– Уьюгюзге, кююгюзге яхшылыкъ, аявлу мени апайым. Мени бет-келпетимни, боюм-союмну баягъанокъ унутуп да битгенсиздир. Воллагьи-биллагьи, апай, мен сизин нече де бек сагъынгъанман. Гьали болгъанча яныгъызгъа гелмей чыдап тургъаныма бек тамаша боламан. Йылны башындан берли къыставуллу ишлерим кёп болду. Яныгъызгъа етишип болма­гъаныма гюнагьлыман. Бу гезик къара китабы­гъызгъа язмай, гечип къоярсыз. Гьечден геч де къолай деп айта. Апай, къатынланы оьтген байрам гюню булан къутлайман. Яратгъаныбыз сизге энниден сонг савлукъ, къаркъарагъызгъа гюч, къуват берсин. Машалла, апай, он сегиз йыл болагъан къызны йимик дандерекдей айланасыз.

– Вуя, гьейлер, гьейлер. Юсуп пайхаммар яхшылыкъгъа ёрасын, бу мени тюшюммю яда тюлюммю? Шу болма ярайгъан зат тюгюл. Товба, товба, аставфируллагь. Аллагьисен, сен тюгюлсендир. Воллагь, къызы, гелген сагъа да уллу яхшылыкъ. Алдынга яйма гёпюрюп турагъан пух эчкини териси сама да бар буса эди. Хужу къалгъыр, о да ёкъ бизде. Яхари, дюньяланы уьстюнде болгъансан. Гьай, къайырмас, гечмей не этежек эдим? Айып этмеймен, уьй-ожакъ булан долана туруп, заманынг болмай да къала чы. Яхшылыкъ гюнюнгден сонг, сени заманынг да къытдыр. Нечикдир кююгюз-гьалы­гъыз? Машалла, сен де яман гёрюнмейсен.

– Апай, Аллагьгъа шюкюр, шайтангъа тюкюр. Мых йимик. Сизин гёргенде, да­гъыдан да бек юрегим хош бола. Апай, вуя, гьейлер, къужурлу лакъырларыгъызны бек сагъынгъанман. Шо заманны ичинде ичигизге жыйылып, айтма сюеген кёп затыгъыз бардыр. Не мурадыгъыз бар буса да, ихтияр сизде, башюсте, апай, тынглайман.

– Воллагь къызы, жыйылгъан хабарларым да чы бар. Йылны башындан тутуп, юрегинг ял табагъан къуванчлы ишлер де болгъан сонг, гел, биз арив, алашаракъ йыбав этип, алдан берли гьарибиз айтып гелген гьашыкъ сарынланы йырлайыкъ. Язбашыбыз да гелди, гьали энни йырласакъ да ярай. Сен тепни согъагъан йимик адатын гелтирме къара.

Алманы алып хапдым,

Кёп излеп сени тапдым,

Сени артынгдан айланып,

Кёкюрек аврув тапдым.

Гёкшумал авлакъланы

Гёк бойнулу оьрдеги,

Гьавадан барагъангъа

Нетсин, пакъыр, ердеги.

Къолум кир, тастарым кир,

Жувма бардым къоллагъа,

Инжиден янгур явсун

Сен юрюйген ёллагъа.

Булутлу гюн, чыкълы гюн

Къой гийирер къоллагъа,

Нече де гёзюм къарай

Сен гелеген ёллагъа.

Акъ къоллар, къара къоллар,

Жувса, кири гетмейми?

Акъ къызлар этегенни

Къара къызлар этмейми?

Гёк гёгюрчюн кёкде ойнар,

Гёленткиси ерде ойнар,

От якъдынг юрегиме,

Къазан ассанг да къайнар.

Вай мени жаннай досум,

Жаным учун герексен,

Юрегимни башында

Гюл ачагъан терексен.

Тереклер башы чамса,

Бал болур ерге тамса,

Уланда не жан къалар,

Сюйген къызын гиши алса.

