бизин Дагъыстан онгуп, айынып битмес. Маданиятдан кёп зат гьасил бола», – дегени де негьакъ тюгюл чю. Мен эслеген кюйде, Буйнакск районда шо тармакъда шайлы ишлер юрюле.
Бизин булан лакъыр этегенде, район маданият центрыны башын тутгъан Рукъият Иразутдинова:
– Атланавул, Тёбен Къазаныш юртларда яшланы инчесаниятгъа уьйретеген хас школалар ишлей. Шолагъа бир мингден де къолай яш дарслагъа юрюй. Оланы муаллим – уьйретивчюлери болуп чалышагъан 77 адам бар. Олар ва оьзге башгъа саниятчылар районда, республикада ва шолай да, тышда оьтгерилеген байрамларда, фестивалларда даим ортакъчылыкъ эте. Кёп тюрлю савгъатлар да къазангъанлар, – деген эди. Сёзюн узата туруп, ол:
– Оьзбашына чалышагъанланы яратывчулукъ ишлерин яхшылашдырмакъ муратда маданият уьйлеринде ва клубларында 124 тюрлю кружок ишлей. Шолагъа 1 минг 49 адам къуршалгъан. Шо кружокланы да 88-и яшлар учун ачылгъан. Биз гьали бийивчюлени, йыравланы да къуршап, юртлагъа барып, алда болагъан йимик халкъгъа концертлер берме башлагъанбыз. Заман булан сыналгъан шо мердешни биз бу йыл да давам этежекбиз, – дей Рукъият.
«2012–2018-нчи йыллагъа Россияны маданияты» деген хас программада гёз алгъа тутулгъан муратлагъа гёре Тёбен Къазанышда июн айда Россияны халкъларыны мердешли маданиятыны центры ачылгъан. Шону баш мурады – халкъланы милли маданият варисликлерин асырап сакъламакъ ва яйып элге яхшы малим этмек. Бу 2014-нчю йыл тап шолай центр Тёбен Жюнгютейде де ачылажакъ. Дагъыстанны маданият министерлиги оьтгерген конкурсну гьасиллерине гёре, «Юрт ерде клуб къайдалы лап яхшы маданият ожакъ» деп оьтгерилген уллу V халкъара фестивалында бырынгъы халкъ йырланы йырлап, яшлар лауреатлар болуп къайтгъанлар.
Р. Гьамзатовну 90 йыллыгъына багъышланып там газетлер чыгъарылгъан, конкурслар, диспутлар оьтгерилген, альбомлар ва китап выставкалар болгъан.
Милли маданиятны жанландырыв, халкъланы оьзлеге хас мердеш-адатларына яшлар булан эслилени де тюшюндюрювге, оланы гьар не ерде де маданиятлы болмагъа белсендиривге райондагъы маданият ожакъларда чалышагъанлар арив агьамият берип билегенин исбатлайгъан мисаллар кёп бар. Муна маданият центрны старший методисти Мариян Мамаева «Мени халкъымны мердешли адатлары» деген проектни онгаргъан. Шонда эки бёлюк бар. Биринчи бёлюкге гёре Тёбен Къазанышда, Оьр Жюнгютейде ва Чабанмахиде семинарлар гьисапда оьтгерилген чараларда милли опуракълар, адатлар гёрсетилген, халкъ йырлары йырлангъан. Экинчи бёлюгю 2014-нчю йылгъа гёз алгъа тутулгъан. О «Мени халкъымны мердеш-адатлары» деген темагъа гёре конкурс-фестивальны меселинде юрюлежек. Шонда оьзге районлардан да къонакълар чакъырылажакъ, журналистлер ва халкъ яратывчулугъуну республика уьюню къуллукъчулары болажакъ.
– Гьали, компьютерлер, Интернет яйылгъан сонг, китаплар, газетлер охума гьажатлыкъ тайып къалмакъ бар деген сёз кёп юрюле. Амма алдындан къалгъан сынавлар гёрсетеген кюйде, китапхана о къачан да жамиятны маданият якъдан оьсювюне болушлукъ этеген гьакъыллы ожакъ болгъан ва болуп да къалар деп ойлашаман. Гёрюп сезгенден эсе, охуп сезип ва китапда тюз язывну эсде сакълап болагъан кюйде ойлашып охувну пайдалы гёрегенлер хыйлы бар чы. Китапханалар муна шолайлар учун бар ва ишлей. Бизин райондагъы 29 да китапханада 115 минг 898 китап бар, – дей туруп, Рукъият Агьматовна китапханаланы фондун толумлашдырмагъа Федеральный центрдан таба харжлар гёрсетилегени гьали 4-нчю йыл экенни, янгыз 2013-нчю йыл буса 190 минг манатгъа яшлар учунгъу китаплар, илму-англатыв, адабият ва чебер асарлар алынгъанны эсгерди. Сонг да, «Культура России» деген проектге гёре гетген йыл юртлардагъы китапханаланы 7-сине компьютерлер берилген. Шолар Интернетге де къошулажакъ.
