Юрт хозяйство продукцияны оьсдюрюв булан машгъул болагъан предприятиелени коллективлери ва айрыча иш гёреген сабанчылар шону себебин бир башлап авлакъланы сугъарма сув къыт экени булан байлайгъаны англашыла.
Тёбенде уьстде эсгерилген агьамиятлы масъалагъа ва шолай да ишлени салынгъан кююне байлавлу болуп бизин мухбирибиз «Минмеливодхоз» деген федерал пачалыкъ бюджет идараны янгы директору Залкип Къурбанов булан лакъырлашгъан.
– Дагъыстанда юрт хозяйство топуракъланы сугъармакъ учун янгыртывланы девюрюнде бар имканлыкълар нечик къоллана?
– Гертиден де, Дагъыстанда авлакъланы сугъарывну масъаласы бугюнлерде итти кюйде салынгъан. Неге десегиз, алдагъы сугъарылагъан майданланы 100 минг гектарында гьали имканлыкълар къолдан чыгъарылгъаны ойлашдырмай болмай.
Артдагъы маълуматлагъа гёре бизин республикабызда юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы 380 минг гектары сугъарыла демеге ярай. Шоланы 61,5 минг гектарында ем оьсюмлюклер оьсдюрюле. Сугъарылагъан ерлени 44 минг гектары буса, бавлар ва юзюмлюклер санала.
– Уьстде эсгерилеген санавлар рази къалдырамы?
– Къалдырмай.
– Не учун?
– Неге тюгюл, бизин республикабыздагъы сюрюлеген авлакъланы бугюн янгыз 60 процентине сув чыгъарыла. Къалгъан майданлагъа сув етишмей.
– Олай болгъанда, бугюн сиз башчылыкъ этеген къурумну алдына не йимик борчлар салынгъан?
– Озокъда, агропромышленный тармакъны асувлугъун артдырыв сугъарыв ишлени ёрукълашдырыв булан тувра байлавлу. Бизге де, шону гьисапгъа алып, борчланы кютмесек бажарылмай. Бу йыл бизин республикабызда, мисал учун айтгъанда, гюзлюк ашлыкълардан, умуми кюйде алгъанда, 142 минг тон бюртюк басылгъан. Тек авлакъланы тюшюмлюгю башгъа-башгъа. Айтмагъа сюегеним, республикабызны сувлар эркин темиркъазыкъ боюнда гюзлюклерден 30-40 центнер тюшюмлер къайтарыла буса, къыбла бойдагъы Къаягент, Къарабудагъгент районларда 10-20 центнерлерден оьтмей. Шону учун бизин коллективни ичинде бугюнлерде сугъарыв ишлени ёрукълашдырывгъа байлавлу болуп къурулгъан хас федеральный программаны талаплары гьисапгъа алына.
– Артдагъы йылларда республикадагъы хозяйствоара ва хозяйстволаны ичиндеги татавулланы тазаламагъа харж гёрсетилинмейгени саялы, ерлерде кант этегенлер аз болмай эди. Гьали?
– Гьалиги заманда, гьечден геч де къолай дегенлей, шолай агьамиятлы ишлени, айтагъаным, мелиорация, механизация ишлени ёрукълашдырывгъа пачалыкъ субсидиялар булан бир къадар кёмек гёрсетмеге башлангъан демеге ярай. Шолай имканлыкъланы да гьисапгъа алып, бизде де хас республика программа къурулгъан. Айтмагъа сюегеним, республикабызны башчыларыны ва шолай да ДР-ни юрт хозяйство министерлигини янындан сугъарыв ишлени камиллешдирив гьар-бир якъдан якълав тапма башлай десем, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмажакъ.
– Шону гьисапгъа алып, ерлердеги муниципал къурулувлары, юрт хозяйство предприятиелер булангъы байлавлукъ сизин рази къалдырамы?