Тереклени башында

Сувгъа салгъан емишмен,

Билмединг хадиримни

Дагъы къолунга тюшмен.

Дертлилер дертин айтар,

Гьашыкъ да айтар болгъанны,

Айтмасам билмеймисен

Сенде гёнгюм къалгъанны?

Тереклер башы гьаммар,

Гьаммар башы япыракъ,

Экибиз де оьлген сонг,

Бирге тёксюн топуракъ.

Терезеден багъаман,

Тулумларым бураман,

Къаздай бойнумну буруп,

Сен гелему багъаман.

Ат миндим алашасын,

Оьгюз екдим къашгъасын,

Къыз алсам – сени аларман,

Алман сенден башгъасын.

–Апай, унута тура эдим, бизинче Нав­руз байрам (Янгы йыл) геле тура дагъы. О заман шо байрамны къужурлу къаршылай болгъандыр.

– Не сёйлейсен сен? Къаршылай дегенде, алай арив къаршылай эди. Байрам болгъунча алда адамлар уьй-эшигин тазалап, бары ерлерине акълар чабып, киринип, жувунуп онгарыла эдилер. Орамларда, абзарларда бир уллу от ягъа эдилер. Сонг гиччиси-уллусу булан шо отну уьстюнден атылып чыгъа эдилер. Шо адатгъа буса «къыш гюйдюрюв» деп айта эдилер. Нав­руз болагъан ахшам жагьиллер терсине айландырып тонлар, бухари бёрклер гийип, оьзлени гьар тюрлю гьайванлагъа – эчкиге, аювгъа ошатып, доммайлар болуп, гьар кимни уьюне бара эдилер. Тавушларын жанланыкине ошатып къычыра эдилер. Йырлай, бийий эдилер, уьйню есилерин де къутлай эдилер. Бир-биревню къутлама юрюй эди. Адамлар жагьиллеге, къонакълагъа, яшлагъа уьлешме йымырткъалар биширип бояй эдилер. Сонг бек арив столлар да къурула эди. Аслу аш йымырткъа кюрзе ва будайдан этилинген повидлогъа ошайгъан аш бола эди. Артда буса столгъа экмекден этилинген боза да сала эдилер. Адамлар нече де арив шат бола эди. Сонг дагъы да терекни бутагъын алып, ону тазалап, огъар гьар тюрлю савгъатлар тагъып, Наврузну байрагъы деп, яшлар алып айлана эди.

–Апай, не сарынлар йырлай эди дагъы?

–Бир-экисин эсгерейим:

Къыш чыкъды, язбаш гелди,

Бюлбюлден аваз гелди,

Чакъыра хораз гелди,

Шатман, шатман, Навруз гюню мубарак!

Досну чырагъы янсын,

Оту сёнсюн намартны!

Аллагь насипли этсин

Рагьмулу ва чомартны!

Тююлген эт булан – гьинкал

– Гьей къыз, сен накъыра согъувну къыздырып, сагьатгъа да къарамайсан. Мен де сарынланы бирини артындан бирин дёгеретип, хантавлукъ этип бараман. Бугюн сарын айтмагъан бусам, бутум-къолум шише болгъан. Зувабыма гирдинг. Сен де накъыраны дапур-дупур этип, къурсагъым къоруллайгъанны эшитмей бусанг ярай. Воллагь, къолларынгны аясы да къызаргъандыр. Гьей къыз, гел чи, биз гьали тююлген этни де къувуруп, соруп-соруп ашап къоягъан гьинкалны этейик. Гьы, гьали ярай енглерингни чююрмеге.

– Воллагь, апай, йыр айтмагъа шулай пагьмугъуз барны билген болгъан бусам, тойгъа сизден къайры дагъы гишини тутмажакъ эдим. Сизин йимик белгили йыравлар да айтмай. Озокъда, булай хошландырагъан йыбав булан ашны гьа­къында ким ойлаша? Гьинкалны мен де кёп сюемен. Бир де къарамай ун элейим.