2014-нчю йыл Россияда маданият йылы деп билдирилгени де эсгерилген тармакъны бир айындырывгъа, озокъда, дагъы арив къошум этежек.
Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйыныны Председатели Х. Шихсайитов, къумукъ маданиятны якълавну ва оьсдюрювню оьрчюген масъалаларыны гьакъында айта туруп: «Маданият экономиканы, экономика буса маданиятны дагьнилендирме болагъан кюйде шартлар яратып, гележекге гёз уруп чалышма тарыкъ», – деген эди.
Шо ёравгъа бойсынып, 2014-нчю йылны СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратованы 100 йыллыгъына байлавлу уллу байрам чаралар булан башламагъа план къурулгъан. Шо ишлер аслу гьалда Барият Муратованы ата юрту Жюнгютейде ва сонг район администрацияда юрюлежек.
«Тавланы тавушу» деген мердешли республика фестивалын да Буйнакск районда оьтгерме токъташылгъан. Районну коллективи тюрк къавумлу яшёрюмлерини XVII халкъара конкурс-фестивалына да чакъырылгъан. Сонг дагъы да, халкъ авуз яратывчулугъуну «Живая вода» деген халкъара фестивалында ортакъчылыкъ этмеге Аштархангъа барылажакъ. Грозный шагьарда «Мир в радуге культур» деген халкъара ва регионара фестиваль болажакъ.
Чинкдеси – Буйнакск районну 2017-нчи йылгъа ерли социал ва экономика якъдан оьсдюрювню программасына гирип, районну онгача уллу маданият къаласын, Тёбен Къазанышда инчесаниятны яшлар учунгъу школасын, Къарамахиде де маданият уьюн къурмагъа гёз алгъа тутулгъан. Планлар кёп. Иш торайтма белсенген жигерли адамлар болгъан сонг, маданиятны балкъытмакъ учунгъу планлар тюзевлю кюйде яшавгъа чыкъмай да къалмас.
Гьукуматны уьюнде болгъан жыйынланы бирисинде, халкъны алдына чыгъып сёйлей туруп, Дагъыстан Республиканы башчысы Р. Абдулатипов: «Биз оьз Дагъыстаныбызны сюебиз, аслуларыбызгъа гьаман гьюрмет этебиз. Маданиятны байындырмасакъ, оьзлюк-оьзденлигибизни тутмасакъ, бизин Дагъыстан онгуп, айынып битмес. Маданиятдан кёп зат гьасил бола», – дегени де негьакъ тюгюл чю. Мен эслеген кюйде, Буйнакск районда шо тармакъда шайлы ишлер юрюле.
Бизин булан лакъыр этегенде, район маданият центрыны башын тутгъан Рукъият Иразутдинова:
– Атланавул, Тёбен Къазаныш юртларда яшланы инчесаниятгъа уьйретеген хас школалар ишлей. Шолагъа бир мингден де къолай яш дарслагъа юрюй. Оланы муаллим – уьйретивчюлери болуп чалышагъан 77 адам бар. Олар ва оьзге башгъа саниятчылар районда, республикада ва шолай да, тышда оьтгерилеген байрамларда, фестивалларда даим ортакъчылыкъ эте. Кёп тюрлю савгъатлар да къазангъанлар, – деген эди. Сёзюн узата туруп, ол:
– Оьзбашына чалышагъанланы яратывчулукъ ишлерин яхшылашдырмакъ муратда маданият уьйлеринде ва клубларында 124 тюрлю кружок ишлей. Шолагъа 1 минг 49 адам къуршалгъан. Шо кружокланы да 88-и яшлар учун ачылгъан. Биз гьали бийивчюлени, йыравланы да къуршап, юртлагъа барып, алда болагъан йимик халкъгъа концертлер берме башлагъанбыз. Заман булан сыналгъан шо мердешни биз бу йыл да давам этежекбиз, – дей Рукъият.
«2012–2018-нчи йыллагъа Россияны маданияты» деген хас программада гёз алгъа тутулгъан муратлагъа гёре Тёбен Къазанышда июн айда Россияны халкъларыны мердешли маданиятыны центры ачылгъан. Шону баш мурады – халкъланы милли маданият варисликлерин асырап сакъламакъ ва яйып элге яхшы малим этмек. Бу 2014-нчю йыл тап шолай центр Тёбен Жюнгютейде де ачылажакъ. Дагъыстанны маданият министерлиги оьтгерген конкурсну гьасиллерине гёре, «Юрт ерде клуб къайдалы лап яхшы маданият ожакъ» деп оьтгерилген уллу V халкъара фестивалында бырынгъы халкъ йырланы йырлап, яшлар лауреатлар болуп къайтгъанлар.
