Гьар не ишни де гележеги ону бугюнгю гьалы булан тыгъыс байлавлу болагъаны тезден белгили. Бугюнлерде Дагъыстанда транспорт байлавлукъ, пассажирлени талапларын кютеген кюй халкъ учун инг тарыкълы шо къуллукъну гележеги бирдокъда ёкъ экенни англата.
Озокъда, биз бир ерден бир ерге жамият транспорт булан юрюмей турмайбыз. Балики, бара-бара дагъы да кёп юрюрбюз. Тек шо юрюш, инсанны талапларын кютювню даражасын йылдан-йылгъа гётерилегенликге кёмек этегенни орнуна, ону имканлыкъларыны осаллыгъын исбатлай. Олай демек недир?
Алайыкъ шагьарланы ичиндеги байлавлукъ транспортну. Сексенинчи йылларда, Дагъыстан Республиканы тахшагьары Магьачкъалада, трамвайлар болмаса да, троллейбуслар, автобуслар кёп юрюй эди. Гьали ёкъ. Маршрут таксилер булан шо къуллукъ кютюле.
Гьалиги «маршруткалар» шагьарланы ичиндеги байлавлукъну толу кюйде кютсе де, олар шо къуллукъ учун гьеч къыйышывлу тюгюл. Магьачкъала шагьарда оланы санаву 5 мингден де оьтедир. Олар бирини артындан бири геле. Орамларда олардан кёп зат ёкъ. Кёп экени саялы, бир-бирине пуршав этип де юрюй. Адамны ичиндеги парахатлыкъны бузуп, алгъасайгъанлыкъ гелтире. Орамны ягъасында да эретуруп, сагъа тарыкълы «маршрутка» гелгинче парахат токътап болмайсан. Гёзлеринг ёлда. Къайсы геле, меники сама тюгюлмю? Инг яманы, адамлар ёлну не еринде де токътап мине-тюше, алгъасай.
«Маршрутканы», ичи де бек тыгъыс. Мазаллы адамгъа ону ичинден артгъа чыкъма да айрокъда четим бола. Ер ёкъ буса да минегенлер бола.
Магьачкъалада «Маршруткаланы» санаву 5 мингден де оьте.
Жагьил адам олагъа ер беремен деп айланса, тургъанына гьёкюне. Шону билип, кёбюсю олтургъан еринден турмай. Турма да боламы, алаша. Шоллукъда, уллулагъа абур деген сыйлы къылыкъ да унутула бара.
«Маршруткаланы» ичи тыгъыс экенине булай бир себеп бар. Оланы ичи 13 адамгъа деп токъташдырылгъан буса да, 15 пассажирге олтурма ерлер салынгъан. Оланы олтурагъан ерлери гьарисиники башгъа. Бирлериники къатты, бирлериники йымышакъ, бириники бийик, бириники алаша. Ичинде тийишли тазалыкъ да болмай.
Инг де яманы, машин гьайдавчулар оьзлер сюйген кюйде музыка согъулагъан магнитофонун яда приёмнигин къошуп, ичин оькюртюп гьайдай. Шолай гьал эртенокъ ишге барагъанлар учун бек онгайсыз бола. Бирлериндеги музыка тойгъа гелин алма барагъанлар йимик, башгъаланыки тазиятгъа онгарылгъанлардай пашман, арапча макъамлар, яда пашманлыкъ гелтиреген насигьатлар бола.
Бизин алып юрюйген пассажир автотранспортну 90 процентге ювугъу айры есликдегилени къолунда. «Маршрутка» меники, нечик сюйсем къоллайман, дейген кюй бола. Бир-бир гьайдавчулар, оьзлеге тиеген затны айтсанг, авзун толтуруп: «Сюймей бусанг, тюш, башгъасына мин», – деп жавап бере. Озокъда, тюз тюгюл. Жамият автотранспорт, ишге чыкъгъандокъ, ессиники болмай, пассажирленики бола. Шо янын бир-бир эсли машин гьайдавчулар англаса да, кёбюсю англамай.
Инг яманы, англатагъанлар ёкъ. Рейсге чыкъгъынча, олар булан инструктаж къайдада англатыв иш юрюлмей. Олар башалман ишлемей чи. Къайсы буса да бир къурумгъа байланып, адамланы къуллугъун кюте. Машинлери ёкъ буса да, гьали де автотранспорт предприятиелер бар. Автостанциялар бар. Къазанчлары да яман тюгюл. Пайдалы иши ёкъ. Къысгъача айтгъанда, жамият автотранспортну гьалы онгсуз, оьзлер сюйген кюйде ишин кюте.
Набиюлла МАГЬАММАТОВ.