– Будай унну элеп, ортасын оюп, туз да, йымырткъа да къошуп, маясыз хамур басыла. Ону яхшы кюйде ийлеп, кюннелер этип, бир 15–20 минутгъа йымышама къоясыз. Сонг шону окълав булан юкъкъа этип яясыз. Шону да, бир башлап, назик тар илакълар этип, артда дёртгюл-дёртгюл этип, гесип къазангъа ташлама гьазирлейсиз. Сув къайнап турагъан къазангъа гьинкал ябушмасын деп май да тёгесиз, татывуна гёре туз да саласыз. Гьинкалдан бираз алда тазалангъан картопну да туврап, тилим-тилим этип къазангъа ташлайсыз. Шо бир къайнап турагъанда, гьинкалны да ташлама ярай. Гьинкал да, картоп да бишгенде, чолпу булан бошгъаплагъа чыгъарасыз.

Гьинкал бишгенче, ялгъавгъа май да тёгюп, увакъ тувралгъан согъан да, туз да, бурч да къошулуп ярашдырылгъан тююлген этни шону ичинде къувурасыз. Шо къувурулгъан этни бошгъаплагъа чыгъарылгъан гьинкалны уьстюне тёгесиз. Огъар дагъы да тузлукъ къошула. Шорпасы да тузлукъ булан ярашдырылып айрыча бериле.

Гьали, къызы, бисмиллагь да этип, ашамагъа урунайыкъ. Тепсиге берекет берсин.

– Воллагь, апай, гертиден де, булай гьинкалны чайнап авара да болмайбыз. Тамакъдан сыргъалап гетип къала.

Бурну яда бир ери къанап, токътамай буса…

– Апай, бек татывлу гьинкалны да ашап, топасдай болдукъ. Гьали энни къужурлу лакъырыбызны бираз узатма ярайдыр. Магъа Къарабудагъгентден бир къатынгиши сёйлеген эди. Ону сизге тилевю болду. Жап-жагьил уланыны бурну яда тиши (чы­гъаргъан сонг) къанайгъаны токътамай асси бола. Докторну чакъырып, укол этип токътаталар. Шогъар бир кёмек болмасмы экен дей. Огъар не ёрав этме боласыз?

– Воллагь, шолай инжинегени чи яхшы тюгюл. Докторлар не айта экен, тергетип де къарамагъанмы? Шогъар болагъан кёмегибизни чи этме къарарбыз. Бурну яда тиши къанайгъанны токътатма болмайгъанлар ханцны, ашгъа татыв болсун деп къошагъан затланы, эсиртеген ичкилени къоллама ярамай. Олайлагъа витаминлени ашамагъа тюше. Айрокъда – А, С, Р витаминлени. Сонг да, бадамны (миндаль), къозну, къозгъа ошайгъан тайпадан (арахис) ашамакъ бек пайдалы. Ондан къайры да, юзюмню, айрокъда къызыл юзюмню япыракълары, тавукъбаламны (брусника), бакъаяпыракъны, дёгерекоччамны (петрушка), яшыл чайны таъсири дагъы да артыкъ.

Сонг дагъы да мен эсгерсем, къычыткъан – кёп аврувлагъа дарман. Шону бир чайкъашыкъ согун гюнде ашагъанча уьч керен 50 мл. сув яда сют булан ичесиз. Ону сувун шулай гьазир этесиз: бир яда эки ашкъашыкъ къычыткъанны увакъ этилинген япыракъларын термосгъа салып, шону уьстюне бир стакан къайнар сувну тёгесиз ва ярым сагьатгъа ювукъ къоясыз.

Тиши, бурну къанайгъангъа ётелбаламны (калина) къабугъуну суву кёмек эте. Дёрт чайкъашыкъ ётелбаламны увакъ этилинген къабугъуна бир стакан сув тёгюп, яллайгъан печни аз этип, ярым сагьат къайнатасыз. Ону суву аз болажакъ. Шо саялы, огъар къайнагъан сув тёгюп, бир стакангъа етишдиресиз. Артда шону къоллама боласыз. Дарман болсун, эм болсун.