– Сугъарыв ишлени камиллешдиривге байлавлу болуп къурулгъан республика регион программаны талаплары бары да районлагъа ва шагьарлагъа йиберилген. Юрт хозяйство продукция оьсдюрюв булан машгъул болагъан предприятиелер, сабанчы агьлюлер булан дыгъарлар байлана. Шолайлыкъда, оьзенлер ташыйгъанда болагъан заралланы алдын алывгъа байлавлу оьтгерилеген чаралар да белгиленегени гьакъда айрыча эсгермеге сюемен. Демек, юрт хозяйствода сугъарыв ишлени ёрукълашдырывгъа тергев гючленегени гележек учун инамлыкъны тувдура.
– Залкип Магьамматович, бугюнлерде республикабызны мелиораторларыны алдына салынгъан борчлар некъадар кютюле?
– Мен уьстде де эсгерген кюйде, республикабыз оьзюню сугъарыв майданларыны даражасына-оьлчевлерине гёре – Россияда биринчи ерде. Демек, аслу байлыкъларыны умуми багьасы да 20 миллиард манатгъа токътай. 2014-нчю йылда бизин республикабызны мелиораторларыны алдына беш тюрлю пачалыкъ тапшурув токъташдырылгъан. Шоланы арасында Дербент ва Бабаюрт районлардагъы сугъарыв системаланы ишлерин ёрукълашдырыв аслу тапшурувлар санала. Гьалиги заманда аслу гючлер эсгерилген бойларда оьтгериле.
Айтмагъа сюегеним, оьтген йылда йимик бу йыл да бары да пачалыкъ тапшурувланы яшавгъа чыгъарылажагъына шеклик этмеге тюшмей. Неге тюгюл, республикабызны сурсат аманлыгъын болдурув сугъарыв ишлени ёрукълашдырывдан гьасил экени англашыла.
Муна шо саялы да, мен гележекде сугъарыв ишлени ёрукълашдырывгъа байлавлу болуп берилеген пачалыкъ тапшурувланы артдырмакъны ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат министерлигине де таклиф этмеге сюер эдим.
– Шогъар не зат четим эте, не зат етишмей?
– Йыл йылгъа ошамай. Артдагъы йылларда юрт хозяйство оьсюмлюклер къургъакълыкъдан кёп заралланагъан болгъан. Бугюн бизге борчланы, тапшурувланы шолай къыйынлы гьалланы да гьисапгъа алып токъташдырма тюше. Неге тюгюл, чакъны шартлары бизин де сынай. Озокъда, шону учун касбучуларыбызны гьазирлигинден ва бажарывлугъундан да хантав къалма ярамас. Гьалиги заманда юрт хозяйствону асувлугъун къолайлашдырыв милли борч гьисапда белгиленген. Шондан республикабызны мелиораторларына да тийишли гьасилин чыгъарып иш гёрмеге герек.
Озокъда, шону учун бизге республика бюджетден айырылагъан аз-маз харжлагъа бозарып турмайлы, федерал программалагъа гирмек, инвесторланы, юрт хозяйство предприятиелени маяларын пайдаландырмакъ парздыр.
– Юрт хозяйство продукция булан машгъул болагъанлар татавулланы ярашдырма, тазалама къол ялгъамаймы?
– Осал къуршалалар…
– Залкип Магьамматович, бизин республикабыздагъы сугъарыв системалар, татавуллар кимни еслигиндедир?
– 12 минг чакъырым – хозяйствоара ва хозяйстволаны ичиндеги татавуллар республиканы еслигинде, 5 минг чакъырымдан къолайы – федерал еслигинде. Пачалыкъны еслигинде къалгъан юзлер булангъы гидротехника мюлк де бар.
– Шо татавулланы ва гидротехника объектлени асувлу пайдаландырмакъ учун не этмеге герек?
– «Россияны юрт хозяйство топуракъларыны сугъарыв ишлерин ёрукълашдырыв учун» деген 2014–2020-нчы йыллагъа гёз алгъа тутулгъан федерал программагъа къошулуп, РФ-ни юрт хозяйство министерлигине шондан бизге де 5 миллиард манатны оьлчевюнде акъча маялар айырмакъны таклиф этмеге герек деп ойлайман.
К. КАРАЕВ.