Р. Гьамзатовну 90 йыллыгъына багъышланып там газетлер чыгъарылгъан, конкурслар, диспутлар оьтгерилген, альбомлар ва китап выставкалар болгъан.
Милли маданиятны жанландырыв, халкъланы оьзлеге хас мердеш-адатларына яшлар булан эслилени де тюшюндюрювге, оланы гьар не ерде де маданиятлы болмагъа белсендиривге райондагъы маданият ожакъларда чалышагъанлар арив агьамият берип билегенин исбатлайгъан мисаллар кёп бар. Муна маданият центрны старший методисти Мариян Мамаева «Мени халкъымны мердешли адатлары» деген проектни онгаргъан. Шонда эки бёлюк бар. Биринчи бёлюкге гёре Тёбен Къазанышда, Оьр Жюнгютейде ва Чабанмахиде семинарлар гьисапда оьтгерилген чараларда милли опуракълар, адатлар гёрсетилген, халкъ йырлары йырлангъан. Экинчи бёлюгю 2014-нчю йылгъа гёз алгъа тутулгъан. О «Мени халкъымны мердеш-адатлары» деген темагъа гёре конкурс-фестивальны меселинде юрюлежек. Шонда оьзге районлардан да къонакълар чакъырылажакъ, журналистлер ва халкъ яратывчулугъуну республика уьюню къуллукъчулары болажакъ.
– Гьали, компьютерлер, Интернет яйылгъан сонг, китаплар, газетлер охума гьажатлыкъ тайып къалмакъ бар деген сёз кёп юрюле. Амма алдындан къалгъан сынавлар гёрсетеген кюйде, китапхана о къачан да жамиятны маданият якъдан оьсювюне болушлукъ этеген гьакъыллы ожакъ болгъан ва болуп да къалар деп ойлашаман. Гёрюп сезгенден эсе, охуп сезип ва китапда тюз язывну эсде сакълап болагъан кюйде ойлашып охувну пайдалы гёрегенлер хыйлы бар чы. Китапханалар муна шолайлар учун бар ва ишлей. Бизин райондагъы 29 да китапханада 115 минг 898 китап бар, – дей туруп, Рукъият Агьматовна китапханаланы фондун толумлашдырмагъа Федеральный центрдан таба харжлар гёрсетилегени гьали 4-нчю йыл экенни, янгыз 2013-нчю йыл буса 190 минг манатгъа яшлар учунгъу китаплар, илму-англатыв, адабият ва чебер асарлар алынгъанны эсгерди. Сонг да, «Культура России» деген проектге гёре гетген йыл юртлардагъы китапханаланы 7-сине компьютерлер берилген. Шолар Интернетге де къошулажакъ.
2014-нчю йыл Россияда маданият йылы деп билдирилгени де эсгерилген тармакъны бир айындырывгъа, озокъда, дагъы арив къошум этежек.
Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйыныны Председатели Х. Шихсайитов, къумукъ маданиятны якълавну ва оьсдюрювню оьрчюген масъалаларыны гьакъында айта туруп: «Маданият экономиканы, экономика буса маданиятны дагьнилендирме болагъан кюйде шартлар яратып, гележекге гёз уруп чалышма тарыкъ», – деген эди.
Шо ёравгъа бойсынып, 2014-нчю йылны СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратованы 100 йыллыгъына байлавлу уллу байрам чаралар булан башламагъа план къурулгъан. Шо ишлер аслу гьалда Барият Муратованы ата юрту Жюнгютейде ва сонг район администрацияда юрюлежек.
«Тавланы тавушу» деген мердешли республика фестивалын да Буйнакск районда оьтгерме токъташылгъан. Районну коллективи тюрк къавумлу яшёрюмлерини XVII халкъара конкурс-фестивалына да чакъырылгъан. Сонг дагъы да, халкъ авуз яратывчулугъуну «Живая вода» деген халкъара фестивалында ортакъчылыкъ этмеге Аштархангъа барылажакъ. Грозный шагьарда «Мир в радуге культур» деген халкъара ва регионара фестиваль болажакъ.
Чинкдеси – Буйнакск районну 2017-нчи йылгъа ерли социал ва экономика якъдан оьсдюрювню программасына гирип, районну онгача уллу маданият къаласын, Тёбен Къазанышда инчесаниятны яшлар учунгъу школасын, Къарамахиде де маданият уьюн къурмагъа гёз алгъа тутулгъан. Планлар кёп. Иш торайтма белсенген жигерли адамлар болгъан сонг, маданиятны балкъытмакъ учунгъу планлар тюзевлю кюйде яшавгъа чыкъмай да къалмас.
Абдулла БУГЛЕНЛИ.
Суратда: районну къошулчан хору ва Халимбекавулдагъы “Гёбелек” деген яшлар бавуну гиччипавларыны бийивю.
